Là địa phương có hệ thống sông ngòi, kinh rạch chằng chịt, sạt lở bờ sông thường xuyên diễn ra gây tổn thất lớn đến cơ sở hạ tầng và nhà cửa, đời sống người dân ở ven sông. Ý thức được tác hại của loại thiên tai này, trong nhiều qua năm, Vĩnh Long đã nỗ lực phòng, chống để giảm thiểu thiệt hại do sạt lở bờ sông, rạch gây ra.

Hiện trường thi công kè chống sạt lở bờ sông Long Hồ (khu vực phường 1, TP Vĩnh Long).

Mỗi năm mất khoảng 6.000m bờ sông, rạch

Tỉnh Vĩnh Long có trên 5.000 tuyến sông, rạch dài gần 5.600km, sạt lở xảy ra suốt năm. Những năm trước thường ghi nhận sạt lở nhiều trên các sông chính, thời gian gần đây thì vùng nội đồng xảy ra nhiều hơn. Tuy ít gây thiệt hại về nhân mạng nhưng sạt lở đã tàn phá nhiều đất đai, công trình, nhà cửa ven sông.

Thống kê của Chi cục Thủy lợi tỉnh Vĩnh Long, hằng năm, trên địa bàn tỉnh xảy ra khoảng 200 tuyến/điểm sạt lở, làm mất 5.000-6.000m bờ sông, kinh, rạch. Cụ thể: Năm 2019 có 203 tuyến/điểm sạt lở trong nội đồng và sông chính, làm mất 6.273m bờ sông, kinh, rạch (trong đó diện tích đất bị mất là 24.950,4m²) ảnh hưởng 292 hộ dân, thiệt hại trên 8 tỉ đồng. Năm 2020 có 225 tuyến/điểm sạt lở, làm mất 6.404m bờ sông, kênh, rạch, ảnh hưởng trực tiếp đến 16 hộ dân, thiệt hại gần 11,5 tỉ đồng.

Về nguyên nhân gây ra, ngoài yếu tố tác động do tự nhiên (như dòng chảy, biến đổi khí hậu), gần đây tác động của con người làm gia tăng xói lở (như nạo vét kinh, rạch quá mức để đắp bờ bao, đường giao thông làm mất ổn định bờ sông gây sạt lở, do xây dựng nhà cửa, kè sông lấn lòng sông, lòng kinh làm thay đổi dòng chảy gây sạt lở phía bờ đối diện…).

Theo Tiến sĩ Văn Hữu Huệ, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Vĩnh Long, sạt lở bờ sông, rạch gần đây gia tăng còn do vùng ÐBSCL “khát lũ và đói phù sa”, việc thiếu phù sa của hệ thống sông, rạch trong vùng buộc dòng sông phải kéo đất bờ rơi vào lòng sông để tạo thế cân bằng.

Nỗ lực phòng, chống sạt lở

Từ nhiều năm qua, ngành chức năng của tỉnh luôn duy trì thực hiện 2 giải pháp phòng, chống sạt lở là phi công trình và công trình. Những giải pháp phi công trình như: Thông tin truyền thông, giáo dục nâng cao nhận thức cho cộng đồng dân cư về tác hại và các giải pháp phòng, tránh, xử lý sạt lở bờ sông, kinh, rạch; theo dõi diễn biến sạt lở; tổ chức cắm biển cảnh báo các khu vực có nguy cơ xảy ra sạt lở cao để có các biện pháp thích hợp phòng tránh hoặc giảm thiệt hại, nhằm bố trí hợp lý các điểm dân cư, các công trình dân sinh, kinh tế; di dời dân ra khỏi khu vực đang xảy ra sạt lở; sử dụng cây cỏ và các vật liệu tại chỗ để chắn sóng, chống xói lở bờ... Thường xuyên kết hợp với các cơ quan chức năng kiểm tra, ngăn chặn khai thác cát, xây dựng công trình, nhà cửa trái phép, sai phép làm ảnh hưởng hoặc gây sạt lở bờ sông, kinh, rạch.

Năm 2018, UBND tỉnh Vĩnh Long phê duyệt Ðiều chỉnh quy hoạch thăm dò, khai thác và sử dụng cát lòng sông trên địa bàn tỉnh Vĩnh Long giai đoạn 2016-2020, tầm nhìn đến năm 2030. Trong đó có quy hoạch 19 khu vực cấm, tạm thời cấm hoạt động khoáng sản cát sông với tổng diện tích: 1.211,1ha, tổng tài nguyên cấp 333 là hơn 12,1 triệu mét khối và trữ lượng cấp 122 là: 744.751 mét khối.

Theo Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Vĩnh Long, giai đoạn năm 2013-2020, từ ngân sách của Trung ương và của địa phương bố trí hơn 8,7 tỉ đồng, tỉnh đã di dời, bố trí ổn định nơi ở cho 350 hộ vùng bị thiên tai ngập lụt, sạt lở bờ sông… (trong đó ổn định nơi ở tập trung có 220 hộ và ổn định tại chỗ có 130 hộ).

Trong giai đoạn năm 2021-2025 và định hướng đến năm 2030, tỉnh có kế hoạch bố trí ổn định nơi ở cho 2.200 hộ vùng thiên tai, biến đổi khí hậu với tổng kinh phí thực hiện khoảng 115 tỉ đồng. 

Về giải pháp công trình, từ nhiều năm nay, từ nguồn vốn do nhà nước đầu tư (vốn Trung ương kết hợp với vốn đối ứng của địa phương), tỉnh Vĩnh Long đã xây dựng được 20 tuyến kè chống sạt lở kiên cố dài 14.638m tập trung ở các đô thị trong tỉnh. Trong đó đáng kể nhất là tuyến kè chống sạt lở bờ sông Cổ Chiên (từ chân cầu Mỹ Thuận đến rạch Cái Sơn Bé, đi qua các phường: Trường An, Tân Ngãi, Phường 1, Phường 2, Phường 5 và Phường 9 của TP Vĩnh Long) được đầu tư từ 1998-2020 dài gần 12.000m. Tỉnh đang triển khai thi công phân đoạn cuối cùng của công trình này (đoạn dài hơn 375m thuộc phường 2) và kè chống sạt lở bờ sông Long Hồ (khu vực phường 1, TP Vĩnh Long) dài khoảng 1.314m.

Tỉnh cũng đang chuẩn bị thực hiện tiếp các dự án kè chống sạt lở khác, như: kè rạch Cái Cá - Cầu Lầu - Kinh Cụt dài 3.760m, kè chống sạt lở bờ sông Tiền (thượng du cầu Mỹ Thuận) dài khoảng 1.000m thuộc TP Vĩnh Long, Kè chống sạt lở bờ sông Mang Thít - khu vực 10B, thị trấn Trà Ôn (huyện Trà Ôn) dài hơn 500m, Kè chống sạt lở bờ sông Cổ Chiên (đoạn từ đầu cù lao An Bình đến phà An Bình (Long Hồ) dài gần 4.400m…

Nhiều tuyến sông, rạch ở Vĩnh Long bị sạt lở cần được đầu tư khắc phục để ổn định dân cư và sản xuất. Ảnh: sạt lở bờ sông Hậu tại xã Tích Thiện, huyện Trà Ôn, tỉnh Vĩnh Long.

Việc xây dựng các công trình kè giúp tỉnh giải quyết dứt điểm hiện tượng sạt lở bờ sông ở những nơi nguy hiểm, tình trạng xây cất nhà lấn chiếm bờ, lòng sông kéo dài nhiều năm, ổn định tái định cư hàng trăm hộ dân vùng sạt lở nguy hiểm về nơi ở mới, an toàn và góp phần chỉnh trang các đô thị, khu dân cư theo hướng văn minh, hiện đại.

Ðể định hướng lâu dài cho công tác phòng, chống sạt lở, ngày 2-2-2021, UBND tỉnh Vĩnh Long đã ban hành Kế hoạch thực hiện “Quyết định số 957/QÐ-TTg ngày 6-7-2020 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Ðề án phòng, chống sạt lở bờ sông, bờ biển đến năm 2030” trên địa bàn tỉnh, với tổng vốn thực hiện kế hoạch khoảng 8.120 tỉ đồng.

Tỉnh Vĩnh Long phấn đấu đến năm 2025 hoàn thành xử lý tại các khu vực sạt lở trọng điểm ảnh hưởng trực tiếp đến khu dân cư tập trung, hệ thống đê điều, cơ sở hạ tầng thiết yếu vùng ven sông. Và đến năm 2030, hoàn thành chỉnh trị ổn định dòng chảy tại một số khu vực phân lưu, hợp lưu, trên các đoạn sông chính, khu vực cửa sông có diễn biến xói, bồi phức tạp và phấn đấu 90% hộ dân ở vùng có nguy cơ cao về sạt lở được sắp xếp, di dời đến nơi an toàn.

Tuy nhiên, theo ông Lưu Nhuận, Chi cục trưởng Chi cục thủy lợi tỉnh Vĩnh Long, để đảm bảo nguồn vốn thực hiện kế hoạch, bên cạnh cân đối từ vốn ngân sách nhà nước hằng năm (ngân sách Trung ương, ngân sách địa phương), Quỹ phòng, chống thiên tai dành đầu tư thực hiện các công trình/dự án kè chống sạt lở, các dự án xây dựng cụm tuyến dân cư, hỗ trợ di dời dân cư ra khỏi vùng sạt lở nguy hiểm, xây dựng cơ sở dữ liệu về sạt lở và từng bước hiện đại hóa hệ thống quan trắc, dự báo, cảnh báo sạt lở bờ sông, kinh, rạch... Tỉnh còn huy động các nguồn vốn hợp pháp khác (nguồn tài trợ của các tổ chức kinh tế - xã hội trong nước và quốc tế) để đầu tư vào phòng, chống, khắc phục tình trạng sạt lở trong tỉnh.

Bài, ảnh: HẠNH LÊ