Một lá phiếu - khởi đầu của một nền dân chủ
Tháng 1 năm 1946, giữa muôn ngàn khó khăn của một đất nước vừa giành được độc lập, lần đầu tiên trong lịch sử dân tộc Việt Nam, nhân dân cả nước cầm trên tay lá phiếu bầu cử Quốc hội khóa I. Cuộc tổng tuyển cử ấy không chỉ là bước ngoặt lịch sử, một mốc son rực rỡ, đánh dấu sự ra đời của Nhà nước dân chủ nhân dân đầu tiên ở Đông Nam Á, mà còn đặt nền móng cho thiết chế dân chủ đại diện, là khởi đầu cho tiến trình hình thành và phát triển của các cơ quan dân cử, Hội đồng nhân dân các cấp trên khắp mọi miền đất nước.
Kể từ đó đến nay, trải qua 80 năm, cùng với những bước thăng trầm và phát triển của đất nước, Hội đồng nhân dân các cấp, cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương đã không ngừng được củng cố, hoàn thiện và đổi mới, nâng cao chất lượng hoạt động. Trong suốt hành trình ấy, Hội đồng nhân dân đã và đang tiếp tục khẳng định vai trò không thể thay thế trong kiến tạo nền quản trị hiện đại, dân chủ và hiệu lực; là nơi thể hiện ý chí, nguyện vọng của Nhân dân, là cầu nối giữa Đảng, chính quyền và Nhân dân.
Từ cuộc tổng tuyển cử đầu tiên đến bước chuyển lớn: Sự trưởng thành của cơ quan dân cử
Hội đồng nhân dân là một thiết chế đặc biệt: Được Nhân dân địa phương trực tiếp bầu ra, hoạt động theo nguyên tắc tập trung dân chủ và chịu trách nhiệm trước Nhân dân cũng như cơ quan nhà nước cấp trên. Đó là nơi hội tụ trí tuệ, tâm huyết và trách nhiệm của những người đại diện cho ý chí, nguyện vọng của Nhân dân.
Kể từ nhiệm kỳ đầu tiên của Quốc hội (1946 - 1960), các cơ quan dân cử đã không ngừng lớn mạnh, bám sát định hướng của Đảng và Hiến pháp. Hội đồng nhân dân được hiến định là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, do Nhân dân địa phương bầu ra, chịu trách nhiệm trước Nhân dân địa phương và cơ quan nhà nước cấp trên. Các đại biểu Hội đồng nhân dân là những người đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của Nhân dân, hoạt động không vì lợi ích cá nhân mà vì lợi ích chung, lợi ích của cộng đồng.
Qua từng chặn đường, nhiệm kỳ, Hội đồng nhân dân các cấp đã từng bước lớn mạnh cả về tổ chức; chất lượng đại biểu Hội đồng nhân dân không ngừng được nâng cao; hoạt động giám sát ngày càng thiết thực, hiệu quả; vai trò quyết định các vấn đề quan trọng của địa phương được phát huy mạnh mẽ. Hội đồng nhân dân không chỉ là nơi “bàn bạc” mà còn là nơi “quyết định” và “giám sát” đúng nghĩa.
Đặc biệt, sau công cuộc đổi mới năm 1986, vai trò của Hội đồng nhân dân được xác định rõ trong Hiến pháp và các luật chuyên ngành; trở thành một trong những trụ cột chính trị, hành chính quan trọng trong xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân.
Chuẩn bị cho nhiệm kỳ 2026 - 2031: Tư duy mới trong tổ chức chính quyền, bước ngoặt chính quyền 2 cấp
Trong khi cả nước đang tích cực chuẩn bị cho cuộc bầu cử Quốc hội khóa XVI và Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kỳ 2026 - 2031, thì một cuộc cải cách mang tính hệ thống, toàn diện, được xem là một cuộc cách mạng được triển khai nhanh chóng, đồng bộ đó là: Tổ chức chính quyền địa phương theo mô hình hai cấp (cấp tỉnh và cấp xã), thay vì ba cấp (tỉnh - huyện - xã) như trước đây. Một mô hình chính quyền khẳng định sẽ mang lại nhiều ưu điểm nổi bật, nhất là giảm đầu mối lãnh đạo, giúp tinh gọn bộ máy, giảm chi phí quản lý, đồng thời rút ngắn quy trình ra quyết định hành chính. Có thể điển hình, thành phố Cần Thơ sau sáp nhập đã giảm đơn vị cấp hành chính từ 28 đơn vị huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh và 208 xã, phường, thị trấn còn 103 xã, phường. Qua đó, kéo giảm hơn một nửa số lượng cán bộ lãnh đạo là cấp trưởng, cấp phó. Song song đó, đã tăng cường tính chủ động, linh hoạt cho địa phương, nâng cao hiệu quả quản trị và phục vụ người dân.
Đây là quyết sách chiến lược, xuất phát từ thực tiễn và yêu cầu đổi mới mô hình quản trị địa phương, nhằm tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, đồng thời phù hợp với xu thế đô thị hóa, chuyển đổi số và xây dựng chính quyền số.
Tuy nhiên, thay đổi tổ chức hành chính không đồng nghĩa với thu hẹp dân chủ vì bộ máy của Hội đồng nhân dân cấp xã được nâng cấp lên rất nhiều, từ việc chỉ có 1 Phó Chủ tịch Hội đồng nhân dân hoạt động chuyên trách, không có bộ phận tham mưu, giúp việc, đến nay đã tăng lên 03 hoạt động chuyên trách và có 2 công chức tham mưu, giúp việc. Song, vai trò và trọng trách của Hội đồng nhân dân cấp xã càng được khẳng định và nâng cao, được phân cấp, phân quyền mạnh hơn, đầy đủ hơn so với năm 2024 trở về trước. Giờ đây, Hội đồng nhân dân cấp xã phải bao quát, lắng nghe và phản ánh đầy đủ hơn, quyết định nhiều vấn đề quan trọng cho sự phát triển của cơ sở. Có thể thấy, với vai trò, nhiệm vụ lớn hơn, áp lực dành cho cơ quan dân cử “phải gần dân, sát dân” không hề nhỏ, nhưng cũng là cơ hội để nâng tầm hoạt động của Hội đồng nhân dân cấp xã theo hướng chuyên nghiệp, hiện đại, thực chất và gần dân hơn.
Thử thách, vượt khó và những hy sinh âm thầm của đội ngũ cán bộ, đại biểu dân cử
Giai đoạn đầu triển khai chính quyền 2 cấp, nhiều địa phương gặp không ít khó khăn. Thay đổi địa giới hành chính, bộ máy nhân sự; khối lượng công việc tăng, biên chế chưa kịp điều chỉnh, Hội đồng nhân dân cấp xã phải “gánh” thêm phần việc trước đó của cấp huyện. Cán bộ Hội đồng nhân dân, công chức giúp việc có sự quá tải, chưa bắt nhịp, lúng túng, nhất là trong tổ chức kỳ họp, trong hoạt động giám sát, tiếp xúc cử tri.
Thế nhưng, vượt lên trên tất cả là tinh thần chủ động thích nghi, linh hoạt đổi mới và cống hiến thầm lặng của đội ngũ cán bộ, công chức, đại biểu HĐND. Nhiều người phải làm việc cả ngày lẫn đêm, làm thêm thứ Bảy, Chủ nhật để kịp tiến độ giải quyết công việc trước và sau khi sáp nhập, đảm bảo hoạt động của cơ quan dân cử không bị gián đoạn. Dù áp lực lớn, họ vẫn tận tụy, trách nhiệm, lấy niềm tin của cử tri làm động lực. Chính tinh thần đó đã góp phần giữ vững nhịp vận hành của bộ máy chính quyền địa phương trong giai đoạn chuyển đổi nhiều khó khăn.
Đã có nhiều cán bộ chủ động xin nghỉ hưu theo Nghị định số 178/2021/NĐ- CP ngày 31 tháng 12 năm 2024 của chính phủ về chính sách, chế độ đối với cán bộ, công chức, viên chức, người lao động và lực lượng vũ trang trong thực hiện sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, nhường chỗ cho người trẻ hơn, phù hợp với cơ cấu mới. Nhiều người tự nguyện chuyển công tác, nhận nhiệm vụ ở đơn vị mới, dù điều kiện công tác gặp nhiều khó khăn hơn, chỉ với một mục tiêu duy nhất: Ổn định tổ chức, không làm gián đoạn hoạt động của chính quyền và Hội đồng nhân dân các cấp.
Có thể không ai nhớ tên họ trong những báo cáo thành tích, nhưng chính họ là những “viên gạch lặng thầm” góp phần xây dựng nên nền móng vững chắc cho bộ máy chính quyền địa phương tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả. Họ là hiện thân sống động của tinh thần “vì nước quên thân, vì dân phục vụ” trong thời kỳ đổi mới.
Hoàn thiện để bước vào “Kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc”, kỷ nguyên Chính quyền số, dân chủ thực chất, phát triển bền vững
Đến nay, sau thời gian nỗ lực, các địa phương đã cơ bản kiện toàn tổ chức bộ máy chính quyền 2 cấp, đảm bảo hoạt động của Hội đồng nhân dân được thông suốt, hiệu quả, đúng quy định pháp luật. Các Ban của Hội đồng nhân dân được tổ chức tinh gọn, tăng tính chuyên môn. Đại biểu Hội đồng nhân dân được trang bị nhiều kỹ năng, kiến thức để đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong giai đoạn phát triển mới của thành phố.
Trong 3 tháng kể từ ngày sáp nhập, Hội đồng nhân dân các cấp luôn đồng hành cùng Ủy ban nhân dân các cấp, linh động, kịp thời tổ chức các kỳ họp Hội đồng nhân dân để giải quyết các vấn đề phát sinh sau sáp nhập để tạo thuận lợi cho Ủy ban nhân dân trong lãnh đạo, điều hành. Theo đó, Hội đồng nhân dân 02 cấp trên địa bàn thành phố Cần Thơ đã tổ chức 313 kỳ họp, trong đó, Hội đồng nhân dân cấp xã tổ chức 309 kỳ họp (trung bình mỗi tháng tổ chức 01 kỳ họp) điều này cho thấy bộ máy chính quyền địa phương 02 cấp hoạt động liên tục, hết công năng. Các kỳ họp Hội đồng nhân dân không còn đơn thuần là “diễn đàn chính trị”, mà đã thực sự trở thành trung tâm quyết định chính sách quan trọng của địa phương. Hoạt động chất vấn, giám sát ngày càng đi vào chiều sâu, thiết thực, hiệu quả, không chỉ “nêu vấn đề” mà còn “đề xuất giải pháp”. Tiếp xúc cử tri đổi mới theo hướng trực tuyến, trực tiếp, theo chuyên đề, phản ánh đúng mối quan tâm của người dân trong từng lĩnh vực cụ thể.
Một trong những cơ sở để Hội đồng nhân dân các cấp hoạt động hiệu quả là sự ra đời của Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025 để kịp thời khắc phục những “điểm nghẽn” khi thực hiện mô hình chính quyền 2 cấp; phân định rõ hơn vai trò của Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân, nâng tầm vai trò, chức năng nhiệm vụ cho Hội đồng nhân dân cấp xã với việc tăng đại biểu chuyên trách Hội đồng nhân dân, điều chỉnh cơ cấu các Ban của Hội đồng nhân dân; phân quyền mạnh cho Hội đồng nhân dân quyết định những vấn đề của địa phương, góp phần nâng cao hiệu lực giám sát, lập pháp, quyết sách cho sự phát triển của các địa phương.
Trong bối cảnh xây dựng Chính quyền số - Công dân số - Kinh tế số, khi đất nước bước vào giai đoạn phát triển mới, giai đoạn hiện thực hóa khát vọng xây dựng Việt Nam trở thành nước phát triển, thu nhập cao vào năm 2045, thì Hội đồng nhân dân các cấp cần tiếp tục đổi mới mạnh mẽ cả về tư duy, tổ chức và hành động. Và chính Hội đồng nhân dân với sự nỗ lực, không ngừng đổi mới, nâng cao hiệu quả hoạt động, sẽ là một trong những trụ cột vững chắc để đưa đất nước bước vào kỷ nguyên vươn mình, phát triển nhanh, bền vững, dân chủ, công bằng và văn minh.
80 năm không phải là một quãng thời gian quá dài trong lịch sử dân tộc, nhưng đủ để khẳng định một điều: chỉ có Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, với thiết chế dân cử mạnh mẽ, mới bảo đảm cho quyền lực thực sự thuộc về Nhân dân. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nói: “Mọi quyền lực nhà nước đều thuộc về Nhân dân”, tư tưởng đó của Người cách đây gần một thế kỷ vẫn luôn soi đường cho hành trình đổi mới của đất nước hôm nay. Và trong hành trình ấy, Hội đồng nhân dân các cấp đang và sẽ tiếp tục là “tai, mắt”, là “trái tim”, là “ý chí” của Nhân dân trong mọi quyết sách vì sự phát triển của quê hương, đất nước.
Hội đồng nhân dân – ngọn lửa bền bỉ giữ nhịp đập dân chủ ở địa phương
Từ lá phiếu năm 1946 đến mô hình chính quyền hai cấp hôm nay, trải qua 80 năm kể từ ngày toàn dân đi bỏ phiếu lần đầu tiên, đất nước ta đã đi qua nhiều bước ngoặt lịch sử. Và trong từng bước chuyển mình đó, Hội đồng nhân dân, cơ quan dân cử của Nhân dân luôn là điểm tựa, là tiếng nói, là nhịp cầu nối giữa Đảng, chính quyền và Nhân dân, tiếp tục là minh chứng cho một nền dân chủ do dân - vì dân - và cùng dân.
Hành trình phía trước còn nhiều thách thức, nhưng cũng đầy khát vọng. Với nền tảng vững chắc đã được gây dựng, với hành lang pháp lý ngày càng hoàn thiện, với đội ngũ đại biểu ngày càng chuyên nghiệp, bản lĩnh, trí tuệ và tâm huyết, Hội đồng nhân dân các cấp chắc chắn sẽ tiếp tục là biểu tượng của quyền lực Nhân dân, là điểm tựa cho sự phát triển toàn diện, bền vững của mỗi địa phương, là trụ cột của nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, góp phần đưa đất nước bước vào kỷ nguyên phát triển nhanh, bền vững, dân chủ và văn minh.
Các cơ quan dân cử nói chung, Hội đồng nhân dân các cấp nói riêng sẽ là một trong các chủ thể thực hiện tốt nhất cuộc cách mạng “Chính quyền địa phương 02 cấp”, cùng với Đảng, Chính phủ, Quốc hội, Mặt trận Tổ quốc, tổ chức chính trị đoàn thể các cấp,… đưa đất nước Việt Nam phát triển thịnh vượng, hùng cường, mang lại cuộc sống ấm no, hạnh phúc cho Nhân dân.
LÊ THANH HIỀN
(Văn phòng Đoàn đại biểu Quốc hội và Hội đồng nhân dân)
