Thác Tiên Sa.

Con đường từ thị trấn Sa Pa về phía bắc dài khoảng 2-3km, rất đẹp với những khúc cua tay áo chìm trong làn mây sương mù trắng đặc. Một bên đường là vách núi cao chớn chở, bên kia là thung lũng dưới vực sâu bạt ngàn những thửa ruộng bậc thang kỳ vĩ. Khung cảnh núi rừng hoang sơ ngoạn mục nầy dẫn đưa chúng tôi vào bản Cát Cát (xã San Sả Hồ, thị trấn Sa Pa, Lào Cai).

Cát Cát được Nhà nước xây dựng nhằm bảo vệ bản sắc văn hóa độc đáo của đồng bào Mông song song với phát triển du lịch. Quê gốc của người Mông là những vùng núi cao phía Nam Trung Quốc. Định cư tại Việt Nam từ thế kỷ 18 đến những năm 1940, người Mông cư trú theo phương thức cất nhà dựa vào sườn núi. Đó là những căn nhà ba gian có vi kèo ba cột ngang, các cột kê trên tảng đá tròn hoặc vuông. Mái bằng gỗ pơ-mu. Vách gỗ xẻ. Nhà có ba cửa ra vào, cửa chính ở gian giữa, hai cửa phụ ở hai đầu nhà. Cửa chính luôn đón kín, chỉ mở khi nhà có việc lớn như quan hôn tang tế, cúng ma vào dịp Tết. Trong nhà ngoài bàn thờ còn có nơi tiếp khách, nơi ngủ, bếp và sàn gác dự trữ lương thực.

Các ngôi nhà nằm cách nhau bởi những thửa ruộng bậc thang. Đằng sau những ngôi nhà ấy là những bụi tre um tùm hòa màu xanh với những cánh đồng hình vòng cung cao thấp lượn lờ. Thích nhất là những chiếc cối giã gạo không dùng sức người. Nước suối khi chảy đầy máng một đầu chài thì đầu chài kia bật cao lên. Khi nước trong máng đổ ra ngoài, đầu chài kia hạ xuống, giã vào cối gạo. Cứ vậy cho ra những hột gạo trắng một cách thông minh.

Trước nhà chúng tôi nhìn thấy phụ nữ Mông trong trang phục truyền thống của mình, gồm: váy hình nón cụt, xếp nếp, phần mông bó chặt, thân váy xòe rộng. Áo cổ lật ra sau gáy. Thắt lưng buông hai dải dài phía sau. Trước và sau váy đều có vuông vải che vừa tạo sự kín đáo vừa tạo nét duyên. Áo khoác ngoài không có tay, cổ lật sau gáy. Khăn quấn đầu và xà cạp quấn chân. Đi dép hoặc mang ủng. Quần áo của đồng bào Mông chủ yếu may bằng tay, vải tự dệt, đậm đà bản sắc văn hóa của họ trong tạo hình và trang trí với kỹ thuật đa dạng. Chỉ với bốn màu chủ đạo: xanh, đỏ, trắng và vàng của chỉ tơ tằm mà họa tiết của trang phục đã tỏa ra muôn màu rực rỡ.

Ở khu tranh thêu tay, khu giới thiệu nghề se lanh dệt vải của gia đình Vang Thị Tùng, chúng tôi gặp những phụ nữ Mông cần mẫn làm việc. Bàn tay dính đầy chàm của họ nhuộm những sợi lanh có nhiều màu sắc khác nhau trong một thùng nước thuốc. Các bà các cô để tấm vải trên tảng đá phẳng bôi sáp ong, dưới khúc gỗ tròn. Họ đứng trên khúc gỗ tròn, dùng chân lăn tới lui đến khi tấm vải bóng đẹp. Họ đã biến những sợi tơ thành những tấm thổ cẩm đẹp mắt với màu sắc, hoa văn mô phỏng cây, lá, hoa, muông thú... và sau đó là những túi, nón, quần, áo, váy, ví, khăn quàng... Hoa văn trên thổ cẩm Mông mạnh mẽ, thể hiện sự phóng khoáng của núi rừng sẽ theo bạn về nhà làm quà cho người thân.

Bản nghề Mông ở Cát Cát.

Bên cạnh nghề dệt, đồng bào Mông Cát Cát còn có nghề chạm bạc truyền thống độc đáo với sản phẩm phong phú là vòng cổ, vòng tay, dây xà tích, nhẫn... rất được khách nữ ưa chuộng.

Chuyến đi thú vị nhất là được tham gia Ngày hội văn hóa bản Mông Cát Cát. Đó là lúc ta đắm mình vào các điệu hát giao duyên, chơi trò bịt mắt bắt dê, thi kéo co, đẩy gậy, bắn nỏ, đi cà kheo... với các cô gái, chàng trai Mông biểu diễn. Các chàng trai Mông trong trang phục truyền thống của mình: áo cánh ngắn ngang hoặc dưới thắt lưng, thân hẹp, ống tay hơi rộng. Quần là loại chân què, ống rất rộng so với các tộc trong khu vực. Đầu họ thường chít khăn, có khi đội nón xung quanh có đính những hình tròn bạc chạm khắc hoa văn, có khi mang vòng cổ, hoặc không mang... Qua tiếng đàn môi thâm trầm, tiếng sáo Mông sâu lắng, tiếng khèn lá réo rắt khiến bạn như lạc bước vào chốn núi rừng hoang dã thiêng liêng, kỳ bí đầy thú vị.

Thăm làng văn hóa Mông đâu chỉ có việc thưởng ngoạn những vũ điệu đẹp mắt và thưởng thức những âm thanh núi rừng quyến rũ, bạn còn có dịp tự tay se lanh, dệt vải, thêu thổ cẩm, rèn nông cụ, chế tác đồ trang sức... Những hoạt động văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc Mông này càng thêm hấp dẫn vì được diễn ra bên dòng thác Tiên Sa thơ mộng.

Thác Tiên Sa còn gọi là thác Cát Cát là một trong số ít thắng cảnh nổi tiếng nhất của Sa Pa. Ngọn thác từ trời cao của núi rừng Hoàng Liên Sơn hùng vĩ ầm ào tuôn xuống vực sâu những tảng nước trắng xóa tung bụi mù ướt lạnh khách phương xa. Được ví là “thiên đường của thược dược”, Sa Pa hiến tặng khách du những đóa hoa không đơn thuần một sắc màu, mà “biến hóa” thành nhiều màu xanh, đỏ, tím, vàng... duyên dáng. Bên thác còn có hai chiếc cầu treo lãng mạn lúc nào cũng đung đưa những bước chân khám phá của mọi người. Đó là cầu Si và cầu A Lứ.

Bản Cát Cát còn có chương trình “Một ngày làm cô dâu người Mông” trong tục “kéo vợ”: khi người con trai quen biết và đem lòng yêu một cô gái, anh ta sẽ tổ chức bữa tiệc mời bạn bè và nhờ các bạn lập kế hoạch “kéo” cô gái về nhà mình một cách bất ngờ. Anh ta sẽ giữ cô gái trong nhà mình ba ngày. Sau đó, nếu cô gái từ chối thì hai người uống chén rượu kết bạn, mọi việc trở lại bình thường. Nếu cô gái ưng thuận sẽ có một lễ cưới theo phong tục đồng bào Mông, diễn ra trong khoảng thời gian từ 2 đến 7 ngày.

Bài, ảnh: CÁT LỘC