* Trịnh Duy Thuyên
Phòng pháp chế - CATP Cần Thơ

Án treo là một chế định pháp lý hình sự ra đời từ rất sớm cùng với sự phát triển của Luật Hình sự Việt Nam. Đây là biện pháp miễn chấp hành hình phạt tù có điều kiện, được áp dụng đối với người bị phạt không quá 3 năm tù, căn cứ vào nhân thân của người phạm tội, các tình tiết giảm nhẹ và xét thấy không cần phải cách ly họ ra khỏi xã hội. Mục đích của việc áp dụng hình phạt án treo là răn đe, giáo dục, cải tạo để người phạm tội hoàn lương. Tuy nhiên, thời gian qua, việc quản lý người bị án treo và chấp hành án treo của một số người bị kết án còn gặp nhiều khó khăn.

Tổ chức và thi hành hình án (THA) treo được quy định từ Điều 61 đến Điều 70 trong Luật THA hình sự. Tại Điều 62 Luật THA hình sự quy định “Trong thời hạn 3 ngày làm việc, kể từ ngày nhận được quyết định THA, cơ quan THA hình sự Công an cấp huyện có nhiệm vụ triệu tập người được hưởng án treo, người đại diện hợp pháp của người được hưởng án treo là người chưa thành niên đến trụ sở cơ quan THA để ấn định thời gian người được hưởng án treo phải có mặt tại UBND cấp xã nơi người đó cư trú và cam kết việc chấp hành án, lập hồ sơ THA”. Trong thực tiễn việc áp dụng điều luật này gặp rất nhiều khó khăn, vướng mắc, gây cản trở trong công tác THA treo. Như trường hợp Nguyễn Trung M., ở quận Bình Thủy, bị TAND quận xử phạt 12 tháng tù nhưng cho hưởng án treo, thời gian thử thách 24 tháng về tội vi phạm quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường bộ vào tháng 5-2013. Sau khi bản án có hiệu lực pháp luật, Tòa án đã ra quyết định THA đối với M. và chuyển kèm theo bản án đến Cơ quan THA hình sự quận để cơ quan này triệu tập M. đến ấn định thời gian phải có mặt tại UBND phường cam kết chấp hành án. Tuy nhiên, nhiều lần triệu tập nhưng M. đều không đến. Tiến hành xác minh tại địa phương cho thấy M. đã bỏ nhà đi, gia đình, địa phương không biết M. đi đâu, làm gì. Chính vì vậy, hồ sơ THA treo của M. không được bàn giao cho UBND phường để tổ chức thi hành.

Nguyên nhân chính của vấn đề này là do nhận thức pháp luật của những người phải chấp hành án còn kém. Nhiều đối tượng được hưởng án treo, cho rằng hết thời gian được quy định trong bản án thì đương nhiên đã chấp hành án xong và đúng thời gian theo quy định pháp luật sẽ được xóa án tích. Những suy nghĩ sai lầm này sẽ phát sinh một hậu quả pháp lý là bản án treo vẫn còn hiệu lực mặc dù thời gian chấp hành án được quy định tại bản án đã hết; gây khó khăn cho cơ quan tiến hành tố tụng xác định có phạm tội trong thời gian thử thách hay tái phạm, tái phạm nguy hiểm, liên quan đến vấn đề tổng hợp hình phạt khi họ thực hiện hành vi phạm tội.... Đặc biệt nữa là sẽ không được xóa án tích theo khoản 3 điều 67 Bộ luật Hình sự vì chưa chấp hành xong hình phạt chính, hình phạt bổ sung và các quyết định khác của tòa án. Hệ quả này phát sinh nhiều khó khăn trong quá trình tái hòa nhập cộng đồng hoặc làm các giấy tờ có liên quan đến nhân thân và lai lịch của người phải chấp hành án như: vẫn mang án tích khi chứng lý lịch tư pháp, không thể xuất ngoại... cho thấy chính người chấp hành án treo đã tự mình làm mất đi quyền công dân và án treo vẫn treo lơ lửng trên đầu của họ.

Để kịp thời khắc phục vấn đề trên, theo tôi trong thời gian tới, các cấp ủy đảng, chính quyền địa phương cần nhận thức rõ và có sự quan tâm đúng mức đến công tác tổ chức và THA treo. Tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng kiến thức nghiệp vụ cho cán bộ được giao nhiệm vụ giám sát, giáo dục đối tượng chấp hành án treo tại địa phương. Xác định rõ phạm vi, trách nhiệm của từng cơ quan, ban ngành, đoàn thể trong việc quản lý, giám sát, giáo dục đối tượng đang chấp hành án để kịp thời nâng cao hiệu quả công tác THA. Tăng cường công tác tuyên truyền phổ biến giáo dục pháp luật về THA hình sự cho cán bộ, công chức, viên chức và quần chúng nhân dân nắm rõ các quy định về quyền, nghĩa vụ của người đang chấp hành án treo tại địa phương. Trong đó cần nêu rõ những khó khăn trong cuộc sống nếu không chấp hành các quy định của pháp luật.

Nên sửa đổi bổ sung Luật THA hình sự, theo hướng thêm thẩm quyền của cơ quan THA hình sự cấp huyện có quyền ra lệnh áp giải THA đối với những người phải chấp hành án treo bỏ trốn hoặc cố tình trốn tránh không đến cơ quan THA làm việc theo yêu cầu. Trong trường hợp cơ quan chức năng đã nhắc nhở nhiều lần, nhưng người chấp hành án vẫn không chấp hành và có nhiều vi phạm trong quá trình chấp hành án tại địa phương thì “chuyển hình phạt án treo thành hình phạt giam có thời hạn” để đảm bảo tính răn đe, nghiêm minh của pháp luật.

Bổ sung khoản 2 Điều 60 Bộ luật Hình sự theo hướng “Trong thời gian thử thách, Tòa án giao người được hưởng án treo cho cơ quan, tổ chức nơi người đó làm việc hoặc chính quyền địa phương nơi người đó cư trú để giám sát và giáo dục…”. Việc sửa đổi này sẽ tạo nên sự linh hoạt cho cơ quan Tòa án trong việc giao bị cáo cho cơ quan, tổ chức giám sát, giáo dục; có thể giao cho chính quyền địa phương nơi bị cáo thường trú và cũng có thể giao bị cáo cho chính quyền địa phương nơi bị cáo tạm trú thực hiện việc giám sát, giáo dục. Ngoài ra, việc sửa đổi này cũng phù hợp với Luật Cư trú “Nơi cư trú của công dân là chỗ ở hợp pháp mà người đó thường xuyên sinh sống. Nơi cư trú của công dân là nơi thường trú hoặc nơi tạm trú”. Để tạo điều kiện thuận lợi cho người chấp hành án khi họ muốn chấp hành và làm việc tại nơi có điều kiện thuận lợi với công việc đang làm.