Diện tích và sản lượng nhiều loại cây trồng, vật nuôi theo hướng hữu cơ ở nước ta những năm gần đây liên tục tăng. Các mô hình nông nghiệp hữu cơ không chỉ tạo ra nông sản sạch, an toàn mà còn giúp gia tăng giá trị, mở rộng thị trường xuất khẩu và thúc đẩy phát triển sản xuất nông nghiệp bền vững. Dù vậy, việc sản xuất và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp hữu cơ vẫn còn đối mặt với nhiều khó khăn đòi hỏi cần được tháo gỡ kịp thời để lĩnh vực này phát triển tương xứng với tiềm năng, đáp ứng nhu cầu đang tăng cao trên toàn cầu.

Thuận lợi đan xen khó khăn

Với thế mạnh về sản xuất nông nghiệp và có hệ sinh thái tự nhiên đa dạng, Việt Nam được đánh giá có nhiều tiềm năng sản xuất, khai thác, tiêu thụ các sản phẩm nông sản, thực phẩm hữu cơ. Hiện người tiêu dùng trên toàn cầu cũng có xu hướng đẩy mạnh sử dụng các loại nông sản, thực phẩm hữu cơ, mở ra nhiều cơ hội phát triển cho nông nghiệp hữu cơ Việt Nam. Thời gian qua, Chính phủ, các bộ, ngành Trung ương và các cấp ban hành nhiều nghị quyết, quyết định, thông tư, đề án, bộ tiêu chuẩn... tạo hành lang pháp lý và điều kiện thuận lợi thúc đẩy phát triển sản xuất nông nghiệp hữu cơ.

Sản phẩm gạo hữu cơ của các doanh nghiệp, hợp tác xã tại ĐBSCL được trưng bày, giới thiệu tại hội thảo Quốc tế ISOP 2025 được tổ chức ở Đại học Cần Thơ.

Đặc biệt, ngày 29-8-2018, Chính phủ ban hành Nghị định số 109/2018/NĐ-CP về nông nghiệp hữu cơ. Trong đó, Chính phủ có những hướng dẫn và quy định cụ thể về các nguyên tắc sản xuất, việc ghi nhãn sản phẩm nông nghiệp hữu cơ. Ngày 26-3-2020, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định 885/QĐ-TTg về Phê duyệt Đề án phát triển nông nghiệp hữu cơ giai đoạn 2020-2030. Theo đó, phấn đấu đến năm 2030, diện tích nhóm đất nông nghiệp sản xuất hữu cơ đạt khoảng 2,5-3% tổng diện tích nhóm đất nông nghiệp. Giá trị sản phẩm trên 1ha đất trồng trọt và nuôi trồng thủy sản hữu cơ cao gấp 1,5-1,8 lần so với sản xuất phi hữu cơ.

Dù có nhiều tiềm năng và cơ hội nhưng nông nghiệp hữu cơ ở nước ta phát triển còn chậm do gặp nhiều khó khăn. Đáng chú ý, quá trình chuyển đổi từ sản xuất thông thường sang quy trình hữu cơ đòi hỏi tốn nhiều thời gian và chi phí, trong khi đầu ra sản phẩm còn gặp khó và giá bán sản phẩm chưa tương xứng nên nhiều người chưa “mặn mà”. Quy trình để được chứng nhận sản phẩm hữu cơ cũng khá phức tạp và hiện các quốc gia trên thế giới đặt ra nhiều tiêu chuẩn hữu cơ khác nhau, chưa có tiêu chuẩn chung. Điều này cũng gây khó cho nông dân và doanh nghiệp khi muốn xuất khẩu các sản phẩm hữu cơ đến nhiều thị trường khác nhau. Nhiều nông dân, doanh nghiệp và cả người tiêu dùng còn thiếu các thông tin, kiến thức về sản xuất hữu cơ theo các tiêu chuẩn, quy định hiện hành trong nước và quốc tế...

Cần các giải pháp đồng bộ

Thúc đẩy phát triển sản xuất và tiêu thụ sản phẩm hữu cơ, nhiều chuyên gia kiến nghị, các cơ quan chức năng cần quan tâm đẩy mạnh thông tin, đào tạo, cập nhật kiến thức về nông nghiệp hữu cơ để nâng cao nhận thức và hành động của người dân trong sản xuất, tiêu dùng sản phẩm. Bổ sung, hoàn chỉnh các cơ chế, chính sách nhằm tạo sự khuyến khích và có các hỗ trợ, giúp tháo gỡ kịp thời các khó khăn cho các bên liên quan. Chú ý hỗ trợ người dân, doanh nghiệp trong quy hoạch vùng liên kết sản xuất, phát triển các cơ sở hạ tầng và mua sắm vật tư, máy móc, công nghệ đảm bảo tiêu chuẩn phục vụ sản xuất, chế biến và tiêu thụ sản phẩm hữu cơ. Thực hiện tốt công tác quản lý, kết nối cung cầu, quảng bá, đưa sản phẩm hữu cơ đến tay người tiêu dùng trong nước và quốc tế.

Tại hội thảo Quốc tế ISOP 2025 với chủ đề “Nông nghiệp hữu cơ - phát triển bền vững” do Đại học Cần Thơ phối hợp các đơn vị có liên quan tổ chức, nhiều chuyên gia cho rằng, cần đẩy mạnh sản xuất hữu cơ để phát triển nông nghiệp bền vững. Sản xuất hữu cơ không chỉ giúp tạo ra những sản phẩm “sạch”, an toàn cho sức khỏe người tiêu dùng mà còn ít gây tác động xấu cho môi trường, giúp nâng cao thu nhập và tạo sinh kế bền vững cho người dân. Bên cạnh phân tích, làm rõ các lợi ích của nông nghiệp hữu cơ, các chuyên gia và nhà khoa học đến từ nhiều viện, trường và đơn vị, doanh nghiệp trong nước và ngoài nước cũng chỉ rõ những khó khăn, vướng mắc cần được tháo gỡ kịp thời để phát triển nông nghiệp hữu cơ.

Theo TS Joachim H. Spangenberg, Trung tâm Nghiên Cứu Jülich - Cộng hòa Liên bang Đức, cùng với việc giúp gia tăng lợi nhuận trực tiếp cho người sản xuất, canh tác hữu cơ mang lại nhiều lợi ích khác, như giúp cải thiện sức khỏe cho nông dân, bảo vệ hệ sinh thái, tạo ra các nguồn thu nhập phụ từ các sản phẩm trên đồng ruộng: cá, cua, ốc, mật ong, gia cầm… Song, chuyển đổi sang canh tác hữu cơ còn gặp trở ngại, nhất là sự thiếu hụt các loại vật tư hữu cơ được chứng nhận sản xuất trong nước, đặc biệt là phân bón. Điều này làm tăng chi phí và tạo ra sự phụ thuộc vào các nguồn cung chưa ổn định. Việc phát triển sản xuất phân bón hữu cơ được chứng nhận tại Việt Nam là một yêu cầu cấp thiết. Mặt khác, cần tạo điều kiện cho nông dân tiếp cận thị trường, kết nối với doanh nghiệp bao tiêu để bán được sản phẩm hữu cơ với mức giá tốt, tạo động lực phát triển sản xuất…

Theo ông Lê Quí Hòa Bình, Quản lý chứng nhận nông nghiệp, Công ty TNHH Control Union Việt Nam, nông nghiệp hữu cơ không chỉ là sự lựa chọn mà ngày nay đã trở thành một chuyển đổi hệ thống mang tính toàn cầu. Tập trung vào việc duy trì sức khỏe đất đai, hệ sinh thái và con người, dựa trên các quy trình sinh thái và đa dạng sinh học thay vì sử dụng các đầu vào có tác động tiêu cực. Hiện đã thu hút hơn 190 quốc gia tham gia, với tổng diện tích canh tác hữu cơ đạt gần 100 triệu héc-ta. Tại Việt Nam, diện tích canh tác hữu cơ cũng có xu hướng tăng trong những năm qua. Tuy nhiên, phát triển nông nghiệp hữu cơ còn gặp nhiều khó khăn, nhất là còn thiếu Luật Nông nghiệp hữu cơ riêng biệt.  Bên cạnh đó, nhiều quốc gia trên thế giới đã xây dựng các tiêu chuẩn khá nghiêm ngặt về nông nghiệp hữu cơ và gần đây cũng có sự điều chỉnh trong các quy định. Điều này đòi hỏi Việt Nam cũng cần xem xét xây dựng tiêu chuẩn nông nghiệp hữu cơ đảm bảo sự tương thích, hài hòa với các tiêu chuẩn thế giới và có chiến lược thích ứng phù hợp để có thể phát triển xuất khẩu.

Bài, ảnh: KHÁNH TRUNG