Bài, ảnh: MỸ THANH

ÐBSCL vốn có tiềm năng về năng lượng tái tạo (năng lượng mặt trời, gió, sóng biển, thủy triều) do đặc điểm khí hậu, địa hình, địa chất mang lại. Chính vì vậy, một số địa phương trong vùng rất quan tâm và triển khai nhiều giải pháp để khai thác tiềm năng này. Ðây cũng được xác định là hướng đi phù hợp để ÐBSCL ứng phó với biến đổi khí hậu, đảm bảo an ninh năng lượng thời điểm hiện tại và trong tương lai.

Công ty CP năng lượng XTL Energy JSC ký kết hợp tác với doanh nghiệp TP Cần Thơ về chuyển đổi năng lượng theo hướng xanh và bền vững.

Khai thác tiềm năng

Theo bà Nguyễn Thị Thương Linh, Phó Giám đốc Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam chi nhánh Cần Thơ (VCCI Cần Thơ), Báo cáo kinh tế thường niên do VCCI Cần Thơ phối hợp với Trường Chính sách công và Quản lý Fulbright thực hiện đã chỉ ra sự chững lại của ÐBSCL những năm gần đây do ảnh hưởng tiêu cực từ đại dịch COVID-19, biến đổi khí hậu… Tuy nhiên, báo cáo cũng cho thấy, ngoài tiềm năng trong lĩnh vực nông nghiệp, ÐBSCL còn được nhận định sẽ trở thành trung tâm năng lượng quốc gia và thu hút nhiều nhà đầu tư lớn trong thời gian tới. Chính phủ cũng đã quy hoạch ÐBSCL trở thành trung tâm năng lượng không chỉ cho Việt Nam mà còn là trung tâm năng lượng của các quốc gia Ðông Nam Á trong tương lai. Thực tế, nhiều tổ chức, nhà đầu quốc tế đã mạnh dạn đầu tư vào lĩnh vực tiềm năng này như Ngân hàng thế giới (WB), Tổ chức Hợp tác quốc tế Ðức (GIZ), Cơ quan Phát triển quốc tế Hoa Kỳ (USAID)…

Về phía các địa phương cũng nhanh chóng phát triển và đưa năng lượng tái tạo và phục vụ sản xuất, kinh doanh. Ông Huỳnh Thanh Sử, Phó Giám đốc Sở Công Thương TP Cần Thơ, cho biết: TP Cần Thơ có khoảng 11.000 doanh nghiệp hoạt động sản xuất, kinh doanh, tiêu thụ điện bình quân khoảng 246 triệu kWh mỗi tháng. Như vậy, nhu cầu tiêu thụ điện năng trong lĩnh vực này là rất lớn. Mặt khác, TP Cần Thơ với lợi thế có số giờ nắng trung bình trong năm cao (khoảng 2.500 giờ/năm). Nhận thức được lợi thế này nhằm giảm chi phí tiêu thụ điện và tăng tỷ lệ sử dụng năng lượng sạch (đáp ứng yêu cầu của đối tác đối với các doanh nghiệp xuất khẩu), nhiều doanh nghiệp đã chủ động đầu tư phát triển nguồn năng lượng tái tạo tại chỗ bằng cách lắp năng lượng mặt trời trên mái trụ sở, nhà xưởng của từng doanh nghiệp. Tính đến tháng 6-2023, tổng công suất điện mặt trời mái nhà trên địa bàn TP Cần Thơ (của hộ gia đình và doanh nghiệp) khoảng 81MW.

Mặc dù có nhiều nỗ lực và đạt được kết quả bước đầu, song việc phát triển năng lượng tái tạo ở ÐBSCL đang đối mặt với nhiều khó khăn hiện tại cũng như những thách thức trong tương lai. Ðơn cử như diện tích sử dụng khu vực biển cho các dự án điện gió chưa có quy định cụ thể; các thiết bị dự án điện mặt trời và điện gió, hầu hết thiết bị đều phải nhập từ nước ngoài về nên chi phí đầu tư cao; điện mặt trời về lâu dài sẽ là nguồn phát sinh chất thải ảnh hưởng đến môi trường, hiện nay chưa có giải pháp xử lý hiệu quả; sự thay đổi đột ngột về mặt chính sách, nhất là các quy định về khung giá phát điện nhà máy điện mặt trời, điện gió chuyển tiếp… làm cản trở đến việc phát triển năng lượng tái tạo.

Giải pháp đồng bộ

Nghị quyết 55-NQ/TW của Bộ Chính trị về định hướng chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 đề cập việc phát triển các nguồn cung năng lượng sơ cấp theo hướng tăng cường khả năng tự chủ, đa dạng hóa, bảo đảm tính hiệu quả, tin cậy và bền vững. Riêng đối với năng lượng tái tạo, Nghị quyết định hướng xây dựng các cơ chế, chính sách đột phá để khuyến khích và thúc đẩy phát triển mạnh mẽ các nguồn năng lượng tái tạo nhằm thay thế tối đa các nguồn năng lượng hóa thạch. Ưu tiên sử dụng năng lượng gió và mặt trời cho phát điện; khuyến khích đầu tư xây dựng các nhà máy điện sử dụng rác thải đô thị, sinh khối và chất thải rắn đi đôi với công tác bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế tuần hoàn. Cùng với đó, hình thành và phát triển một số trung tâm năng lượng tái tạo tại các vùng, địa phương có lợi thế; sớm nghiên cứu, đánh giá tổng thể về tiềm năng và xây dựng định hướng phát triển năng lượng địa nhiệt, sóng biển, thủy triều, hải lưu; triển khai một số mô hình ứng dụng, tiến hành khai thác thử nghiệm để đánh giá hiệu quả...

Theo bà Nguyễn Thị Thương Linh mặc dù có nhiều lợi thế và tiềm năng nhưng năng lượng tái tạo là một lĩnh vực còn khá mới tại ÐBSCL. Vì vậy, các địa phương cần phải tính toán kĩ và có sự chuẩn bị bài bản, lộ trình thực hiện, cũng như chuẩn bị nguồn nhân lực cho tiến trình thực hiện. Cùng với đó, cần đáp ứng nhiều yêu cầu liên quan đến chính sách từ cấp Trung ương và địa phương, cách triển khai, sự hợp tác đa bên; đồng thời, cần đề ra nhiều giải pháp phù hợp và đồng bộ về pháp luật, chính sách, tài chính, khoa học - công nghệ...

Nhiều ý kiến cho rằng, Việt Nam hiện nay chưa ban hành Luật Năng lượng tái tạo. Các quy định về khuyến khích, hỗ trợ phát triển năng lượng tái tạo đã được hình thành và nằm rải rác tại các văn bản quy phạm pháp luật khác nhau, do nhiều bộ ngành trực tiếp soạn thảo, theo dõi. Do vậy, cần tiếp thu có chọn lọc kinh nghiệm của các quốc gia trên thế giới trong quá trình hoàn thiện pháp luật để phát triển năng lượng tái tạo. Ông Huỳnh Thanh Sử, nhấn mạnh: “Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia (gọi tắt là Quy hoạch điện VIII) được ban hành ngày 15-5-2023 tại Quyết định số 500/QÐ-TTg, được coi là văn bản định hướng, là cơ sở để đưa ra những chính sách mới cho ngành điện. Quy hoạch điện VIII được phê duyệt tạo niềm tin cho doanh nghiệp đầu tư, phát triển vào lĩnh vực năng lượng tái tạo trong tương lai. Và để quy hoạch triển khai hiệu quả trong thực tiễn rất cần các quy định rõ ràng, có cơ chế chính sách khuyến khích doanh nghiệp đầu tư phát triển năng lượng mặt trời lắp trên nhà xưởng của doanh nghiệp… từ Bộ Công Thương và thông suốt đến các địa phương có tiềm năng lớn về phát triển năng lượng tái tạo”.