Thị trường Chứng khoán (TTCK) Việt Nam đã ra mắt Chứng khoán Phái sinh, một công cụ “đi chợ” hằng ngày của Nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp bám sàn và cũng là công cụ “bảo hiểm” rủi ro hiệu quả nhất cho nhà đầu tư nắm giữ dài hạn các chứng khoán cơ sở đang niêm yết trên thị trường. Qua đó, góp phần làm giảm sự biến động mạnh bất thường của TTCK trong thời gian qua.

Giải quyết nhược điểm T+3

TTCK Việt Nam ra đời đã hơn 17 năm nhưng vẫn áp dụng thanh toán bù trừ T+3, tức là nhà đầu tư đặt lệnh mua cổ phiếu nếu khớp lệnh thì phải đến hai ngày sau cổ phiếu mua đó mới về đến tài khoản của nhà đầu tư và đến sáng ngày thứ ba (T+3) thì nhà đầu tư mới được phép bán cổ phiếu đó. Trong khi đó, đa phần các thị trường chứng khoán lớn trên thế giới thì họ đã giao dịch T+0 từ rất lâu, tức là mua khớp lệnh là bán được ngay tức thì. Để khắc phục nhược điểm của TTCK Việt Nam, ngày 10-8-2017 Chứng khoán Phái sinh ra đời đã đáp ứng được một phần nào nhu cầu mua bán nhanh trong ngày của một bộ phận không nhỏ nhà đầu tư trong và ngoài nước.

Hội thảo Chứng khoán Phái sinh tại Công ty chứng khoán Rồng Việt chi nhánh Cần Thơ. Ảnh: TRẦN ĐĂNG

Chứng khoán Phái sinh Việt Nam hiện cũng mới chỉ có một sản phẩm duy nhất là “Hợp đồng tương lai” với chỉ số VN30 với 04 kỳ hạn là: Tháng đang diễn ra (VN30F1710); Tháng kế tiếp (VN30F1711); Quý kế tiếp (VN30F1712) và Quý tiếp theo (VN30F1803). Với Chứng khoán Phái sinh sau khi làm hợp đồng mua bán có hiệu lực thì nhà đầu tư có quyền mua và bán chốt lãi hoặc bán cắt lỗ ngay tức thì (T+0) mà không cần phải đợi đến ngày thứ 3 như chứng khoán cơ sở. Và như vậy về nguyên tắc là trong một phiên giao dịch nhà đầu tư có quyền mua bán đến hàng chục, thậm chí hàng trăm lần với 01 sản phẩm hợp đồng phái sinh nào đó. Tuy nhiên, hiện trung tâm lưu ký chứng khoán và các công ty chứng khoán thành viên vẫn chưa thiết lập được phần mềm đặt lệnh mua bán trực tuyến với loại sản phẩm Chứng khoán Phái sinh này mà các hợp đồng đặt mua bán và chốt trạng thái đều phải đặt lệnh thông qua môi giới ở các công ty chứng khoán có dịch vụ môi giới Chứng khoán Phái sinh.

Với phiên giao dịch ngày đầu tiên Chứng khoán Phái sinh chỉ có tổng cộng 487 hợp đồng được thực hiện với tổng giá trị khoảng 36,5 tỉ đồng và giá trị ký quỹ 15% là 5,5 tỉ đồng, thì hiện nay số Hợp đồng trung bình một phiên đã lên tới 10.000 hợp đồng, gấp hơn 20 lần. Mã hợp đồng VN30F1709 của kỳ hạn tháng 9-2017 vừa qua đã kết thúc với tổng số lượng hợp đồng rất cao là 138.600 hợp đồng, tương đương với tổng giá trị hợp đồng khoảng 11.000 tỉ đồng.

Công cụ “bảo hiểm” cho chứng khoán cơ sở

 Khi nhà đầu tư mua chứng khoán cơ sở (các mã cổ phiếu và trái phiếu đang niêm yết trên sàn) với kỳ vọng là nó sẽ lên giá trong tương lai nhưng nếu gặp thị trường rủi ro ngoài ý muốn, khi đó cả thị trường “đỏ lửa”, các cổ phiếu đều giảm, nhà đầu tư bị thua lỗ nặng. Trong trường hợp này nhà đầu tư nào có mua một hợp đồng Chứng khoán Phái sinh ngược chiều với chứng khoán cơ sở mà họ đang nắm thì họ sẽ được bảo hiểm rủi ro cho khoản đầu tư đó. Do hợp đồng phái sinh chỉ buộc ký quỹ rất ít, từ 10%  đến 15% tổng giá trị hợp đồng nên nhà đầu tư chỉ việc bỏ ra số tiền rất ít là có thể cân bằng lại với số tiền lớn hơn mà họ đã bỏ ra trước đó để mua chứng khoán cơ sở. Trong trường hợp ngược lại, thị trường chứng khoán cơ sở tăng điểm thì khoảng mất mát do ký quỹ mua Hợp đồng Chứng khoán Phái sinh cũng không lớn lắm, mà phần lãi nhà đầu tư thu được từ chứng khoán cơ sở sẽ lớn hơn nhiều. Đây là cách đầu tư phòng ngừa có “bảo hiểm” rủi ro cho nhà đầu tư. Nó rất thích hợp cho những nhà đầu tư mới tham gia thị trường, còn nghi ngờ về sự biến động mạnh của TTCK Việt Nam trong thời gian qua. Chứng khoán Phái sinh nếu sử dụng hợp lý cũng là một công cụ “bảo hiểm” cho những nhà đầu tư không có thời gian theo dõi sát diễn biến của thị trường, sự biến động giá của cổ phiếu niêm yết trên sàn chứng khoán. Nó còn là công cụ “đi chợ” hằng ngày cho những ai bám sát diễn biến của thị trường và đoán đúng xu hướng lên xuống của chỉ số VN30 hằng ngày, hàng giờ là một lợi thế của họ.

Sự biến động quá mạnh của TTCK Việt Nam trong thời gian qua đã làm cho không ít nhà đầu tư hoang mang và xã hội nói chung nhìn nhận chưa đúng đắn về kênh đầu tư này, phần lớn người ngoài cuộc xem đây là một kênh đầu tư mạo hiểm nhưng Chứng khoán Phái sinh đã giúp TTCK Việt Nam ổn định hơn, bằng chứng là sau gần 2 tháng có Chứng khoán Phái sinh chỉ số VN-Index chỉ giao động tăng nhẹ trong vùng từ 780 điểm đến 806 điểm, trong khi các năm trước đây là mùa thấp điểm của TTCK và thường giảm điểm khá nhiều trong giai đoạn này.

TRẦN ĐĂNG