Đất đai là tài nguyên hữu hạn và là nền tảng thiết yếu cho mọi hoạt động sản xuất và sinh sống của con người. Việc quản lý và sử dụng đất đai một cách hiệu quả, minh bạch và bền vững là yếu tố then chốt để đảm bảo an ninh lương thực, cân bằng sinh thái, giảm thiểu tác động tiêu cực từ biến đổi khí hậu và hướng đến sự phát triển thịnh vượng, hài hòa cho cả hiện tại và tương lai.

Quá trình đô thị hóa, thâm canh tăng vụ, biến đổi khí hậu... tác động mạnh mẽ việc sử dụng và quản lý đất đai.

Theo GS.TS Võ Quang Minh, Bộ môn Tài nguyên đất đai, Khoa Môi trường và Tài nguyên thiên nhiên, Đại học Cần Thơ, đất đai là nguồn tài nguyên vô cùng quý giá đối với mỗi quốc gia, là tư liệu sản xuất đặc biệt không gì thay thế được. Tuy nhiên, quá trình sử dụng và quản lý đã làm thay đổi các đặc tính lý học, hóa học của đất. Việc thâm canh quá mức cây trồng, sử dụng phân hóa học; diễn biến bất thường của điều kiện tự nhiên, đặc biệt là biến đổi khí hậu đã và đang tác động không nhỏ đến chất lượng đất.

Nhiều ý kiến cho rằng, ở khâu quản lý, công tác quy hoạch và sử dụng đất chưa hợp lý, mất cân đối giữa phát triển đô thị, công nghiệp với bảo tồn thiên nhiên; gia tăng tranh chấp đất đai, thiếu minh bạch trong quản lý và phân bổ nguồn lực... Bên cạnh đó, dữ liệu đất đai chưa đồng bộ, phân tán, thiếu chia sẻ liên thông; tổ chức hành chính còn cồng kềnh, chưa linh hoạt, chậm thích ứng; rủi ro an ninh mạng, thiếu cơ chế phối hợp giữa các ngành...

Để hướng tới một hệ thống quản lý đất đai bền vững, điều tiên quyết cần có một cách tiếp cận toàn diện, đa chiều và liên ngành đối với những vấn đề thực tiễn đang đặt ra. Tại Hội thảo khoa học Quản lý đất đai toàn quốc lần thứ 3 với chủ đề “Quản lý đất đai bền vững” diễn ra mới đây, PGS.TS Nguyễn Hiếu Trung, Phó Hiệu trưởng Đại học Cần Thơ, cho biết: Hội thảo là diễn đàn trao đổi học thuật, chia sẻ kết quả nghiên cứu, tăng cường kết nối giữa các nhà khoa học, nhà quản lý, giảng viên, học viên, nghiên cứu sinh và các tổ chức, doanh nghiệp trong và ngoài nước nhằm hướng tới quản lý đất đai bền vững. Đây còn là cơ hội tăng cường hợp tác nghiên cứu, chuyển giao công nghệ và nâng cao năng lực trong lĩnh vực quản lý tài nguyên đất đai.

Đại học Cần Thơ là đại học trọng điểm vùng ĐBSCL, sở hữu lợi thế và năng lực phát triển nghiên cứu, nổi bật trong lĩnh vực Quản lý đất đai, với hai phòng thí nghiệm: phòng thí nghiệm Tài nguyên đất đai và phòng thí nghiệm GIS - Viễn thám thuộc Bộ môn Tài nguyên đất đai, Khoa Môi trường và Tài nguyên thiên nhiên quản lý. Với hệ thống trang thiết bị hiện đại, đồng bộ, hai phòng thí nghiệm không chỉ đáp ứng tốt công tác đào tạo thực hành, mà còn tạo nền tảng vững chắc để phát triển các hướng nghiên cứu liên ngành và ứng dụng thực tiễn cao.

Phòng Thí nghiệm Tài nguyên Đất đai có năng lực phân tích đa dạng chỉ tiêu đất, nước, thực vật phục vụ quy hoạch, giám sát và bảo tồn tài nguyên, trong khi phòng Thí nghiệm GIS - Viễn thám cho phép ứng dụng hiệu quả các công nghệ tiên tiến như UAV, Google Earth Engine và bản đồ WebGIS trong mô hình hóa, giám sát biến động tài nguyên. Sự kết hợp này tạo điều kiện thuận lợi để triển khai các đề tài phục vụ phát triển bền vững vùng ĐBSCL, mở rộng hợp tác nghiên cứu trong và ngoài nước, thu hút các dự án khoa học công nghệ, đồng thời nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực chuyên sâu, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thực tiễn và chính sách phát triển quốc gia.

Một trong những điểm nổi bật được đề cập tại hội thảo là việc đẩy mạnh chuyển đổi số trong lĩnh vực đất đai. GS.TS Huỳnh Văn Chương, Cục trưởng Cục Quản lý chất lượng, Bộ Giáo dục và Đào tạo lưu ý, quản lý đất đai hiện nay đang đứng trước bối cảnh sáp nhập tỉnh, thành phố; chính quyền địa phương 2 cấp. Đồng thời, có sự phân cấp, phân quyền mạnh từ Trung ương về địa phương (cấp xã); xu hướng chuyển đổi số, đặc biệt là việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) mạnh mẽ vào cuộc sống… Vì vậy, yêu cầu đặt ra là phải tiếp tục hoàn thiện thể chế, chính sách (nhanh, tường minh); dịch vụ công trực tuyến toàn trình về đất đai…

GS.TS Huỳnh Văn Chương đề xuất ứng dụng trí tuệ nhân tạo và chuyển đổi số trong tất cả các hoạt động của lĩnh vực quản lý đất đai thông qua xây dựng cơ sở dữ liệu và hệ thống thông tin, dự báo và phân tích, giám sát và quản lý, tối ưu hóa quy hoạch đất đai, sử dụng đất theo mục đích, tăng cường dịch vụ công trực tuyến… Cùng với đó, các bên có liên quan nghiên cứu tham vấn các quy hoạch sử dụng đất mang tính chiến lược cho 34 tỉnh, thành phố theo hướng đột phá, phát triển nhanh và gắn với kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, kinh tế số, kinh tế trí thức.

Đồng quan điểm trên, PGS.TS Trần Trọng Phương, Trưởng khoa Tài nguyên và Môi trường, Học viện Nông nghiệp Việt Nam, nhấn mạnh: Việt Nam cần chuyển đổi mô hình quản lý đất đai từ thủ công sang số hóa, từ phân tán sang tích hợp; đồng bộ hóa công nghệ - thể chế - tổ chức hành chính; hướng tới mô hình quản trị đất đai: hiện đại - minh bạch - liên thông - bền vững. Trong đó, ba trụ cột mới hiện nay gồm: công nghệ số (AI, UAV, GNSS, GIS, RS) theo dõi biến động đất đai, phân tích sử dụng đất - dự báo xu hướng, minh bạch hóa và số hóa hồ sơ địa chính. Chính quyền số - dữ liệu số hóa, quản lý theo thời gian thực gồm hệ thống thông tin đất đai tích hợp, giảm thủ tục hành chính, tăng hiệu quả phục vụ. Ngoài ra, tổ chức hành chính tinh gọn - linh hoạt - phân quyền rõ ràng (cắt giảm tầng nấc, tăng hiệu suất; giao quyền rõ, trách nhiệm cụ thể; đồng bộ giữa các cấp).

Bài, ảnh: MỸ THANH