Hiện nay, sản xuất nông nghiệp, đặc biệt là sản xuất lúa đứng trước nhiều thách thức lớn: biến đổi khí hậu, sự phát sinh ngày càng đa dạng và khó kiểm soát của sâu bệnh, việc lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật hóa học còn phổ biến. Tình trạng này gây ra nhiều hệ lụy đối với môi trường, sức khỏe con người và chất lượng nông sản. Giải pháp cốt lõi ngành Nông nghiệp TP Cần Thơ và ĐBSCL đang hướng đến là thúc đẩy sử dụng chế phẩm sinh học trong phòng, chống sinh vật gây hại. Đây là hướng đi đồng bộ, nhằm xây dựng nền sản xuất lúa gạo xanh và bền vững.

Áp lực sinh vật hại gia tăng

Theo Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, ĐBSCL là địa bàn sản xuất lúa gạo chủ lực của Việt Nam. Năm 2025, diện tích lúa toàn vùng ước đạt 4,012 triệu héc-ta, sản lượng 26,12 triệu tấn, năng suất 63,43 tạ/ha (so với năm 2024 diện tích tăng 2.740ha, sản lượng tăng 183.000 tấn, năng suất tăng 0,4 tạ/ha), góp phần đảm bảo an ninh lương thực quốc gia và xuất khẩu.

Vỏ, bao thuốc bảo vệ thực vật hóa học được ngành Trồng trọt và Bảo vệ thực vật TP Cần Thơ phối hợp doanh nghiệp vận động nông dân thu gom, đổi quà, góp phần bảo vệ môi trường trong sản xuất nông nghiệp.

TP Cần Thơ có 511.000ha đất nông nghiệp, trong đó đất lúa khoảng 319.000ha (chiếm trên 80%). Hằng năm, diện tích gieo trồng lúa đạt hơn 718.000ha (cho cả 3 vụ), sản lượng gần 4,5 triệu tấn, đưa Cần Thơ trở thành 1 trong 4 địa phương có quy mô sản xuất lúa lớn nhất vùng ĐBSCL. Riêng năm 2025, diện tích gieo trồng lúa của thành phố đạt 718.461ha, sản lượng trên 4,7 triệu tấn, cung cấp lượng gạo khá lớn cho thị trường xuất khẩu. Bà Trần Thị Kim Thúy, Chi cục phó Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật TP Cần Thơ, nhận định: “Tại TP Cần Thơ, cây lúa giữ vai trò chủ lực trong cơ cấu sản xuất nông nghiệp. Tuy nhiên, tình trạng sinh vật hại gia tăng do biến động thời tiết, canh tác không đồng bộ và mất cân bằng sinh thái đang ảnh hưởng rõ rệt đến năng suất, hiệu quả sản xuất. Do đó, giải pháp ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, sử dụng chế phẩm sinh học vào sản xuất là cần thiết, đang được thành phố tập trung triển khai thực hiện”.

Năm 2025, thông qua các hoạt động dự án, kế hoạch sản xuất... ngành Trồng trọt và Bảo vệ thực vật thành phố triển khai ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật đạt được năng suất và chất lượng lúa gạo đề ra. Ngoài ra, ngành còn hỗ trợ cho 53 hợp tác xã, tổ hợp tác và nông hộ triển khai sản xuất đạt chứng nhận theo quy trình VietGAP, Global GAP với diện tích 2.583ha và 1.587 hộ ứng dụng. Ngành cũng hướng dẫn nông dân sản xuất theo hướng hữu cơ trên lúa với diện tích áp dụng 20.759ha... Từng bước mang lại sản phẩm sạch, chất lượng, an toàn, được thị trường ưa chuộng.

Tuy nhiên, theo Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật thành phố, sản xuất lúa tại TP Cần Thơ chịu ảnh hưởng đáng kể của nhiều đối tượng sinh vật gây hại. Năm 2025, diện tích nhiễm sâu bệnh có xu hướng tăng so với cùng kỳ năm trước, đặc biệt ở vụ đông xuân và thu đông. Cụ thể, vụ đông xuân 2024-2025, toàn thành phố có 69.372ha bị nhiễm bệnh từ sinh vật hại (các đối tượng chủ yếu chuột, rầy nâu, rầy cánh phấn, sâu cuốn lá nhỏ, bệnh đạo ôn lá, lem lép hạt, đạo ôn cổ bông, bạc lá - cháy bìa lá…), tăng 8.144ha so với cùng kỳ năm 2024; vụ hè thu có 47.641ha bị nhiễm, tăng 10.159ha so cùng kỳ năm 2024; vụ thu đông có 36.152ha bị nhiễm, tăng 20.703ha so với cùng kỳ… Kết quả này, theo ngành Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, áp lực về sinh vật gây hại trên đồng ruộng vẫn duy trì ở mức cao, đặc biệt trong điều kiện thời tiết biến động, khí hậu ấm, ẩm kéo dài và tình trạng lạm dụng thuốc hóa học khiến quần thể thiên địch bị suy giảm. Việc kiểm soát sâu bệnh bằng phương thức truyền thống đang bộc lộ nhiều hạn chế, đòi hỏi chuyển đổi sang giải pháp sinh học an toàn, hiệu quả và bền vững hơn.

Xu hướng tất yếu

Theo Hội Khoa học kỹ thuật Bảo vệ thực vật Việt Nam, thời gian qua, bộ, ngành Trung ương có nhiều chính sách khuyến khích đầu tư nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ hiện đại để tạo ra thuốc bảo vệ thực vật sinh học, thân thiện môi trường. Điển hình như Nghị định số 66/2016/NĐ-CP và Nghị định  số 123/2018/NĐ-CP của Chính phủ về điều kiện đầu tư kinh doanh trong lĩnh vực nông nghiệp. Qua đó đã có chủ trương cắt giảm các điều kiện về sản xuất thuốc bảo vệ thực vật sinh học và vận chuyển thuốc bảo vệ thực vật sinh  học. Việc tăng cường sử dụng, phát triển sản xuất thuốc bảo vệ thực vật sinh học cũng được nêu rõ trong Quyết định số 150/QĐ-TTg ngày 28-1-2022 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Chiến lược phát triển nông nghiệp và nông thôn bền vững giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến 2050… Đề án phát triển sử dụng thuốc bảo vệ thực vật sinh học đến năm 2030, tầm nhìn đến 2050 (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cũng xác định phát triển sản xuất và sử dụng thuốc bảo vệ thực vật sinh học là xu hướng tất yếu trên toàn cầu, là nhiệm vụ quan trọng tạo nền tảng, động lực cho phát triển nông nghiệp an toàn và bền vững, giảm thiểu tác hại, hậu quả của việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật hóa học, bảo vệ môi trường và phát triển đa dạng sinh học...

Mới đây, tại Hội thảo “Thúc đẩy sử dụng chế phẩm sinh học trong phòng chống sinh vật gây hại trên lúa theo hướng sản xuất lúa gạo xanh và bền vững”, Bộ Nông nghiệp và Môi trường yêu cầu các hiệp hội thuộc lĩnh vực nông nghiệp vận động, hướng dẫn doanh nghiệp thành viên từng bước ưu tiên sản xuất, kinh doanh thuốc bảo vệ thực vật sinh học; phối hợp với các đơn vị thuộc bộ, các địa phương, doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân liên quan trong việc tuyên truyền, tập huấn, hướng dẫn nông dân sử dụng thuốc bảo vệ thực vật sinh học trong sản xuất; tăng cường hợp tác quốc tế với các nước trong khu vực, các ngành hàng về sản xuất thuốc bảo vệ thực vật sinh học để liên kết, chuyển giao các sản phẩm sinh học thế hệ mới, hiệu quả cho sản xuất nông nghiệp…

Thực tế cho thấy, phát triển và ứng dụng thuốc bảo vệ thực vật sinh học không chỉ là xu hướng tất yếu của nền nông nghiệp xanh - tuần hoàn - bền vững, mà còn là yêu cầu cấp thiết, nhằm giảm thiểu ô nhiễm môi trường đất, nước và không khí do tồn dư hóa chất; bảo vệ hệ sinh thái ruộng lúa và duy trì quần thể thiên địch có lợi; nâng cao giá trị thương phẩm và sức cạnh tranh của hạt gạo trên thị trường trong và ngoài nước; đáp ứng tiêu chuẩn sản xuất an toàn theo hướng VietGAP, Global GAP và hữu cơ, phù hợp với chiến lược phát triển nông nghiệp bền vững của Việt Nam đến năm 2030…

Bà Trần Thị Kim Thúy khẳng định: Để đẩy mạnh việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật sinh học, hướng đến nền sản xuất lúa an toàn, bền vững và thân thiện môi trường, TP Cần Thơ cần triển khai đồng bộ các nhóm giải pháp. Điển hình như tăng cường truyền thông thông qua các phương tiện thông tin đại chúng, mô hình trình diễn và hội thảo đầu bờ để phổ biến lợi ích của thuốc bảo vệ thực vật sinh học, giảm thiểu tác hại của thuốc hóa học đối với sức khỏe con người và môi trường. Xây dựng và nhân rộng “Cánh đồng sinh học”. Khuyến khích các viện, trường, doanh nghiệp nghiên cứu, sản xuất các dòng thuốc bảo vệ thực vật sinh học có nguồn gốc vi sinh, thảo mộc và chiết xuất thiên nhiên phù hợp điều kiện khí hậu - thổ nhưỡng của Cần Thơ. Hỗ trợ liên kết “4 nhà” (Nhà nước - Nhà khoa học - Doanh nghiệp - Nông dân) để chuyển giao công nghệ và thương mại hóa các chế phẩm sinh học nội địa, giúp giảm giá thành và chủ động nguồn cung. Thành lập mạng lưới tư vấn nông nghiệp tại các địa phương, giúp nông dân được hướng dẫn, mua sản phẩm và nhận tư vấn kỹ thuật tại chỗ. Hỗ trợ tín dụng ưu đãi hoặc trợ giá cho nông dân, hợp tác xã trong giai đoạn đầu chuyển đổi sang thuốc sinh học…

Việc nghiên cứu, đánh giá thực trạng và đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm đẩy mạnh sử dụng thuốc bảo vệ thực vật sinh học phòng trừ sinh vật hại lúa tại TP Cần Thơ là nhiệm vụ có ý nghĩa quan trọng và cấp bách. Đây không chỉ là yêu cầu trước mắt trong sản xuất, mà còn là bước đi chiến lược để bảo vệ sức khỏe cộng đồng, gìn giữ môi trường sinh thái và khẳng định thương hiệu “Gạo sạch Cần Thơ” trên thị trường trong nước và quốc tế.

Bài, ảnh: HÀ VĂN