TGPL phải được thực hiện theo nguyên tắc tuân thủ pháp luật và quy tắc nghề nghiệp TGPL. Việc TGPL phải kịp thời, độc lập, trung thực, tôn trọng sự thật khách quan. Bảo vệ tốt nhất quyền, lợi ích hợp pháp của người được TGPL. Không thu tiền, lợi ích vật chất hoặc lợi ích khác từ người được TGPL. TGPL được thực hiện trong các lĩnh vực pháp luật, trừ lĩnh vực kinh doanh, thương mại. Các hình thức TGPL bao gồm: tham gia tố tụng, tư vấn pháp luật, đại diện ngoài tố tụng.

Luật TGPL năm 2017 quy định về người được TGPL như sau: người có công với cách mạng; người thuộc hộ nghèo; trẻ em; người dân tộc thiểu số cư trú ở vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn; người bị buộc tội từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi; người bị buộc tội thuộc hộ cận nghèo; người thuộc một trong các trường hợp sau đây có khó khăn về tài chính: cha đẻ, mẹ đẻ, vợ, chồng, con của liệt sĩ và người có công nuôi dưỡng khi liệt sĩ còn nhỏ; người nhiễm chất độc da cam; người cao tuổi; người khuyết tật; người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi là bị hại trong vụ án hình sự; nạn nhân trong vụ việc bạo lực gia đình; nạn nhân của hành vi mua bán người theo quy định của Luật Phòng, chống mua bán người; người nhiễm HIV. Chính phủ quy định chi tiết điều kiện khó khăn về tài chính của người được TGPL quy định tại khoản này phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội.

Người được TGPL được TGPL không phải trả tiền, lợi ích vật chất hoặc lợi ích khác; tự mình hoặc thông qua người thân thích, cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng hoặc cơ quan, tổ chức, cá nhân khác yêu cầu TGPL; được thông tin về quyền được TGPL, trình tự, thủ tục TGPL khi đến tổ chức thực hiện TGPL và các cơ quan nhà nước có liên quan. Bên cạnh đó, được yêu cầu giữ bí mật về nội dung vụ việc TGPL; lựa chọn một tổ chức thực hiện TGPL và người thực hiện TGPL tại địa phương trong danh sách được công bố; yêu cầu thay đổi người thực hiện TGPL khi người đó thuộc một trong các trường hợp quy định về các trường hợp không được tiếp tục thực hiện hoặc phải từ chối thực hiện TGPL; được quyền thay đổi, rút yêu cầu TGPL. Đồng thời được bồi thường thiệt hại theo quy định của pháp luật; khiếu nại, tố cáo về TGPL theo quy định.

Bên cạnh quyền lợi, đối tượng được TGPL phải có nghĩa vụ cung cấp giấy tờ chứng minh là người được TGPL; hợp tác, cung cấp kịp thời, đầy đủ thông tin, tài liệu, chứng cứ có liên quan đến vụ việc TGPL và chịu trách nhiệm về tính chính xác của thông tin, tài liệu, chứng cứ đó. Người được TGPL phải tôn trọng tổ chức thực hiện TGPL, người thực hiện TGPL và cơ quan, tổ chức, cá nhân khác có liên quan đến vụ việc TGPL; không yêu cầu tổ chức thực hiện TGPL khác trợ giúp pháp lý cho mình về cùng một vụ việc đang được một tổ chức thực hiện TGPL thụ lý, giải quyết; chấp hành pháp luật về TGPL và nội quy nơi thực hiện TGPL.

Người thực hiện TGPL phải từ chối thực hiện vụ việc TGPL khi thuộc một trong các trường hợp sau đây: đã hoặc đang thực hiện TGPL cho người được TGPL là các bên có quyền lợi đối lập nhau trong cùng một vụ việc, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác đối với vụ việc tư vấn pháp luật, đại diện ngoài tố tụng trong lĩnh vực dân sự; có căn cứ cho rằng người thực hiện TGPL có thể không khách quan trong thực hiện TGPL; có lý do cho thấy không thể thực hiện vụ việc TGPL một cách hiệu quả, ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của người được TGPL. Tổ chức thực hiện TGPL phải thông báo bằng văn bản và nêu rõ lý do cho người được TGPL và cử người khác thực hiện TGPL trong trường hợp quy định. 

Bài, ảnh: HOÀNG YẾN