Khi công nghệ thay đổi cách dạy và học, người thầy không thể đứng ngoài cuộc.
AI (trí tuệ nhân tạo) đang bước vào lớp học, thay đổi vai trò của người thầy và cách học của người học. Nhưng giữa làn sóng công nghệ ấy, điều gì làm nên giá trị không thể thay thế của người giáo viên? Câu trả lời nằm ở khả năng thích ứng, sáng tạo và gìn giữ tính nhân văn trong nghề dạy học.
AI - Người bạn đồng hành mới của giáo dục
AI đang len lỏi vào đời sống với tốc độ chưa từng có, từ y tế, nông nghiệp đến giáo dục... Theo UNESCO (2024), hơn 60% cơ sở giáo dục tại khu vực châu Á – Thái Bình Dương đã ứng dụng ít nhất một công cụ AI trong dạy và học. Ở Việt Nam, Bộ Giáo dục và Đào tạo xác định AI là một trong những trụ cột của chương trình chuyển đổi số hiện nay.
Tại ĐBSCL, nhiều cơ sở giáo dục đã chủ động tiếp cận công nghệ này. Ở Đại học Cần Thơ, giảng viên dùng ChatGPT để biên soạn giáo trình và tạo tình huống mô phỏng trong các lớp kỹ năng mềm. Trường Cao đẳng Nghề Cà Mau triển khai phần mềm học tập tích hợp AI giúp sinh viên thực hành nghề và tự đánh giá năng lực. Ở Đồng Tháp, Vĩnh Long, nhiều giáo viên phổ thông ứng dụng Copilot để tạo đề trắc nghiệm, soạn bài và cá nhân hóa bài giảng theo năng lực học sinh. Tại An Giang, các nhóm giảng viên trẻ còn tổ chức chuyên đề nội bộ về “dạy học cùng AI”, chia sẻ kinh nghiệm sử dụng ChatGPT, Canva Magic Write và các phần mềm tự động tạo câu hỏi…
Nhờ công nghệ, giáo viên tiết kiệm thời gian chuẩn bị bài, nhận phản hồi nhanh và linh hoạt hơn trong dạy học. Tuy nhiên, cùng với cơ hội, AI cũng đặt ra không ít thách thức khiến người thầy phải thay đổi để thích nghi.
Nhà giáo thời AI: Những thách thức trong kỷ nguyên số
Khảo sát của Edtech Vietnam (2024) cho thấy 48% giáo viên Việt Nam chưa tự tin khi sử dụng AI, 35% lo ngại học sinh gian lận, và 60% mong có hướng dẫn chính thức từ cơ quan quản lý về việc ứng dụng công nghệ trong giảng dạy. Nỗi sợ lớn nhất của người thầy không phải là bị thay thế, mà là bị bỏ lại trong tiến trình chuyển đổi số.
Thách thức đầu tiên là khoảng cách năng lực số giữa các thế hệ giáo viên. Ở nhiều trường học vùng ĐBSCL, cơ sở vật chất còn hạn chế, khiến việc tiếp cận công nghệ gặp khó khăn. Sự chênh lệch về kỹ năng công nghệ giữa giáo viên trẻ và giáo viên lớn tuổi tạo ra khoảng trống trong đổi mới dạy học.
Thứ hai, vấn đề đạo đức và kiểm soát thông tin đang trở nên cấp thiết. AI có thể tạo nội dung nhanh chóng, nhưng không phải lúc nào cũng chính xác hoặc phù hợp. Việc người học lạm dụng các công cụ như ChatGPT hay Copilot có thể dẫn đến gian lận học tập, làm giảm khả năng tư duy độc lập. Giáo viên vì thế cần định hướng và giáo dục học sinh sử dụng AI có trách nhiệm.
Thứ ba, thiếu hành lang pháp lý và hướng dẫn cụ thể khiến việc ứng dụng AI trong nhà trường còn rời rạc. Nhiều thầy cô chưa phân biệt rõ đâu là “vận dụng sáng tạo” và đâu là “lạm dụng công nghệ”.
Cuối cùng, thách thức lớn nhất nằm ở tư duy nghề nghiệp. Khi AI có thể soạn giáo án, chấm bài hay phân tích dữ liệu học tập, người thầy dễ rơi vào trạng thái phụ thuộc vào công nghệ. Vì vậy, điều quan trọng là biết cộng tác với AI mà không để nó chi phối, giữ vững vai trò người dẫn dắt, người truyền cảm hứng và người giáo dục nhân cách cho học sinh. Chính khả năng kết hợp tri thức, kỹ năng và giá trị nhân văn này khiến người thầy trở thành trung tâm không thể thay thế trong thời đại số, nơi máy móc chỉ là công cụ hỗ trợ, còn con người mới là người định hình tư duy và trái tim của thế hệ trẻ.
Nhà giáo - Ngọn lửa nhân văn dẫn lối thời đại số
Dù AI có thông minh đến đâu, nó vẫn chỉ là công cụ hỗ trợ. PGS.TS Trần Thành Nam (Đại học Quốc gia Hà Nội) từng nhận định: “AI có thể giúp cá nhân hóa việc học, nhưng không thể giáo dục nhân cách. Nó có thể dạy học sinh cách trả lời đúng, nhưng không thể dạy các em vì sao điều đó đúng”.
Máy móc có thể truyền tải tri thức, nhưng chỉ con người mới có thể khơi dậy tư duy, cảm xúc và gieo mầm giá trị sống. Trong thời đại số, người thầy không chỉ là người truyền đạt kiến thức, mà là người dẫn đường, người đồng hành và người định chuẩn giá trị tri thức mà học trò tiếp nhận từ thế giới công nghệ.
AI giúp học sinh tiếp cận kho tri thức vô tận, nhưng chính người thầy mới khiến tri thức trở nên sống động và có ý nghĩa. Giáo dục không chỉ là quá trình nạp dữ liệu, mà là hành trình hình thành nhân cách và vun bồi tâm hồn. AI có thể thông minh, nhưng nó không có lòng trắc ẩn - và chính vì thế, người thầy vẫn là trái tim của giáo dục.
Nhà giáo không thể bị thay thế, nhưng phải thay đổi!
Rõ ràng, AI không thể thay thế người thầy, nhưng sẽ bỏ lại những ai ngại thay đổi. Trong thời đại số, giáo viên không chỉ truyền đạt tri thức mà còn phải làm chủ công nghệ, biết cách sử dụng AI như công cụ để nâng tầm năng lực dạy học. Việc học hỏi liên tục, phát triển kỹ năng số, rèn luyện tư duy phản biện và sáng tạo không còn là lựa chọn, mà là yêu cầu bắt buộc để người thầy tồn tại và phát triển.
Để đồng hành cùng họ, các cơ sở giáo dục cần triển khai chương trình bồi dưỡng kỹ năng số thường xuyên, xây dựng chính sách hỗ trợ ứng dụng AI trong giảng dạy, và khuyến khích nghiên cứu, đổi mới sáng tạo gắn với công nghệ. Chỉ khi giáo viên được trang bị đầy đủ năng lực và niềm tin, AI mới thực sự trở thành công cụ phục vụ con người, chứ không phải áp lực đè nặng lên vai họ.
Trong hành trình đổi mới giáo dục, người thầy vẫn là trung tâm của mọi sự thay đổi. Nhưng để giữ vững vị thế ấy, họ cần thay đổi, bắt buộc phải thay đổi, không phải để chạy theo máy móc, mà để làm chủ công nghệ, bảo vệ giá trị nhân văn và dẫn dắt thế hệ trẻ bằng trí tuệ và trái tim. Khi trí tuệ con người hòa cùng trí tuệ nhân tạo, giáo dục Việt Nam sẽ bước sang một giai đoạn mới, hiện đại hơn, sáng tạo hơn và nhân văn hơn. Khi đó, AI không còn là thách thức, mà là người bạn đồng hành tin cậy, cùng nhà giáo viết tiếp sứ mệnh “trồng người” trong kỷ nguyên số.
ThS PHAN NGỌC YẾN - ThS NGUYỄN THỊ HOÀNG MINH
