Vừa qua, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) đã phối hợp với UBND tỉnh Đồng Tháp tổ chức Hội nghị “Sơ kết sản xuất lúa đông xuân 2011-2012 và triển khai kế hoạch sản xuất lúa hè thu, thu đông năm 2012 tại Nam Bộ”. Tại hội nghị, vấn đề tiêu thụ lúa gạo đã trở thành “điểm nóng” thu hút sự quan tâm. Nhiều đại biểu tham dự hội nghị cho rằng, sản xuất lúa vụ hè thu và thu đông 2012, được dự đoán sẽ tiếp tục gặp khó khăn do thời tiết bất thường, nhiều loại dịch hại diễn biến phức tạp, một số nông dân còn sản xuất chưa theo đúng lịch thời vụ và biện pháp kỹ thuật được khuyến cáo của ngành chức năng… Song, mối lo nhất vẫn là đầu ra lúa gạo, khi nhiều nông dân chưa có sự gắn kết với doanh nghiệp và còn thiếu thông tin trong việc sản xuất theo nhu cầu thị trường.

* Lúa trúng mùa nhưng...

Theo nhiều doanh nghiệp, xuất khẩu gạo của nước ta trong năm nay sẽ không “ngon ăn” như năm 2011, nhất là đối với các loại gạo cấp thấp. Trong ảnh: Vô bao gạo xuất khẩu.

Theo Cục Trồng trọt (Bộ NN&PTNT), thời gian qua sản xuất lúa dù luôn gặp nhiều khó khăn nhưng với các biện pháp chỉ đạo sát sao, quyết liệt, kịp thời đã mang lại kết quả ngoạn mục, lúa trúng mùa liên tục. Năm 2011, tổng diện tích lúa ở Nam bộ đạt hơn 4,5 triệu ha, tăng hơn 146.800 ha so với 2010, năng suất bình quân 5,595 tấn/ha, tăng hơn 0,2 tấn/ha và sản lượng đạt gần 25,4 triệu tấn, tăng hơn 1,7 triệu tấn so với năm 2010. Trong đó, ĐBSCL có diện tích sản xuất lúa năm 2011 đạt hơn 4 triệu ha, tăng gần 143.200 ha, năng suất bình quân 5,67 tấn/ha (tăng gần 0,2 tấn/ha), sản lượng đạt hơn 23,18 triệu tấn, tăng gần 1,6 triệu tấn so với năm 2010.

Vụ lúa đông xuân 2011-2012, Nam bộ xuống giống 1,698 triệu ha. Dù có gặp khó khăn trong sản xuất do nước lũ rút chậm vào đầu vụ, một số trà lúa bị nhiễm bệnh và các loại dịch hại nhưng nhìn chung lúa phát triển rất tốt ít sâu bệnh, nhiều trà lúa phát triển tốt hơn so vụ đông xuân trước, do đất được bổ sung một lượng phù sa sau lũ. Đến nay, các địa phương đã thu hoạch được 600.000 ha lúa, năng suất bình quân đạt 6,51 tấn/ha. Ông Phạm Văn Dư, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt, cho biết: “Vụ đông xuân 2011-2012, dự kiến Nam Bộ sẽ tiếp tục có một vụ mùa bội thu. Toàn bộ diện tích lúa đông xuân năm nay sẽ thu hoạch dứt điểm vào khoảng cuối tháng 4-2012, với năng suất bình quân ước đạt 6,64 tấn/ha, ước sản lượng hơn 11,27 triệu tấn lúa, tăng khoảng 40.000 tấn so với cùng kỳ năm trước. Tuy nhiên, tỷ lệ gieo sạ giống lúa cho phẩm chất gạo kém (IR50404) đã tăng mạnh đột biến gây ảnh hưởng đến đầu ra rất đáng lo ngại. Tại ĐBSCL, tỷ lệ gieo sạ lúa IR50404 trong vụ đông xuân này là 27,6%, tương đương 435.000 ha, nếu năng suất bình quân đạt 7 tấn/ha, thì sản lượng giống lúa này đạt xấp xỉ 3 triệu tấn”.

Theo ông Trương Thanh Phong, Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), Tổng Giám đốc Công ty Lương thực Miền nam, xuất khẩu gạo của nước ta đang có sự thay đổi về yêu cầu chất lượng gạo. Hiện gạo cấp thấp của Việt Nam đang chịu sự cạnh tranh của nhiều nước xuất khẩu gạo như: Ấn Độ, Pakistan, Myanmar. Trong tương lai, gạo cấp thấp của Việt Nam sẽ tiếp tục gặp khó khăn khi muốn cạnh tranh với các nước này, nhất là Myanmar, do họ có sản lượng lớn và gạo cấp thấp có giá rẻ hơn gạo của ta rất nhiều. Thời gian qua, giá xuất khẩu gạo 25% tấm của Myanmar chỉ 340 USD/tấn, trong khi nếu xuất với giá này doanh nghiệp của nước ta sẽ bị lỗ vốn ít nhất 40 USD/tấn. Trong điều kiện thị trường xuất khẩu đã thay đổi, chúng ta cần phải chuyển nhanh việc sản xuất và xuất khẩu gạo theo hướng nâng cao chất lượng giá trị, hướng vào thị trường cấp trung và cấp cao. Thực tế cho thấy, những tháng đầu năm 2012, nhu cầu xuất khẩu và tiêu thụ gạo chủ yếu tập trung vào các loại gạo chất lượng cao, nên nhiều nông dân làm giống lúa IR50404 có phần gặp khó trong tiêu thụ. Trong khi đó, nhiều loại gạo chất lượng cao không đủ hàng cho các doanh nghiệp thu mua. Hiện nay, sau khi VFA triển khai cho 89 doanh nghiệp thành viên thực hiện việc mua tạm trữ 1 tấn gạo, đầu ra lúa IR50404 đã được giải quyết và giá đã tăng trở lại. Sau 1 tuần thực hiện mua tạm trữ, các doanh nghiệp thành viên VFA đã mua được 205.000 tấn (quy gạo), đạt 20% kế hoạch. Tuy nhiên, dự đoán thời gian tới chỉ các loại gạo chất lượng cao mới có khả năng tăng giá nhiều, còn gạo cấp thấp khó tăng giá cao.

* Để vụ lúa hè thu và thu đông 2012 thắng lợi

Theo nhiều nhà khoa học, nhà quản lý và doanh nghiệp, cần phải có biện pháp nhằm tránh tái diễn tình trạng gieo sạ quá nhiều các giống lúa cho phẩm chất gạo kém trong các vụ sản xuất tới đây. Tiến sĩ Lê Văn Bảnh, Viện trưởng Viện lúa ĐBSCL cho rằng: “Sự bùng phát trong gieo sạ giống lúa IR50404 đã cho thấy việc định hướng về thị trường tiêu thụ sản phẩm, cơ cấu giống lúa, thực hiện việc sử dụng giống xác nhận... tại nhiều địa phương chưa tốt, cần quan tâm. Không chỉ thế, dù chúng ta đã tham gia thị trường xuất khẩu gạo trên 20 năm nhưng việc tổ chức thu mua và tiêu thụ lúa cho nông dân vẫn còn nhiều hạn chế và bị động, chưa có kế hoạch mua tạm trữ ngay từ đầu vụ. Nhiều doanh nghiệp xuất khẩu gạo còn thiếu phương tiện chuyên chở, phơi sấy lúa và kho dự trữ lúa gạo để có thể chờ bán lúc giá cao... đó là các vấn đề bức xúc cần phải giải quyết khi bước vào các vụ sản xuất tới đây”. Ông Phạm Văn Quỳnh, Giám đốc Sở NN&PTNT TP Cần Thơ, cho rằng chúng ta cần phải chuyên nghiệp hơn trong sản xuất và xuất khẩu lúa gạo. Để sản xuất thắng lợi, chúng ta không chỉ giúp cho nông dân có các vụ mùa bội thu mà phải lo tốt vấn đề đầu ra. Bước vào các vụ thu hoạch rộ, lượng lúa hàng hóa tăng, lúa thường bị rớt giá là điều tất yếu, nếu việc tổ chức thu mua không tốt. Việc mua tạm trữ 1 triệu tấn gạo (tương đương 2 triệu tấn lúa) như vụ vừa qua là chưa giải quyết tận gốc vấn đề. Chúng ta cần phải ráo riết xây dựng kho chứa, lò sấy để có thể bảo quản lúa gạo dài ngày, đảm bảo cho an ninh lương thực và việc điều hòa xuất khẩu gạo được giá cao. Các bộ ngành chức năng cần phải tính toán lượng gạo đảm bảo an ninh lương thực và tiêu thụ ở nội địa cho từng thời điểm gắn với khả năng sản xuất lúa trong nước, từ đó cân đối lượng gạo xuất khẩu để ngay từ sớm có kế hoạch thu mua dự trữ và xuất khẩu.

Để đầu ra lúa gạo Việt Nam thuận lợi trong thời gian tới, Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Bùi Bá Bổng cũng đã nhấn mạnh: “Chúng ta phải đưa việc sản xuất, xuất khẩu gạo đi theo hướng chất lượng cao gắn với việc xây dựng thương hiệu lúa gạo Việt Nam. Trong đó, VFA và các doanh nghiệp xuất khẩu gạo trong nước cần phải tiên phong trong việc xây dựng thương hiệu lúa gạo và gắn kết chặt hơn với các địa phương và nông dân trong việc xây dựng các vùng nguyên liệu, vùng lúa chất lượng cao. Vụ đông xuân 2011-2012 diện tích gieo sạ giống IR50404 có dấu hiệu tăng đột biến làm ảnh hưởng đến việc tiêu thụ. Trong vụ hè thu 2012, các địa phương chỉ nên gieo sạ giống lúa này ở tỷ lệ dưới 10% trên tổng diện tích...”.

Bài, ảnh: Văn Công