Từ cuối tháng 8-2025, mực nước sông, rạch vùng đầu nguồn sông Cửu Long luôn duy trì ở mức cao. Ở vùng hạ nguồn, đợt triều cường rằm tháng 7 âm lịch vừa qua đã làm ngập một số vùng trũng thấp. Mùa lũ bắt đầu về là môi trường rộng lớn cho các loài thủy sinh sinh sôi nảy nở, cũng là mùa để dân đồng bằng tăng cường khai thác thủy sản, phát triển các mô hình sản xuất mùa lũ.

Mùa nước lên là cơ hội để người dân ở ĐBSCL phát triển các mô hình trồng cây thủy sinh cho thu nhập khá.

Ở ĐBSCL, vào mùa lũ, nước tràn đồng “giải phóng” không gian sống cho nhiều loài thủy sản. Ruộng đồng, ao, hồ ven cánh đồng ngập nước là nơi ở mới cho các loài thủy sản nước ngọt bản địa và thủy sản di trú vào đồng tìm thức ăn, sinh sản và lớn lên. Mùa lũ, bên cạnh môi trường nước rộng lớn hơn, khí hậu cũng mát mẻ hơn vì là thời điểm cuối mùa hè, sang mùa thu, thuận lợi cho muôn loài sinh sôi nảy nở. Tôm, cá từ các sông lớn vào đồng phần lớn mang nhiều trứng về sinh sản.

Nông dân Nguyễn Văn Thuận (55 tuổi, ở xã Mỹ Thuận, tỉnh Vĩnh Long) cho biết, xã Mỹ Thuận nằm trong vùng “rốn lũ” của tỉnh Vĩnh Long. Vào mùa nước lên, các loài động vật hoang dã, thủy sản thường xuất hiện trên đồng, kênh, rạch, ao, hồ rất đa dạng. Các loài bản địa có: cá lóc, cá rô đồng, cá trê vàng, cá trạch, cá sặc, cá bống dừa, rắn nước, rắn ri voi, rắn ri cá, rắn hổ hành, chuột đồng, ếch, nhái, lươn, cua, tép… Nắm được quy luật di chuyển, sinh sôi của các loài khi mùa nước lên, người dân ở đây từ lâu đã biết cách khai thác, đánh bắt nguồn lợi thủy sản, chim thú hoang trên đồng, kênh mương để mưu sinh, có thêm thu nhập.

Vào đầu tháng 9 vừa qua, đi vòng qua vùng "rốn lũ” của tỉnh Vĩnh Long, vùng này trước đây thuộc huyện Bình Tân, Long Hồ và thị xã Bình Minh của tỉnh Vĩnh Long (cũ). Tuy mực nước của đợt triều cường rằm tháng 7 âm lịch không cao lắm, nhưng nhiều hoạt động đánh bắt thủy sản mùa nước nổi đã được triển khai. Ở những khu ruộng xả lũ, ngập đồng thì có những dớn, lưới giăng, lưới kéo, kéo côn... Ở chân vườn, ao, mương thì có những nò, lờ, lợp, dớn, vợt, câu cắm... Ở dưới kênh thì có những lờ, lợp, chài quăng, dớn, vợt, lưới giăng, vó bật...

Qua trao đổi với một số nông dân, do nguồn thủy sản tự nhiên, động vật hoang dã khan hiếm, khó bắt và nhờ sự tuyên truyền, vận động của chính quyền địa phương nên người dân ngày càng có ý thức hơn về khai thác và bảo vệ nguồn lợi thủy sản. Đa số họ săn bắt cá bằng dụng cụ "thân thiện" với môi trường. Cũng có nhiều hộ bắt đầu phát triển các mô hình nuôi thủy sản mùa lũ như lươn, ếch, cua, rắn...

Cũng theo một số nông dân, vào mùa nước nổi, có nhiều cây sinh sống trong nước (cây thủy sinh) có lợi cho con người phát triển mạnh mẽ nhờ dưỡng chất phù sa và môi trường nước được cải thiện tốt hơn do được nước lũ tháo chua, rửa phèn, mặn như cây ấu, sen, bông súng, rau muống, rau nhút, lục bình, rau mát, bồn bồn…

Khai thác lợi thế đó, nhiều nơi nông dân đã triển khai các mô hình trồng cây thủy sinh cho thu nhập khá. Ở phường Tân Hạnh (tỉnh Vĩnh Long) có mô hình trồng ấu Đài Loan trong mùa lũ được duy trì từ nhiều năm qua với diện tích trồng 15ha/vụ mùa lũ, tập trung ở các ấp Tân Thuận, Tân Nhơn, Tân An và Tân Hiệp. Các hộ trồng ấu ở đây cho hay, vụ ấu mùa lũ kéo dài 4-5 tháng, trồng vào tháng 5-6 âm lịch, thu hoạch tháng 9-11 âm lịch. Ấu sau khi trồng khoảng 3 tháng là có thể thu hoạch trái. Mỗi vụ thu hoạch từ 2-3 lần, năng suất thu được từ 1-1,2 tấn/công/vụ. Những năm có lũ lớn, năng suất ấu Đài Loan thu hoạch khá cao, từ 1,5-1,8 tấn/công/vụ. Mặc dù không phải là cây trồng có giá trị kinh tế cao, nhưng trồng ấu trong mùa lũ đã và đang mang lại nguồn thu nhập thường xuyên, giúp người dân nơi đây ổn định cuộc sống. Năm nay dự báo lũ nhỏ và là năm nhuần hai tháng 6 âm lịch nên vụ ấu trồng trễ hơn mọi năm.

Ngoài ra, ở một số ấp vùng sâu của phường Tân Hạnh còn có mô hình trồng lục bình để cắt cọng bán. Hàng chục năm nay, nhiều hộ dân ở đây có thu nhập ổn định nhờ mô hình trồng lục bình cắt cọng trên các dòng kênh, rạch. Trồng lục bình vừa giúp người dân có thu nhập thường xuyên vừa giữ được mé kênh không bị sạt lở. Một nông dân ở ấp Tân Thạnh, phường Tân Hạnh cho biết, cây lục bình có thể mọc xanh tốt quanh năm, nhưng vào mùa nước nổi thì cây phát triển tốt hơn, cho cọng dài hơn, nhờ nước trong kênh, rạch có nhiều phù sa. Lục bình sau 3-4 tháng trồng, cọng ra dài độ 4-5 tấc là cắt được. Cọng tươi đem phơi 3-4 nắng là đủ khô, đem bán được. Với giá lục bình cọng khô hồi mùa lũ năm trước ở mức từ 7.500-8.000 đồng/kg, cứ 3-4 ngày, người cắt lục bình có thể thu được từ 200.000-300.000 đồng mà không tốn chi phí nào, chỉ cần lấy công làm lời…

Tuy nhiên, theo các nhà khoa học và quản lý nông nghiệp, thủy lợi, do lưu lượng nước lũ từ thượng nguồn về đồng bằng có xu thế giảm dần, làm cho diện phân bố lũ và thời gian lưu nước trên đồng càng ngắn hơn. Từ đó, các mô hình sản xuất trong mùa lũ cũng “nhỏ” dần theo lũ nhỏ; cộng với việc đánh bắt quá mức làm cho nhiều loài thủy sản, chim thú hoang ngày càng vắng bóng trên đồng trong mùa lũ.

Vì vậy, người dân ở vùng ĐBSCL cần trân trọng và nhận thức, hành động đúng đắn hơn về khai thác những lợi ích từ lũ mang lại. Cần chuyển hướng đầu tư phát triển các mô hình nuôi thủy sản, mô hình trồng trọt phù hợp với điều kiện, xu thế lũ để dần thay thế việc đánh bắt thủy sản, chim thú tự nhiên hay để trống đồng ruộng trong mùa lũ, nhằm vừa gia tăng thu nhập, phát triển kinh tế vừa bảo vệ môi trường sinh thái ổn định, bền vững.

Bài, ảnh: HẠNH LÊ