Nhân Lễ hội Văn hóa Sông nước Cần Thơ năm 2025, Báo và Phát thanh, Truyền hình Cần Thơ trân trọng giới thiệu quyển sách đã được xuất bản hơn 10 năm, nhưng đến nay vẫn quý và cần thiết. Đó là "Văn hóa dân gian sông nước Cần Thơ", do TS Trần Văn Nam chủ biên, NXB Phương Đông ấn hành. Sách có nhiều tư liệu biên khảo hay cho những ai yêu mến, muốn tìm hiểu về văn hóa sông nước Cần Thơ.

Sách mở đầu với chuyên đề "Môi trường tự nhiên - một trong các yếu tố hình thành văn hóa dân gian sông nước Cần Thơ" của nhóm tác giả Trần Văn Nam - Phương Huy. Theo nhóm tác giả, hệ thống sông ngòi chằng chịt, phong phú của Cần Thơ đã tạo nên một nét sinh thái đặc thù: vùng quê sông sâu nước chảy với những bờ vườn vuông ruộng phì nhiêu trái ngọt cây lành, đáp ứng được những tiêu chí của một thành phố du lịch xanh, thân thiện với môi trường. "Ở vùng này có thể nói ra ngõ là gặp sông. Con sông trước bến nước, con mương nhỏ bên hè. Nhiều nơi sông ngòi vừa là cảnh quan, vừa là đường giao thông thuận tiện để đi vô đồng, đi chợ. Sông ngòi lại còn nơi người ta tìm thêm mớ cá con tôm để cải thiện bữa ăn gia đình", nhóm tác giả nhận định.

Chuyên đề đúc kết rằng, văn hóa ứng xử với môi trường sông nước là hệ thống các giá trị mà con người vùng sông nước tạo ra trong quá trình vừa tận dụng, khai thác những yếu tố có lợi vừa tìm cách khắc phục những yếu tố bất lợi, theo định hướng nắm bắt được quy luật vận hành của tự nhiên. Và cũng trên cơ sở này, văn hóa sông nước Cần Thơ đã định hình, ngày càng phong phú theo thời gian, làm nên bản sắc của một vùng đất.

Từ lập luận chặt chẽ như thế, sách đi sâu vào khai thác, nghiên cứu từng khía cạnh của văn hóa sông nước Cần Thơ qua 3 chương. Ở chương 1, sách trình bày các vấn đề về nhà ở, trang phục, giao thông gắn liền với văn hóa sông nước Cần Thơ. Đó là các loại hình nhà ở trên sông, các phương tiện di chuyển sông nước… với những đặc trưng riêng, mang tính nhận diện cao.

Trong chương 2 "Sinh hoạt lao động sản xuất và ẩm thực", sách mang đến bức tranh văn hóa sông nước đầy phong phú. Tác giả Thái Ngọc Anh thuật lại kỹ thuật và tri thức dân gian về trồng lúa mùa ngày xưa với những hoài niệm sâu sắc. Nhóm tác giả Vũ Thống Nhất, Nguyễn Ngọc Tuyết, Đoàn Nô thì vẽ lại bức tranh làng nghề sông nước, với những làng nghề lưới Thơm Rơm, lọp Dì Tho… vang danh Tây Đô. Với chuyên đề "Chợ nổi Cần Thơ", tác giả Trần Văn Thịnh kỳ công nghiên cứu quá trình hình thành, phát triển của chợ nổi Cái Răng, chợ nổi Phong Điền, xoáy sâu vào các tri thức dân gian, văn hóa chợ nổi, để giúp người đọc cảm nhận rõ hơn di sản văn hóa đặc trưng này.

Với chủ đề "Những giá trị tinh thần", chương 3 của sách giới thiệu về các lễ hội, tập tục, tín ngưỡng liên quan đến đời sống văn hóa sông nước, cùng với những câu hò điệu hát trên sông, mà điệu hò Cần Thơ, hò Sông Hậu là điển hình.

Có thể nói, "Văn hóa dân gian sông nước Cần Thơ" là công trình nghiên cứu giá trị, giúp người đọc nhận diện rõ hơn về giá trị, tiềm năng của văn hóa sông nước Cần Thơ. Sách có cách phân chia bố cục khoa học, mạch lạc cùng những tư liệu thực tế sinh động. Cùng đọc sách để cảm nhận rõ hơn nét đẹp văn hóa sông nước Cần Thơ qua lễ hội lần này.

ĐĂNG HUỲNH