Hiện nay, công tác quản lý và xác lập bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ (SHTT) nguồn gien giống cây trồng, vật nuôi vẫn còn hạn chế, bất cập. Nhiều ý kiến cho rằng, trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế và cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra rầm rộ, các doanh nghiệp (DN), nhà nghiên cứu cần nhận thức rõ hơn vai trò của công nghệ 4.0 trong nghiên cứu và bảo hộ quyền SHTT nguồn gien giống cây trồng, vật nuôi; từ đó, nâng cao giá trị, tạo lợi thế cạnh tranh cho nông sản Việt.

Chọn tạo giống lúa mới tại Trung tâm Nghiên cứu nông nghiệp Định Thành thuộc Tập đoàn Lộc Trời.

► Còn bất cập

Thạc sĩ Nguyễn Thị Thanh Mai, Chuyên gia tư vấn về bảo hộ giống cây trồng, Văn phòng đại diện Cục SHTT tại TP Hồ Chí Minh, cho biết: “Từ năm 2004 đến năm 2015, cả nước tiếp nhận 648 đơn đăng ký Bảo hộ giống cây trồng (trong đó 184 đơn nước ngoài) và có 282 bằng bảo hộ giống cây trồng đã được cấp. Hệ thống bảo hộ giống cây trồng còn thiếu và hạn chế kinh nghiệm về bảo hộ, giữ giống, bảo vệ quyền sở hữu. Bên cạnh đó là khó khăn về nguồn kinh phí đầu tư cho nghiên cứu và bảo hộ giống cây trồng hạn hẹp. Đặc biệt, nhận thức của các đối tượng liên quan về giống cây trồng hiện nay còn rất hạn chế”.

Theo số liệu thống kê, Việt Nam có hơn 800 sản phẩm nông, lâm, thủy sản tham gia thị trường nhưng chỉ khoảng 50 sản phẩm có chỉ dẫn địa lý, 140 sản phẩm có nhãn hiệu chứng nhận và bảo hộ quyền SHTT. Trong đó, một số ít sản phẩm được đăng ký bảo hộ ở nước ngoài, như: nước mắm Phú Quốc, cà phê Ban Mê Thuột, thanh long Bình Thuận, vú sữa Lò Rèn. “Nông sản Việt Nam đã xuất hiện ở nhiều vùng lãnh thổ, quốc gia, trong đó nhiều đặc sản nổi tiếng vùng miền bị nhái tràn lan, ở thị trường trong và ngoài nước… Mặt khác, do chưa chú trọng việc đăng ký bảo hộ SHTT, nhiều nông sản của Việt Nam được các DN nước ngoài nhập về chế biến lại và mang thương hiệu nước ngoài. Thậm chí, nhiều sản phẩm dù được bảo hộ tên gọi xuất xứ, chỉ dẫn địa lý nhưng chưa xây dựng được thương hiệu, nhãn mác. Hơn nữa, một bộ phận thương nhân, DN vẫn giữ tâm lý “mua đứt, bán đoạn” nên không quan tâm đến việc đăng ký SHTT”- ông Ngô Quốc Nam, Giám đốc Công ty TNHH MTV Sinh hóa Phù Sa nói.

Những năm gần đây, các cơ quan quản lý nhà nước thường xuyên tuyên truyền về tác hại, xử phạt các hành vi vi phạm bản quyền, nhất là lĩnh vực SHTT về nông nghiệp và giống cây trồng, vật nuôi… Từ đó, nảy sinh tình trạng nhiều nông dân, thương nhân “mượn tạm” nông sản được bảo hộ SHTT để sản xuất, kinh doanh nhưng không trả chi phí bản quyền cho công ty, chủ sở hữu. Bên cạnh đó, nhiều ý kiến cho rằng, thủ tục đăng ký bản quyền SHTT đối với cây trồng, vật nuôi còn lắm phức tạp. Đây là lý do khiến tác giả, nhà sáng chế ngần ngại vì thiếu kiến thức, kinh nghiệm trong việc hoàn thiện các thủ tục đăng ký. Đó là chưa kể vấn đề tài chính, chi phí đăng ký bảo hộ ảnh hưởng không nhỏ đến việc khuyến khích nông dân, DN, nhà nghiên cứu trong việc chọn tạo ra các giống mới…

► Xu thế tất yếu

Từng bước tháo gỡ khó khăn, các chuyên gia, nhà khoa học đề xuất định hướng nghiên cứu, cơ chế liên kết hợp tác giữa các tổ chức, viện trường, các công ty, chuyên gia trong lĩnh vực công nghệ cao, công nghệ gien, bảo tồn và bảo hộ SHTT nguồn gien giống cây trồng quý hiếm. Đây được cho là lối đi tắt nhanh nhất để sản phẩm và các công trình nghiên cứu khoa học được bảo hộ.

Ông Trương Hoàng Phương, Phó Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ TP Cần Thơ, chia sẻ: “Trong xu thế hội nhập kinh tế quốc tế diễn ra sâu rộng, vấn đề bảo hộ giống cây trồng, vật nuôi; bảo hộ hàng hóa nông sản giữ được xuất xứ, thương hiệu; đặc biệt là ứng dụng công nghệ 4.0 vào nghiên cứu và bảo tồn nguồn gien, cần phải được ưu tiên hàng đầu. Đó là việc nghiên cứu phát triển và ứng dụng công nghệ gien, tế bào, vi phân giống, vi sinh, di truyền… để tạo ra các giống cây trồng, vật nuôi mới có đặc tính ưu việt, phù hợp với yêu cầu ngày càng cao của thị trường”.

Theo Thạc sĩ Nguyễn Thị Thanh Mai, Chuyên gia tư vấn về bảo hộ giống cây trồng, Văn phòng đại diện Cục SHTT tại TP Hồ Chí Minh, khi muốn bảo hộ giống cây trồng mới, nhà nghiên cứu, chọn tạo giống phải nắm rõ nguồn gốc xuất xứ của giống và tuyệt đối bảo mật thông tin, không thương mại hóa giống trước khi nộp đơn xin bảo hộ. Tiếp đó, phải tìm hiểu hoặc thông qua đơn vị đáng tin cậy để được tư vấn về điều kiện và thủ tục bảo hộ giống cây trồng mới, thực hiện bảo hộ càng sớm càng tốt.

Ông Trần Giang Khuê, Phó trưởng phụ trách Văn phòng đại diện Cục SHTT tại TP Hồ Chí Minh, nhấn mạnh: “Ngành chức năng, DN, nông dân cần phối hợp tích cực trong việc đăng ký bảo hộ cho nông sản, đặc sản Việt. Đây là nền tảng để hình thành vùng nguyên liệu ổn định, tiến tới xây dựng và phát triển thương hiệu sản phẩm nông sản Việt Nam. Đồng thời, giúp lưu giữ được nguồn giống tốt, không lẫn lộn, pha tạp với các quốc gia khác”.

Bài, ảnh: MỸ THANH