Với vai trò là đơn vị nghiên cứu - chuyển giao khoa học và công nghệ (KHCN) - đào tạo, Viện Mekong - Đại học Cần Thơ triển khai nhiều mô hình nông nghiệp sinh thái, canh tác thân thiện với môi trường và các chương trình hỗ trợ sinh kế cho người dân ĐBSCL. Đồng thời, tăng cường hợp tác doanh nghiệp, địa phương, hướng đến mục tiêu chung là đưa KHCN vào thực tiễn, giúp nông dân nâng cao giá trị sản phẩm và góp phần phát triển bền vững vùng ĐBSCL. Trao đổi với phóng viên Báo và Phát thanh, Truyền hình Cần Thơ, PGS. TS Văn Phạm Đăng Trí, Viện trưởng Viện Mekong, Đại học Cần Thơ, cho biết:

- Viện Mekong đã và đang chuẩn bị triển khai nhiều dự án ứng dụng KHCN nhằm phục vụ trực tiếp cho phát triển nông nghiệp bền vững ở ĐBSCL. Các dự án này đều xuất phát từ nhu cầu thực tiễn của địa phương và người sản xuất.

Trước hết là nhóm dự án về công nghệ số và trí tuệ nhân tạo trong nông nghiệp. Tiêu biểu như dự án AI for Climate-Resilient Rice Farming phối hợp với Đại học Dublin, ứng dụng AI để tối ưu hóa canh tác lúa trong điều kiện biến đổi khí hậu. Song song đó, Viện đang phối hợp với các đối tác xây dựng các hệ thống tích hợp AI và dữ liệu lớn nhằm hỗ trợ quản lý và phát triển nông nghiệp - thủy sản bền vững cho toàn vùng, giúp nông dân giảm chi phí, nâng cao năng suất và hiệu quả sản xuất.

Viện Mekong ký kết thỏa thuận hợp tác với xã Kế Sách, TP Cần Thơ. Ảnh: CTV

Thứ hai là nhóm dự án về đa dạng sinh học và phát triển giống lúa. Viện tham gia đánh giá nguồn gen lúa của Viện Nghiên cứu Lúa gạo Quốc tế (IRRI) tại Việt Nam, hỗ trợ công nhận lưu hành các giống lúa mới tại tỉnh An Giang, đồng thời triển khai các nghiên cứu về đa dạng sinh học gắn với sinh kế. Những kết quả này góp phần cải thiện chất lượng giống, giảm rủi ro và thúc đẩy nông nghiệp xanh.

Thứ ba là các dự án về sử dụng nước hiệu quả và thích ứng với hạn, mặn. Có thể kể đến nghiên cứu nâng cao hiệu quả sử dụng nước cho hành tím ở tỉnh Sóc Trăng (cũ), quản lý tổng thể tài nguyên nước dưới đất tại tỉnh Cà Mau, hay các hệ thống cảnh báo sớm xâm nhập mặn dựa trên nền tảng GIS. Đây đều là những giải pháp rất thiết thực đối với các địa phương chịu tác động nặng nề của biến đổi khí hậu.

Thời gian qua, Viện Mekong đã ký kết các thỏa thuận hợp tác với một số địa phương trong vùng ĐBSCL. Nội dung hợp tác tập trung vào bốn nhóm chính. Thứ nhất, Viện hỗ trợ đánh giá tiềm năng đất đai, quy hoạch và phát triển các vùng trồng chủ lực như lúa, bưởi, khóm và các vùng nguyên liệu thế mạnh. Thứ hai, chúng tôi cùng địa phương xây dựng và nhân rộng các mô hình nông nghiệp sinh thái, hữu cơ, nông nghiệp sạch gắn với kinh tế tuần hoàn và thích ứng biến đổi khí hậu. Thứ ba, Viện hỗ trợ hợp tác xã và doanh nghiệp nông thôn xây dựng chuỗi giá trị, tư vấn phát triển các chứng nhận quy chuẩn và kết nối thị trường. Thứ tư, Viện chú trọng phát triển nguồn nhân lực, nâng cao năng lực quản lý địa phương, đào tạo về chuyển đổi số và ứng dụng KHCN.

* Được biết vào tháng 9-2025, Viện Mekong ký kết thỏa thuận hợp tác với Tập đoàn CT Group phát triển tín chỉ carbon cho ĐBSCL. Thỏa thuận này đang triển khai những nội dung nào, thưa ông?

- Viện Mekong rất vinh dự đại diện Đại học Cần Thơ ký kết thỏa thuận hợp tác với CCTPA - Tập đoàn CT Group về phát triển tín chỉ carbon cho ĐBSCL. Đây là dấu mốc quan trọng, thể hiện vai trò của Viện Mekong trong kết nối nghiên cứu - ứng dụng - chuyển giao công nghệ phục vụ mục tiêu tăng trưởng xanh và phát triển bền vững của vùng.

Hiện nay, thỏa thuận được triển khai theo ba nhóm nội dung chính. Thứ nhất, Viện phối hợp tổ chức các chương trình tập huấn, nâng cao năng lực cho địa phương và người sản xuất về canh tác nông nghiệp giảm phát thải, trọng tâm là lúa và tôm, gắn với mục tiêu của Đề án Phát triển bền vững một triệu héc-ta chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL đến năm 2030.

Thứ hai, chúng tôi cùng các đối tác xây dựng kế hoạch phát triển vùng trồng lúa giảm phát thải, đồng thời triển khai các bước đo đạc, báo cáo và thẩm định tín chỉ carbon theo chuẩn quốc tế.

Thứ ba, hợp tác cũng hướng đến chuyển đổi hệ thống chiếu sáng sử dụng năng lượng mặt trời, góp phần giảm phát thải khí nhà kính và tiết kiệm năng lượng cho địa phương. Thông qua hợp tác này, Viện Mekong mong muốn đưa tín chỉ carbon từ khái niệm nghiên cứu trở thành giải pháp thực tiễn. Qua đó, tạo thêm giá trị cho nông nghiệp ĐBSCL, nâng cao thu nhập cho người dân và đóng góp vào mục tiêu phát triển xanh của quốc gia.

* Thời gian tới, định hướng của Viện Mekong trong việc hỗ trợ địa phương và người dân ĐBSCL hướng đến phát triển bền vững ra sao, thưa ông?

- Viện Mekong xác định tiếp tục phát huy vai trò là đơn vị nghiên cứu - chuyển giao khoa học và công nghệ - đào tạo phục vụ trực tiếp cho phát triển nông nghiệp hiệu quả, bền vững ở ĐBSCL. Trọng tâm là các nghiên cứu ứng dụng về công nghệ số, trí tuệ nhân tạo và nông nghiệp thông minh; các mô hình nông nghiệp sinh thái, ít phát thải. Đồng thời, tăng cường nghiên cứu về tài nguyên nước, hạn mặn và thời tiết cực đoan để giúp địa phương và người dân chủ động quản lý rủi ro. Song song đó, đẩy mạnh hợp tác với doanh nghiệp, đối tác trong và ngoài nước nhằm phát triển các mô hình kinh tế xanh, giảm phát thải, tiết kiệm năng lượng và nâng cao chuỗi giá trị nông sản, gia tăng giá trị và thu nhập cho người sản xuất.

Bên cạnh nghiên cứu và chuyển giao công nghệ, Viện Mekong đặc biệt chú trọng công tác đào tạo và phát triển nguồn nhân lực. Chúng tôi sẽ mở rộng các khóa đào tạo, tập huấn ngắn hạn trong nước và quốc tế về ứng dụng KHCN, chuyển đổi số và quản trị phát triển nông thôn. Đồng thời, tiếp tục nâng cao và mở rộng chương trình đào tạo cao học ngành Phát triển nông thôn và Chính sách công. Qua đó, góp phần nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ địa phương, đáp ứng yêu cầu quản lý và điều hành trong bối cảnh tổ chức chính quyền địa phương theo mô hình hai cấp, hướng đến phát triển bền vững và thích ứng hiệu quả với các thách thức mới của vùng.

* Xin cảm ơn ông!

TUYẾT TRINH (thực hiện)