Điều tra * ĐÌNH KHÔI – HÀ VĂN

Kỳ 2: “CHẾT” DẦN CHẤT LƯỢNG NƯỚC MẶT

Thiên nhiên ưu đãi, ban tặng cho người dân Cần Thơ dòng sông Hậu hiền hòa và hệ thống kênh rạch chằng chịt. Mấy mươi năm trước, kênh rạch là đường giao thông, là hệ thống cung cấp và tiêu thoát nước sinh hoạt lẫn sản xuất nông nghiệp. Nay, đa phần người dân Cần Thơ sử dụng nước máy và phương tiện giao thông đường bộ nên hệ thống kênh rạch hầu như chỉ làm nhiệm vụ thoát nước thải, chứa rác thải, do vậy, nhiều nơi kênh rạch trở thành “điểm đen” về môi trường. Tình trạng này, đã ảnh hưởng nặng nề đến mỹ quan đô thị và sức khỏe của người dân, trở thành vấn đề đau đầu của lãnh đạo thành phố.

NAN GIẢI CHUYỆN NGẬP NGHẸT

Mới đây, khi đến làm việc tại Trường Cao đẳng Cần Thơ (đường 30 Tháng 4, quận Ninh Kiều), tôi thật ngạc nhiên vì sau cơn mưa chừng một giờ, khuôn viên trường như biến thành sông, nước mưa tràn vào hành lang khu hiệu bộ (dãy lầu nằm ở mặt tiền trường). Ở khu ký túc xá sinh viên và khu nhà tập thể giáo viên nằm ở phía sau trường nước mưa ngập qua mắt cá chân và có màu đen sì như nước cống. Anh Phạm Nhật Minh, Phó phòng Quản trị ký túc xá, sống trong dãy nhà này, cho biết: “Mấy năm qua, khu vực này vào mùa mưa thì nước mưa tràn vào nhà, còn mùa nắng thì nước thải ứ đọng, nhà vệ sinh nhà ai cũng ngập nghẹt, muỗi phát sinh rất dữ, ảnh hưởng đến sức khỏe nên mỗi hộ phải tự bỏ tiền nâng nền nhà”. Ông Nguyễn Ngọc Lợi, Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Cần Thơ, cho biết: “Năm 1997, nhà trường đã đầu tư nâng nền các lối đi và lắp hai hệ thống cống phi 600 nằm cặp hai bên hông trường để thoát nước ra rạch Bà Lễ ở phía sau (thuộc khu vực 1 và 2 của phường Hưng Lợi), chỗ cửa xả ra rạch rộng đến 5 mét, giờ chỉ còn khe nước nhỏ xíu, do người dân xây dựng lấn chiếm. Năm nào nhà trường cũng góp kinh phí cùng với phường tổ chức nạo vét, khai thông, nhưng không giải quyết được việc ngập nghẹt”. Khi tôi hỏi, sao nhà trường không thực hiện giải pháp nâng nền, đấu nối hệ thống cống thoát nước của nhà trường với tuyến cống đường 30 Tháng 4, ông Nguyễn Ngọc Lợi cho biết: “Từ khi đường Trần Hoàng Na đặt cống xả vào cống đường 30 Tháng 4 thì cống đường 30 Tháng 4 bị quá tải khi mưa lớn, nếu nhà trường đấu nối cống với cống đường 30 Tháng 4 thì tình trạng ngập nghẹt sẽ còn nặng hơn. Về giải pháp nâng nền khuôn viên trường càng không khả thi, vì khuôn viên trường rộng đến 60.000m2, cần phải đầu tư hơn 10 tỉ đồng và nếu nâng mặt bằng trường cao hơn cốt nền đường 30 Tháng 4 thì nước mưa sẽ tràn ra mặt đường”.

Lãnh đạo quận Ninh Kiều khảo sát tình trạng người dân xây nhà làm bít rạch Xẻo Nhum (phường An Khánh). Ảnh: M.N

Tháng 3-2007, phường An Khánh được thành lập mới trên cơ sở chia tách từ phường An Bình. Lúc đó, phường chỉ có 1.620 hộ và số nhà trọ chưa tới 100; nay, số hộ dân trong phường tăng lên gần gấp 3 lần (4.081 hộ và số nhà trọ tăng hơn 4 lần (450 nhà trọ). Đưa ra những con số này, ông Võ Minh Tuấn, Chủ tịch UBND phường An Khánh, nói: Trước đây, ghe xuồng đưa khách du lịch tham quan chợ nổi Cái Răng, còn đi theo hướng rạch Cái Khế 2 đổ ra rạch Xẻo Nhum để ra sông Đầu Sấu về Cái Răng. Nay, hai con rạch này bị xây dựng lấn chiếm ô nhiễm hơn cả rạch Tham Tướng. Còn phường Hưng Phú, quận Cái Răng, nơi đón nhận đến 18 dự án xây dựng khu dân cư thì địa bàn nằm dọc theo sông Cần Thơ (đoạn đối diện với công viên Ninh Kiều) có đến 3 con rạch là rạch Lò Men, rạch Lò Tương và rạch Bà Hơn đã bị bít cổ chai chỗ miệng xả ra sông Cần Thơ, do công trình đặt cống hộp xây dựng bờ kè xóm Chài. Lúc thủy triều dâng lên rác thải, bọc ni lông ngập tràn cả mặt rạch.

Ông Nguyễn Hữu Lợi, Phó Chủ tịch Thường trực UBND TP Cần Thơ, cho biết: “Thông qua các kỳ họp HĐND, đại biểu cử tri các quận, huyện đều phản ánh tình trạng kênh rạch bị ngập nghẹt, phát sinh ô nhiễm môi trường trong các khu dân cư. Lãnh đạo thành phố đã tính đến giải pháp nạo vét, khai thông một số kênh, rạch mà cơ quan chức năng đã đưa vào danh sách “điểm đen” về môi trường, nhằm giải quyết thoát nước, đảm bảo mỹ quan thành phố và giữ môi trường phát triển bền vững. Tuy nhiên, đến nay chỉ có rạch Tham Tướng và mương lộ Nguyễn Văn Cừ ở quận Ninh Kiều được đưa vào kế hoạch thực hiện, nhờ Dự án Nâng cấp đô thị, còn lại các kênh, rạch khác rất khó thực hiện, vì ngoài nhu cầu tái định cư lớn, thành phố còn chưa có khu đất trống để quy hoạch làm bãi đổ bùn”.

CHẤT LƯỢNG NGUỒN NƯỚC XUỐNG CẤP!

Theo kế hoạch của Dự án Nâng cấp đô thị vào năm 2011, rạch Tham Tướng (thuộc phường An Phú và Xuân Khánh), sẽ được nạo vét, xây bờ kè. Nhưng trước tình trạng lòng rạch cứ bị vứt rác thải làm ứ đọng và ô nhiễm nguồn nước đổ ra sông Cần Thơ (chỉ cách bọng lấy nước của Nhà máy nước Cần Thơ, phía sau cơ quan Thành Đội, đường 30 Tháng 4 chỉ khoảng 500 mét). Để khắc phục một phần tình trạng này, từ năm 2004, ngân sách địa phương đã phải tiêu tốn đến 250 triệu đồng cho công tác nạo vét mương lộ Nguyễn Văn Cừ và rạch Tham Tướng. Đến tháng 6-2010 (từ ngày 12 đến ngày 13- 6-2010), thành phố đã huy động trên 300 bộ đội, thanh niên xung kích tham gia nạo vét bùn, thu gom rác ở lòng rạch và cống hộp Tham Tướng bằng phương pháp thủ công. Ông Nguyễn Hữu Kim Sơn, Giám đốc Xí nghiệp Môi trường, đơn vị được thành phố họp đồng chở rác thải, cho biết, tổng lượng rác thải chuyển về bãi rác Tân Long (Phụng Hiệp) lên đến 21 xe tải. Tuy đã nạo vét như thế, nhưng hiện nay vẫn không giải quyết được tình trạng ô nhiễm nguồn nước và ô nhiễm không khí tại khu vực này, do lượng rác thải trong lòng rạch chủ yếu là bọc ni lông tiếp tục trào lên, đồng thời, nhiều người dân ở khu vực chợ Xuân Khánh cũng chưa bỏ được thói quen xấu là tuôn xả rác thải xuống rạch.

Tương tự là tình trạng ô nhiễm môi trường tại hồ Xáng Thổi, rộng trên 6ha (ở phường An Cư). Công trình này vừa giải quyết thoát nước, xử lý nước thải vừa làm khu công viên cho người dân thành phố, được khánh thành vào cuối tháng 4-2010. Thế nhưng chỉ sau vài tháng, mặt hồ đầy rác thải, còn nước thải trong lòng hồ (từ địa bàn phường An Cư, An Nghiệp đổ vào) đặc sánh, bốc mùi tanh hôi, tảo xanh nổi lềnh bềnh trên mặt hồ. Ngày 4-8-2010, Phó Chủ tịch UBND thành phố Trần Tuấn Anh, đã đến kiểm tra, chỉ đạo chính quyền địa phương cắt cử người giám sát, không để người dân xả rác xuống lòng hồ. Tuy nhiên, tình trạng nước hồ Xáng Thổi cũng như rạch Tham Tướng bị tanh hôi là do ô nhiễm từ chất hữu cơ, vấn đề này chỉ giải quyết được khi nhà máy xử lý nước thải ở phường Phú Thứ (quận Cái Răng) đi vào hoạt động. Nhưng nhà máy xử lý nước thải này cũng chưa biết đến bao giờ hoàn thành vì vừa thiếu hụt nguồn vốn, vừa vướng tái định cư.

* Theo kết quả Tổng điều tra dân số và nhà ở Việt Nam năm 2009 (được Chính phủ công bố vào cuối tháng 6-2010), thì tỉ suất nhập cư của TP Cần Thơ là 50,8/1.000, cao gấp 3 lần so với các tỉnh lân cận và tăng gấp 4 lần so với cuộc tổng điều tra vào năm 1999. Tỷ lệ thuận với sự gia tăng về dân số là nhu cầu về nhà ở, công tác quản lý đô thị, đảm bảo vệ sinh môi trường, là vấn đề đau đầu của chính quyền địa phương. * Ông Võ Thanh Hùng, Trưởng Ban quản lý Các khu chế xuất và công nghiệp Cần Thơ cho biết: Từ năm 2006 đến nay, mỗi năm đều có hàng chục doanh nghiệp xả nước thải chưa qua xử lý ra môi trường, bị cơ quan chức năng TP Cần Thơ kiểm tra, làm rõ để lãnh đạo thành phố ra quyết định xử phạt hành chính, mức phạt từ 40 triệu - 50 triệu đồng.

Khi thành phố Cần Thơ trở thành đô thị loại 1 trực thuộc Trung ương, chính quyền thành phố đã chỉ đạo Trung tâm Quan trắc môi trường định kỳ hằng quý đo nồng độ bụi, tiếng ồn và chỉ số gây ô nhiễm nguồn nước mặt tại một số địa điểm trên sông Hậu, nhằm làm cơ sở khoa học cho các sở, ngành, địa phương thực hiện các chương trình quy hoạch, phát triển, tránh tình trạng môi trường bị ô nhiễm từ tác hại do con người. Thạc sĩ Kỹ Quang Vinh, Giám đốc Trung tâm Quan trắc môi trường, cho biết: Cửa xả rạch Tham Tướng nằm gần bọng lấy nước của Nhà máy nước Cần Thơ. Để kịp thời cung cấp mức độ ô nhiễm nguồn nước mặt cho cơ quan chức năng, tháng nào trung tâm cũng lấy mẫu nước ở cống Tham Tướng để kiểm tra 17 chỉ tiêu hóa chất và vi sinh, nếu các chỉ tiêu này vượt tiêu chuẩn chất lượng thì có khả năng nguy hại cho sức khỏe của người dân. Kết quả kiểm tra vào tháng 7-2010 thì tỷ lệ chất rắn lơ lửng, độ đục, các hóa chất có khả năng gây ung thư như thủy ngân, crom đều vượt nhiều lần so với tiêu chuẩn chất lượng nước mặt. Riêng tỷ lệ coliform (vi khuẩn có khả năng gây bệnh đường ruột), ở cống Tham Tướng lên đến 4.800.000 MPN/100ml, vượt gần 100 lần so với chỉ tiêu chất lượng cho phép (5.000 MPN/100ml) và tăng gấp đôi so với kết quả kiểm tra cùng kỳ năm trước. Trên thực tế, gần bọng lấy nước của Nhà máy nước Cần Thơ đâu chỉ có cống rạch Tham Tướng mà còn nhiều miệng xả khác như miệng xả của khu chợ Xuân Khánh, miệng xả của rạch Bà Nga (phường Xuân Khánh), những nơi này đều là “điểm đen” ô nhiễm môi trường.

Kỳ cuối: NỖ LỰC TÌM GIẢI PHÁP