Bài, ảnh: MỸ THANH

Là vùng sản xuất nông nghiệp đóng vai trò chủ đạo, song tài nguyên đất tại ĐBSCL đang đối mặt nhiều thách thức từ nguyên nhân chủ quan lẫn khách quan. Chính vì vậy, việc tìm ra các giải pháp, đặc biệt là ứng dụng thành tựu khoa học công nghệ nói chung và công nghệ số nói riêng phục vụ khai thác, sử dụng và quản lý tài nguyên đất đai đang được các địa phương, nhà khoa học, doanh nghiệp gấp rút triển khai.

Tài nguyên đất đai vùng ĐBSCL đang bị tác động mạnh từ biến đổi khí hậu, thâm canh tăng vụ…

Những năm qua, việc quản lý nguồn tài nguyên nước; quá trình thâm canh, tăng vụ sử dụng nhiều phân bón và thuốc bảo vệ thực vật tác động trực tiếp đến chất lượng đất và cây trồng. Bên cạnh đó, biến đổi khí hậu gây khô hạn và xâm nhập mặn làm độ phì của đất suy giảm; độc chất tích tụ của phèn, mặn trong đất gia tăng. Trong khi đó, ở khâu quản lý tài nguyên đất còn nhiều bất cập ngay từ quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất. Nhiều địa phương, quy hoạch, kế hoạch sử dụng cấp xã, cấp huyện còn chậm; kế hoạch sử dụng đất hằng năm thiếu đồng bộ, chưa sát với kế hoạch sử dụng đất được phê duyệt...

Từ thực tế này, theo các chuyên gia, muốn phát huy nguồn lực đất đai, ngoài việc bảo vệ quỹ đất quốc gia, các bên có liên quan còn phải quản lý đất đai hợp lý, nâng cao hiệu quả sử dụng đất sao cho vừa đảm bảo được lợi ích trước mắt, vừa tạo điều kiện sử dụng đất hiệu quả lâu dài. PGS.TS Nguyễn Hiếu Trung, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Cần Thơ, cho biết: Những biện pháp canh tác nhằm cải thiện chất lượng đất từ việc ứng dụng công nghệ mới, sản phẩm mới giúp nâng cao hiệu quả sử dụng dinh dưỡng cho cây trồng, tăng độ phì của đất đang được nhiều người quan tâm. Chính vì vậy, các nhà khoa học, viện trường và hỗ trợ của doanh nghiệp đã cho ra nhiều công trình nghiên cứu, khảo nghiệm về biện pháp cải thiện đất và chế phẩm phân bón trên nhiều điều kiện môi trường đất khác nhau ở ĐBSCL và đạt được một số thành tựu nhất định. Trong đó, có thể kể đến công trình nghiên cứu về tiến trình hóa học đất trên hệ thống canh tác lúa - tôm đất phèn nhiễm mặn ĐBSCL; hiệu quả của phân hữu cơ từ rác thải sinh học đến sinh trưởng, năng suất của xà lách (Lactuca sativa) và đặc tính đất ở điều kiện nhà lưới; hiệu quả của chế phẩm vi sinh NPISI và chế phẩm sinh học đến sinh trưởng, năng suất hành lá (Allium fistulosum L.) và một số đặc tính đất ở điều kiện nhà lưới…

Theo TS Lê Công Nhất Phương, Công ty CP Phân bón Dầu khí Cà Mau, ước tính có gần một nửa dân số thế giới hiện nay có đủ lương thực là nhờ vào việc sử dụng phân bón trong canh tác. Không có phân bón, dưỡng chất trong đất dần cạn kiệt, năng suất giảm và đất bị suy thoái. Phân bón giúp cây trồng có năng suất cao hơn đã bù đắp cho sản lượng lương thực bị mất đi giảm diện tích đất nông nghiệp. Tuy nhiên, nếu sử dụng phân bón không đúng, dù là phân hữu cơ hay vô cơ đều gây ra những tác động tiêu cực cho đất như chua hóa, ô nhiễm nguồn nước, tăng phát thải khí nhà kính. Trước thực tế đó, công ty đã nghiên cứu và cho ra những sản phẩm phân bón mới giúp tiết kiệm chi phí, nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm; đồng thời nghiên cứu những giải pháp dinh dưỡng để giúp nông dân sử dụng đúng và bảo vệ nguồn tài nguyên đất. Trong đó, có thể kể đến như nghiên cứu đất làm cơ sở cho sản xuất và khuyến cáo phân bón; nghiên cứu bổ sung vi sinh vật vào phân vô cơ; nghiên cứu phân bón phóng thích có kiểm soát...

Với vai trò là vùng nông nghiệp trọng điểm, vựa lương thực quốc gia, việc quản lý và sử dụng hiệu quả tài nguyên đất là yếu tố sống còn đối với ĐBSCL ở thời điểm hiện tại và trong tương lai. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu cùng nhiều yếu tố tác động khác, quy hoạch kế hoạch sử dụng đất vùng ĐBSCL cần phải có những thay đổi, điều chỉnh kịp thời cả trong tư duy, định hướng quy hoạch lẫn quy trình nghiệp vụ trong thẩm định và phê duyệt quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất. Đồng thời, có các giải pháp công trình và phi công trình thích hợp; phát triển và nhân rộng mô hình canh tác nông nghiệp tiết kiệm nước, sử dụng nước liên hoàn từ nước nuôi trồng thủy sản cho hoạt động sản xuất nông nghiệp… để phục vụ cho sử dụng đất đai một cách hiệu quả hơn.

Nhiều ý kiến cho rằng, trong bối cảnh cuộc cách mạng Công nghiệp 4.0 bùng nổ thì việc ứng dụng công nghệ số vào hoạt động quản lý và sử dụng tài nguyên đất là xu thế tất yếu. Trong đó, các công nghệ như đánh giá hiệu quả phân loại hiện trạng sử dụng đất nông nghiệp sử dụng chuỗi viễn thám đa thời gian (Landsat - MODIS); thành lập bản đồ địa chính từ phương pháp truyền thống đến công nghệ hiện đại; ứng dụng GIS và AHP trong đánh giá thích nghi đất đai làm cơ sở chuyển đổi cơ cấu cây trồng… cần được ứng dụng rộng rãi tại các tỉnh, thành vùng ĐBSCL.

PGS.TS Võ Quang Minh, Bộ môn Tài nguyên đất đai, Khoa Môi trường và Tài nguyên thiên nhiên, Trường Đại học Cần Thơ, cho rằng, việc ứng dụng công nghệ số trong khai thác, sử dụng và quản lý tài nguyên đất đai cần ưu tiên lựa chọn công đoạn, phần việc cốt lõi để tạo hiệu ứng lan tỏa, mang tính dây chuyền. Đồng thời, có chiến lược đầu tư lâu dài trong đào tạo nguồn nhân lực về các lĩnh vực có liên quan (IT, IoT, GIS...); tăng cường liên kết giữa trường đại học và doanh nghiệp để hình thành mô hình đại học mới - đại học doanh nghiệp đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số. Bên cạnh đó, vạch rõ lộ trình chuyển đổi số trong quản lý, sử dụng tài nguyên đất, có như vậy mới hình thành được năng lực số, gồm nhân lực số, xây dựng thói quen, hình thành văn hóa đổi mới với mô hình hoạt động mới và thực hiện chuyển đổi số trên thực tiễn một cách hiệu quả.