* NHÓM PV KINH TẾ

Bài 3: GIẢI PHÁP CHO NHỮNG YÊU CẦU CẤP BÁCH

Trong quá trình phát triển, hệ lụy lớn nhất của ngành công nghiệp (CN) chính là tình trạng ô nhiễm môi trường (ÔNMT) ngày càng nghiêm trọng, ảnh hưởng lớn đến đời sống, sản xuất của người dân. Mặt khác, hậu quả của biến đổi khí hậu (ngập mặn, hạn hán, thiên tai, dịch bệnh) sẽ làm thu hẹp hơn nữa diện tích canh tác và năng suất cây trồng, vật nuôi. Theo Sở Công Thương TP Cần Thơ, ngành CN thành phố đang phát triển đến ngưỡng giới hạn về chiều rộng (dựa chủ yếu vào lao động giá rẻ và khai thác tối đa tài nguyên). Bước sang giai đoạn mới của sự phát triển, ngành CN thành phố cần thiết phải tái cấu trúc lại theo hướng tăng chiều sâu, tăng hàm lượng giá trị gia tăng trong sản phẩm CN, chuyển dịch dần sang các ngành CN công nghệ cao, công nghệ sạch bảo vệ môi trường sinh thái.

* HỆ LỤY ÔNMT – VẤN ĐỀ NAN GIẢI

Ông Nguyễn Văn Hải ở phường Phước Thới, quận Ô Môn, bức xúc: “Mấy năm nay, người dân phải sống trong tình trạng môi trường bị ô nhiễm nghiêm trọng. Nước bị đổi màu, bốc mùi hôi thối! Dùng nước tưới cây chết hoặc không phát triển!...”. Chị Nguyễn Thị Diễm nhà ở cặp rạch Sang Trắng nhỏ, cho biết: “Hàng ngày, nước thải từ cống khu CN (KCN) thải ra rạch Sang Trắng làm nước đen ngòm, nổi bọt bốc mùi hôi thối khó chịu. Những lúc nước đầy thì còn đỡ, gặp lúc nước cạn mùi hôi thối càng nồng nặc hơn... Nhiều người dân ở đây khi dùng nước trên dòng rạch để tắm hoặc rửa tay chân đều bị ngứa, nổi mụn đỏ. Bây giờ không ai dám sử dụng nước dưới rạch để ăn uống, giặt giũ. Mấy năm nay người dân nhiều lần phản ánh nhưng vẫn chưa có cách giải quyết. Cũng có các đoàn xuống kiểm tra, quay phim, chụp hình nhưng rồi “đâu vẫn vào đấy”... Theo ngành chức năng, xử lý nước thải chung trong các KCN, trong các doanh nghiệp sản xuất CN của TP Cần Thơ đã và đang là vấn đề rất bức xúc. Bởi lẽ, hiện tất cả các KCN trên địa bàn thành phố chưa xây dựng được nhà máy xử lý nước thải tập trung nên doanh nghiệp xả nước thải trực tiếp vào đường thoát nước của KCN hay ra môi trường bên ngoài gây ÔNMT. Theo Ban Quản lý các khu chế xuất và CN Cần Thơ, những bất cập trong thực hiện quy hoạch còn tồn đọng tại các KCN Cần Thơ (KCN Trà Nóc 1 và 2) là vấn đề có thực hiện tốt phân khu chức năng theo dự án được duyệt. Tuy nhiên, do thiếu vốn, nhà đầu tư ít nên khi có nhà đầu tư chưa xử lý tốt về môi trường nhưng vẫn tiếp nhận đầu tư.

Ngoài hệ thống xử lý nước thải loại B đang hoạt động, thời gian tới, Công ty Cổ phần Chế biến thực phẩm xuất khẩu Miền Tây – Westfood sẽ đưa vào vận hành hệ thống xử lý nước thải loại A, với kinh phí đầu tư khoảng 2 tỉ đồng. Ảnh: MỸ THANH.

Để giảm thiểu ÔNMT, Ban Quản lý Các khu chế xuất và CN Cần Thơ phối hợp với các ngành chức năng tăng cường kiểm tra, giám sát việc xử lý nước thải cục bộ các doanh nghiệp đạt chuẩn theo quy định trước khi xả thải ra môi trường. Từ năm 2007 đến nay, lực lượng chức năng TP Cần Thơ, kiểm tra, phát hiện và ra quyết định xử phạt hành chính 85 trường hợp vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường, với số tiền trên 2,39 tỉ đồng. Ngoài ra, ngành chức năng còn cảnh cáo, nhắc nhở và cho viết cam kết khắc phục trên 100 trường hợp... Theo ngành chức năng, một số cơ sở, doanh nghiệp sử dụng thủ đoạn rất tinh vi để gây ÔNMT. Điển hình như: thiết kế hệ thống ngầm xả nước thải trực tiếp ra môi trường; dùng ống dự phòng (ống rời) đấu nối với các máy bơm của hệ thống xử lý để bơm nước thải trực tiếp ra môi trường; hút nước sông hoặc nước ngầm pha với nước thải cho loãng rồi xả ra môi trường... Những thủ đoạn này, gây nhiều khó khăn cho cơ quan chức năng trong quá trình kiểm tra, xử lý vi phạm.

* TÁI CƠ CẤU ĐỂ PHÁT TRIỂN

Ngành CN thành phố chủ yếu dựa vào CN chế biến, trong đó lúa gạo và thủy sản chiếm trên 80%. Tuy nhiên, việc sản xuất nguyên liệu của hai mặt hàng này thời gian qua đã và đang lộ rõ những bất cập. Trong đó, nổi bật nhất là giá cả thị trường bấp bênh ảnh hưởng đến thu nhập, đời sống của người trồng lúa, người nuôi cá. Thêm vào đó, việc liên kết “4 nhà” trong sản xuất lúa, nuôi thủy sản hiện nay trên địa bàn thành phố còn khá lỏng lẻo khiến tình trạng mất cân bằng cung cầu thường xuyên xảy ra. Đặc biệt, đối với lĩnh vực thủy sản, một số doanh nghiệp chưa quan tâm đến sản phẩm giá trị gia tăng trong chế biến, do đó chưa tạo thêm nhiều mặt hàng mới cho sản xuất, nhất là xuất khẩu; kho lạnh chưa đủ lớn để có thể thu mua, dự trữ hàng hóa khi vào mùa thu hoạch rộ... Mặt khác, hậu quả của biến đổi khí hậu (ngập mặn, hạn hán, thiên tai, dịch bệnh) sẽ làm thu hẹp hơn nữa diện tích canh tác và năng suất cây trồng, vật nuôi. Điều này ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng cung ứng nguồn nguyên liệu tại chỗ, đáp ứng cho nhu cầu sản xuất CN và xuất khẩu. Những vấn đề vừa nêu đòi hỏi thành phố nhanh chóng tái cơ cấu ngành CN để phát triển. Trong đó, cần tập trung vào CN chế biến theo hướng tinh chế; củng cố, phát triển các ngành CN gắn liền với xây dựng vùng nguyên liệu, kết hợp với nâng cao hiệu quả công tác hợp tác liên tỉnh, liên vùng, hợp tác quốc tế.

Cùng với cả nước, TP Cần Thơ ngày càng hội nhập sâu vào nền kinh tế thế giới. Tái cơ cấu nhằm phát huy nội lực của doanh nghiệp, nâng cao năng lực cạnh tranh là một việc làm cấp thiết hiện nay. Bởi lẽ, ông Nguyễn Thái Học, Tổng giám đốc Công ty liên doanh Thép Tây Đô, cho rằng: Các doanh nghiệp cạnh tranh là ở chỉ số tiêu hao nguyên nhiên liệu, thời gian để tạo ra sản phẩm cùng loại. Vì vậy, công ty xác định việc chuyển đổi thiết bị máy móc sang hướng hiện đại, công nghệ cao để nâng cao chất lượng sản phẩm, giảm các chỉ số tiêu hao là việc làm sống còn. Không chỉ vậy, đầu tư công nghệ mới còn tạo môi trường làm việc an toàn cho người lao động và không gây ô nhiễm môi trường, góp phần điều chỉnh giảm các chỉ số kỹ thuật tiêu hao. Trong quá trình đầu tư, công ty cũng xác định phải cân đối tình hình sản xuất, công nghệ... phù hợp với năng lực để có những bước đi vững chắc. Về tái cơ cấu sản xuất, ông Lê Minh Trượng, Giám đốc Công ty Lương thực Sông Hậu, cho biết: Công ty đang nâng cấp đồng bộ máy móc thiết bị, nhà xưởng, đầu tư dây chuyền sản xuất mới... để tạo ra một hệ thống cơ sở vật chất hoàn thiện, tập trung phát triển vào chiều sâu để đảm bảo sản xuất ra các sản phẩm gạo đạt chất lượng đáp ứng các yêu cầu từ phía khách hàng. Điều này cũng đồng nghĩa với việc công ty từng bước đa dạng mặt hàng gạo xuất khẩu với chất lượng cạnh tranh. Hiện nay, công ty đã tiếp cận với các thị trường cao cấp, do đó cần tiếp tục giữ vững và mở rộng thêm ở phân khúc thị trường này.

* TÌM GIẢI PHÁP

Năm 2008, TP Cần Thơ đã xúc tiến xây dựng 2 nhà máy xử lý nước thải tập trung KCN Trà Nóc 1 và 2 với công suất 12.000 m3/ngày/đêm và KCN Thốt Nốt 5.000 m3/ngày/đêm. Do nhiều lần thay đổi nhà đầu tư ảnh hưởng đến việc xây dựng nhà máy đến nay vẫn chưa khởi công được. Ngày 19-8-2011, Ban Quản lý Các khu chế xuất và CN Cần Thơ tổ chức lễ khởi công xây dựng Nhà máy xử lý nước thải tập trung tại KCN Thốt Nốt, quận Thốt Nốt với kinh phí đầu tư khoảng 80 tỉ đồng. Nhà máy có công suất 5.000 m3/ngày/đêm, triển khai thực hiện giai đoạn 1 với công suất 2.500 m3/ngày đêm, dự kiến đưa vào vận hành tháng 8-2012... Theo quy định của Bộ Tài nguyên-Môi trường, đến cuối năm 2010, những KCN tập trung chưa có nhà máy xử lý nước thải phải đóng cửa. Trước nguy cơ phải đóng cửa các KCN, TP Cần Thơ đã 2 lần xin Chính phủ gia hạn việc xây dựng nhà máy xử lý nước thải các KCN đến cuối năm 2012. Về việc xây dựng nhà máy xử lý nước thải tập trung ở KCN Trà Nóc 1 và 2, ông Võ Ngọc Hồ, Giám đốc Công ty TNHH MTV xây dựng hạ tầng KCN Cần Thơ, cho biết: Công ty đã thuê đơn vị tư vấn lập dự án tiền khả thi. Điểm quan trọng nhất của dự án là dây chuyền công nghệ xử lý phải đảm bảo nước thải sau khi xử lý phải đạt quy chuẩn. Hiện tại, công ty đang hoàn tất thủ tục, tiến hành huy động vốn từ các quỹ để sớm khởi công xây dựng.

Ông Võ Thanh Hùng, Trưởng Ban Quản lý Các khu chế xuất và CN Cần Thơ: Để thúc đẩy hoạt động của các KCN, khu chế xuất phát triển nhanh và mạnh hơn, chính phủ và các bộ ngành hữu quan cần xem xét xóa bỏ những chồng chéo hoặc những bất cập của các nghị định, thông tư hiện hành. Điển hình như: Nghị định số 124/2008/NĐ-CP của Chính phủ ngày 11-12-2008  quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật thuế thu nhập doanh nghiệp loại bỏ ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp. Điều này trái với Khoản 1, Điều 16 của Nghị định 29/2008/NĐ-CP ban hành ngày 14-3-2008 về KCN, khu chế xuất: “KCN là địa bàn được ưu đãi đầu tư, được hưởng chính sách ưu đãi áp dụng đối với địa bàn thuộc danh mục địa bàn có điều kiện kinh tế xã hội khó khăn”. Nếu xem CN là kinh tế mũi nhọn của đất nước, đề nghị Chính phủ kiến nghị Quốc hội sửa Luật Ngân sách đối với các thành phố lớn có điều kiện phát triển công nghiệp: Ngân sách đầu tư một phần hoặc 100% cho các KCN, khu chế xuất và khu kinh tế. Trường hợp ngân sách không có khả năng tham gia thì các nhà đầu tư hạ tầng KCN được ưu đãi vốn trung và dài hạn với lãi suất thấp.

Theo Ban Quản lý Các khu chế xuất và CN TP Cần Thơ, để có “đất sạch” thu hút vào các KCN trên địa bàn TP Cần Thơ, Ban Quản lý đã chỉ đạo cho các Công ty Xây dựng hạ tầng KCN triển khai nhiều biện pháp, như: phối hợp chặt chẽ với hội đồng đền bù, giải phóng mặt bằng các quận có KCN, đặc biệt là 3 KCN Hưng Phú 1, Hưng Phú 2A, Hưng Phú 2B nhanh chóng đền bù, giải tỏa khu tái định cư để có nơi di dời dân. Song song đó, thực hiện đền bù giải tỏa KCN. Bên cạnh đó, tập trung mọi nguồn lực, phân kỳ đầu tư và tiến hành đền bù, giải tỏa, san lấp mặt bằng các khu CN đã được thành lập, như: Thốt Nốt 1, Hưng Phú 1, Hưng Phú 2A, Hưng Phú 2B. Đẩy mạnh xây dựng hạ tầng kỹ thuật khu CN để phục vụ cho các doanh nghiệp đến thuê đất. Ông Châu Hoài Tho, Giám đốc Trung tâm Phát triển quỹ đất quận Cái Răng, kiến nghị: Thành phố nên tiếp tục xây dựng khu TĐC đáp ứng nhu cầu nhà ở cho người dân sau khi giao đất. Có thể áp dụng nhiều biện pháp đền bù linh hoạt. Chẳng hạn TĐC phân tán, nâng giá tiền bồi thường để người dân so sánh số tiền nhận được và nền TĐC. Từ đó tự tìm nơi ở giảm áp lực TĐC cho thành phố. Ông Lê Văn Tâm, Bí thư Quận ủy Cái Răng, đề xuất: UBND thành phố sớm ban hành quy định xử lý cụ thể đối với những hộ dân cố tình vi phạm nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho việc điều tra, lập hồ sơ bồi thường chính xác; chủ trì cuộc họp giải quyết các khó khăn, vướng mắc của một số dự án để đẩy nhanh tiến độ GPMB. UBND thành phố xem xét việc thanh lý, chuyển đổi đất công nhằm tạo quỹ đất phục vụ công tác GPMB. Đối với những dự án đã có đất sạch, chủ đầu tư cần có kế hoạch xây dựng cơ sở hạ tầng theo quy hoạch tránh để hoang. Ngoài ra, các chủ đầu tư quan tâm đến việc giải quyết TĐC, cấp giấy chứng nhận sử dụng đất cho các hộ dân...

Bên cạnh những vấn đề cấp bách cần có giải pháp đồng bộ, nguồn nhân lực phục vụ cho ngành CN, đặc biệt là CN chất lượng cao cũng đang là vấn đề đặt ra trong quá trình phát triển...

(Còn tiếp)

Bài 4: NGUỒN LỰC CON NGƯỜI - MẤU CHỐT THÀNH CÔNG