Chài cá linh.

Những ngày này, nước sông Tiền, sông Hậu trở nên đục ngầu, dòng nước từ thượng lưu sông Mê Công cuồn cuộn đổ về Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL). Mùa lũ đã về và cũng là lúc dân đồng bằng bắt đầu vào mùa đánh bắt cá linh...

SĂN BẮT VÀ CHẾ BIẾN CÁ LINH

Cá linh ở ĐBSCL có 2 loài phổ biến là cá linh bản (còn gọi là cá linh banh) và cá linh ống. Cá linh bản có thân dài, dẹt hai bên, bụng phình, đầu rộng, không râu, thân phủ đầy vảy tròn màu xanh nhạt, bụng ánh bạc, có vi xám nhạt. Cá linh ống nhỏ hơn cá linh bản, có mình tròn, dài, cỡ khai thác từ 8-15cm, nặng 160g. Cá linh sống từng đàn ở tầng nước mặt, kích thước nhỏ, con lớn dài 25 cm, nặng 200g, cỡ thường gặp từ 10-20cm, thích nơi nước chảy và thích ăn thực vật trôi nổi. Vào mùa khô, cá linh trở về sống trong các sông lớn, ao hồ ở vùng thượng nguồn sông Cửu Long, phần lớn là ở Biển Hồ, rồi bắt đầu hoạt động sinh dục vào đầu năm. Mùa đẻ chính của cá linh là đầu mùa mưa tháng 5-6, bãi đẻ thường ở ngã ba sông, ven các cồn, nơi nước chảy, trứng cá linh trôi nổi. Sau khi nở, cá linh theo nước lũ vào đồng tìm thức ăn và lớn lên. Càng xuống hạ nguồn, càng vào đồng xa, lượng cá linh ít dần cho đến khi gặp vùng nước mặn. Cá linh xuất hiện ở các tỉnh hạ nguồn vào rằm tháng 7 âm lịch. Sau khi lũ rút, cá ra sông lớn rồi trở về thượng nguồn và năm nào cũng theo chu kỳ như vậy. Mùa khai thác cá linh chính là sau mùa lũ...

Bác Huỳnh Văn Năm ở xóm đáy khóm 6, phường 5 (thành phố Vĩnh Long, tỉnh Vĩnh Long) đã nhiều năm trải đáy trên sông Cổ Chiên, cho biết: “Người dân đồng bằng dùng những ngư cụ đánh bắt cá linh như vó, đăng mé, chài quăng, dớn, lưới hứng, lưới giăng hoặc trải đáy trên các sông, rạch. Tùy theo mùa cá linh có kích cỡ khác nhau mà dùng dụng cụ đánh bắt phù hợp mới cho sản lượng nhiều. Chẳng hạn, đầu mùa lũ, từ rằm tháng 7 đến 30 tháng 8 âm lịch, dùng hứng hoặc dớn để bắt cá linh loại nhỏ cỡ bằng đũa ăn. Người ta chọn những nơi có dòng nước chảy xiết, rồi thả hứng hoặc đặt dớn gần mé bờ để hứng cá linh. Khoảng 15-30 phút sau khi thả hứng, người ta dỡ hứng lên, rồi dùng cái rổ hoặc vợt nhỏ để bắt cá. Từ tháng 9 đến tháng 12 âm lịch, cá linh theo lũ rút ra sông lớn, lúc này cá có cỡ lớn bằng ngón trỏ và cho sản lượng cao nhất. Vào lúc này, nước sông, rạch chảy êm hơn, nước trong hơn và cá linh đã lớn nên người ta dùng đáy hoặc chày lưới để bắt cá linh trên các sông lớn. Khai thác cá linh trong mùa lũ kéo dài khoảng 4 tháng nước nổi. Sản lượng khai thác cá linh đầu mùa lũ thường ít hơn vào cuối mùa lũ. Nhiều ngư dân ở các tỉnh đầu nguồn còn biết cách gọng cá linh trong những ghe đục đến đầu mùa khô để đem xuống các chợ ở các tỉnh hạ nguồn bán.

Ở mỗi vùng khác nhau, cá linh được người dân đồng bằng chế biến thành nhiều món ăn khác nhau nhưng kho lạt và nấu canh chua là 2 món phổ biến nhất. Cá linh cỡ nhỏ được ưa chuộng hơn và có giá bán cao hơn cá cỡ lớn. Cá linh cỡ nhỏ có vào đầu mùa lũ dùng kho tương, kho khóm (kho lạt) hoặc bằm nhuyễn, dồn khổ qua hay vò viên nấu canh chua hoặc kho lạt ăn luôn xương. Loại cỡ lớn thì nấu canh chua, kho nước dừa và lá dứa để nguyên con, đặc biệt nấu canh chua cá linh với bông điên điển và bông so đũa ăn rất ngon. Cá linh còn được làm mắm để nguyên con dùng kho mắm, ăn sống hoặc làm nước mắm. Nước mắm cá linh Châu Đốc, Long Xuyên (An Giang), Hồng Ngự, Thanh Bình (Đồng Tháp) từ lâu đã nổi tiếng khắp nơi, hằng năm được sản xuất với số lượng lớn tiêu thụ cả nước và xuất khẩu.

NGUỒN CÁ LINH CẠN DẦN

Gần đây lượng cá linh giảm dần do môi trường sống của cá thay đổi và khai thác quá mức của con người. Các tỉnh đầu nguồn sông Cửu Long khai thác cá linh với số lượng lớn để làm thức ăn nuôi thủy sản công nghiệp và bán công nghiệp, lượng cá linh về hạ nguồn cũng ít dần. Cũng do cá linh hiện chỉ sinh sản tự nhiên, chưa nhân giống nhân tạo được nên lượng cá tái tạo lại giảm dần.

Chú Sáu Hòa ở ấp Cái Cạn 2, xã Mỹ Phước, huyện Mang Thít, tỉnh Vĩnh Long, cho biết: Những năm trước đây, cá linh nhiều lắm. Hồi đó, ở vàm Hòa Mỹ (thuộc ấp Hòa Mỹ 2, xã Mỹ An, Mang Thít, tỉnh Vĩnh Long) trên sông Cổ Chiên, sau mùa lũ cả xóm đáy trên 10 hộ đều trúng mùa cá linh. Từ tháng 10 đến tháng 11 âm lịch, suốt một con nước lớn (triều cường), chủ đáy kéo đáy lên không nổi phải xả cho cá ra bớt, cá đem về nhiều quá lựa không xuể, có hộ phải nhờ hàng xóm đến lựa. Từ năm 1990 trở lại đây, lượng tôm, cá nói chung và cá linh giảm mạnh và chú Sáu Hòa đành bỏ nghề trải đáy sau đó vài năm. Chị Nguyễn Thị Lan, một bạn hàng chợ ở chợ Đường Chừa (phường 8, TP Vĩnh Long) nói rằng: “Vài năm trở lại đây, lượng cá linh bán ở chợ này mua từ những ghe hứng rất ít, nhiều lắm mỗi bạn hàng chỉ mua được vài trăm gam đến vài ký trong mỗi buổi chợ để bán lại, nhưng không phải ngày nào cũng có, chỉ có cá bán tập trung vào những con nước ngày rằm hoặc ba mươi. Cá linh có ở chợ này vào cuối mùa lũ chủ yếu do các ghe đục từ miệt trên (An Giang, Đồng Tháp) trở về chớ cá bắt tại chỗ rất ít. Cá linh ngày càng vắng bóng”.

Thiết nghĩ, giải pháp bảo vệ nguồn các loài thủy sản nước ngọt nói chung và cá linh nói riêng hầu bảo tồn nguồn lợi thủy sản đặc trưng của miền sông nước là đòi hỏi cấp bách ở ĐBSCL hiện nay.

Bài, ảnh: TRUNG HIỆP