Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng và cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, các doanh nghiệp (DN) Việt Nam đang đối mặt với những thách thức chưa từng có: sức ép từ hàng hóa ngoại nhập qua các FTA và nguy cơ tụt hậu trước làn sóng công nghệ, trí tuệ nhân tạo (AI). Theo các chuyên gia, đây là thời điểm mang tính "sống còn", đòi hỏi DN phải tư duy lại toàn diện, từ mô hình kinh doanh đến năng lực cốt lõi. Lối thoát duy nhất là chủ động chuyển đổi số, biến dữ liệu thành tài sản và xây dựng một thế hệ "lãnh đạo thích nghi" có khả năng dẫn dắt sự thay đổi thay vì chỉ giữ ổn định.

Các DN tham gia trưng bày, giới thiệu sản phẩm, công nghệ tại Ngày hội khởi nghiệp đổi mới sáng tạo TP Cần Thơ năm 2024.

Nhận diện thách thức

Theo các chuyên gia, trong thời đại số, các DN phải đối mặt với nhiều nguy cơ khi hàng hóa phải cạnh tranh với làn sóng hàng nhập ngoại. Sự phát triển của khoa học công nghệ và AI đang hình thành phương thức sản xuất mới, DN đứng trước nguy cơ tụt hậu nếu không kịp nắm bắt công nghệ. Theo PGS.TS Nguyễn Văn Minh, Viện trưởng Viện Ðào tạo và Tư vấn doanh nghiệp, Trường Ðại học Ngoại thương (Hà Nội), Việt Nam là nền kinh tế mở và hội nhập sâu khi tham gia 17 FTAs. DN các nước sẽ thông qua "xa lộ" FTAs để đưa hàng hóa vào Việt Nam. Việt Nam là thị trường rất hấp dẫn với trên 100 triệu dân. Làn sóng hàng hóa ngoại nhập đổ vào Việt Nam với giá rẻ, chất lượng không tệ là thách thức lớn với DN sản xuất hàng hóa trong nước. Bên cạnh đó, cơn sóng thần công nghệ số và AI đang hình thành các phương thức sản xuất mới. Các quốc gia, DN, tổ chức, cá nhân đưa được tri thức vào sản xuất, dịch vụ sẽ tạo được bước nhảy vọt. Nhưng nếu không nhanh chóng gia nhập chuyến tàu công nghệ, DN sẽ đứng trước nguy cơ tụt hậu, không kịp nắm bắt công nghệ mới, đánh mất vị thế... Bên cạnh đó, các mô hình kinh doanh số đang tạo ra sức mạnh hủy diệt trong khi DN truyền thống còn đang loay hoay chưa biết chuyển đổi số như thế nào và đối mặt với nguy cơ đánh mất khách hàng. DN cảm nhận hoạt động kinh doanh ngày càng khó và nguy cơ đánh mất khách hàng, thậm chí đánh mất cả sự nghiệp kinh doanh, công ty đang hiện hữu...

Trong thời đại số hoạt động kinh doanh thay đổi và khách hàng cũng thay đổi. Trước đây với mô hình kinh doanh theo phương thức truyền thống sản phẩm đi từ sản xuất đến đại lý các cấp, đến hệ thống cửa hàng rồi đến khách hàng. Hiện nay khách hàng hoạt động trong các mạng lưới và tương tác trong các mạng lưới. Nhiều khách hàng ra quyết định mua hàng dựa trên việc tìm hiểu thông tin trên mạng xã hội, thảo luận trong các hội nhóm, mua hàng trên các trang thương mại điện tử, sàn thương mại điện tử. Nếu DN không xuất hiện trong các mạng lưới đó sẽ bỏ lỡ khách hàng và đánh mất cơ hội kinh doanh.

Theo ông Phạm Xuân Thanh, Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn Công nghệ số A+, chuyển đổi số là yếu tố bắt buộc và các xu hướng công nghệ mới như AI, IoT và tự động hóa đang định hình lại cách DN vận hành. DN phải đối diện với nhiều thách thức và buộc phải có hành động thích ứng trong bối cảnh hiện nay. DN phải tập trung phát triển thị trường, xây dựng mạng lưới chuỗi cung ứng linh hoạt, không chỉ dựa theo thị trường truyền thống mà phải là thị trường mới. Phải phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao để đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số, nâng cao kỹ năng về tự động hóa, sử dụng AI . Ðặc biệt, DN phải chủ động hành động để thích ứng với câu chuyện chuyển đổi xanh, tìm cách thức phát triển các sản phẩm xanh, triển khai các điểm bán xanh, tìm kiếm tài chính xanh, nâng cao năng lực cạnh tranh giá trị gia tăng. Hiện nay về mặt chính sách, chủ trương của Nhà nước đang dành nhiều sự quan tâm hỗ trợ cho DN, do đó DN cần chủ động khai thác, tận dụng chính sách và hành động ngay để tạo ra sự thay đổi.

Thúc đẩy thay đổi và thích nghi

Trong bối cảnh tư duy lãnh đạo truyền thống không còn đủ để dẫn dắt tổ chức đi xa, lãnh đạo thích nghi được xem là sức mạnh mới của nhà quản lý thời đại số. Ðiểm khác biệt lớn nhất của lãnh đạo thích nghi so với lãnh đạo truyền thống là không chỉ "giữ ổn định" mà còn "thúc đẩy thay đổi", không hành động một mình mà dẫn dắt đội ngũ cùng tiến hóa. Không dựa vào chức danh mà dựa vào năng lực thuyết phục, dẫn dắt, thích nghi. Lãnh đạo thời kỳ 4.0 cần trang bị khả năng thích nghi, sẵn sàng đối diện với thay đổi, nhìn vấn đề bằng những góc nhìn mới, quan tâm huy động sức mạnh tập thể, tìm lối đi riêng để vượt qua khó khăn trong thời đại đầy biến động hiện tại.

Các mô hình kinh doanh số đang định hình lại cuộc chơi, đòi hỏi nhà quản lý phải từ bỏ tư duy truyền thống, dẫn dắt đội ngũ cùng tiến hóa và khai thác dữ liệu như một nguồn lực sản xuất mới. Trong bối cảnh đó, DN phải tư duy lại từ khách hàng, thị trường, mô hình kinh doanh, tầm nhìn, giá trị, năng lực cốt lõi... DN cần thay đổi về tư duy quản trị, phải gắn với đổi mới sáng tạo, ứng dụng tri thức vào sản phẩm, hoạt động để tạo giá trị mới. Theo ông Phạm Xuân Thanh, DN phải xây dựng hệ thống chuỗi bằng cách tham gia các liên minh kinh doanh, xây dựng hệ sinh thái cộng đồng để cùng hỗ trợ cho DN mở rộng mạng lưới kinh doanh. DN cùng tham gia vào liên minh hệ sinh thái DN, dùng công nghệ số để mở rộng hệ thống chuỗi, qua đó giúp hình thành nên hệ sinh thái thương mại, kinh doanh. DN thay đổi nhận thức và cùng hợp tác với nhau để phát triển hệ thống mạng lưới bán hàng cả online và offline gia tăng yếu tố trải nghiệm cho người dùng. DN cần chuyển đổi số để mang lại giá trị lợi thế cạnh tranh, hình thành các mô hình kinh doanh mới. Ðặc biệt trong quá trình kinh doanh số nhưng cần đầu tư nền tảng công nghệ lõi để tối ưu vận hành, tự động hóa các hỗ trợ để phát triển DN bằng giải pháp công nghệ phù hợp, mở rộng cơ hội tiếp cận với khách hàng...

Theo PGS.TS Nguyễn Văn Minh, DN phải tăng cường quản trị để thích ứng với phương thức sản xuất mới, người lao động được trang bị kỹ năng số, tích hợp trợ lý ảo AI. Bên cạnh các tư liệu sản xuất truyền thống thì dữ liệu được xem là tư liệu sản xuất mới. DN phải vận hành như là một cơ thể sống dựa trên các tế bào là đội nhóm hoạt động trong một mạng lưới như các mạch máu và có hệ điều hành số giống như hệ thần kinh. DN cần chủ động vận dụng nguyên lý của sự linh hoạt như ưu tiên tốc độ hơn sự hoàn hảo, ưu tiên sự linh hoạt hơn việc lập kế hoạch, ưu tiên sự đa dạng hơn việc tối ưu hóa. Cần thực hiện trao quyền, phân quyền, ưu tiên tìm giải pháp hơn là giải trình, đổ lỗi, tìm nguyên nhân. Người lãnh đạo DN cần lãnh đạo đội nhóm vượt qua các vấn đề nan giải như cân bằng mục tiêu dài hạn với nhu cầu trước mắt, xác định các lợi ích mà ý tưởng đổi mới sẽ mang lại, chủ động đổi mới bắt kịp với tốc độ thay đổi… DN đang trong thời đại thay đổi khó đoán định, công nghệ mang đến những thay đổi mang tính bước ngoặt vô cùng lớn, công nghệ thay đổi từng ngày, đòi hỏi DN phải tư duy lại và nhanh chóng chuyển hóa thành hành động, vừa đi theo các dòng chủ lưu để không bị lạc lối nhưng đồng thời cũng tìm hướng đi riêng để phát triển. Người lãnh đạo phải vừa tư duy, vừa hoạch định, vừa hành động, liên tục học hỏi nâng cao tầm nhìn, hành động qua từng vòng lặp quản trị, quan tâm ứng dụng công nghệ số để điều hành DN hiệu quả.