MỸ THANH         

Nghề nuôi nhuyễn thể: nghêu (ngao), sò huyết, sò điệp, ốc hương, hàu, bào ngư… những năm qua góp phần quan trọng trong phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo và cải thiện đời sống người dân vùng ven biển. Tuy nhiên, nghề nuôi nhuyễn thể, đặc biệt nuôi nghêu hiện nay đang đối mặt với nhiều khó khăn như nguồn lợi suy giảm, chất lượng con giống không ổn định, tác động của ô nhiễm môi trường và biến đổi khí hậu, thị trường yêu cầu khắt khe... Làm thế nào để khắc phục hạn chế, khó khăn, từng bước đưa ngành hàng nhuyễn thể phát triển bền vững là vấn đề trọng tâm được đưa ra bàn thảo tại Diễn đàn Phát triển ngành hàng nhuyễn thể bền vững vừa diễn ra mới đây.

Thu hoạch nghêu tại huyện Gò Công Ðông, tỉnh Tiền Giang. Ảnh: CTV

Nhận diện điểm nghẽn

Tại Việt Nam, các tỉnh có hoạt động sản xuất giống và nuôi nhuyễn thể phát triển mạnh có thể kể đến như Hải Phòng, Thái Bình, Nam Ðịnh, Thanh Hóa, Hà Tĩnh, Bến Tre, Cà Mau, Tiền Giang, Bạc Liêu, Trà Vinh, Sóc Trăng… Hiện cả nước có khoảng gần 500 cơ sở sản xuất, kinh doanh giống nhuyễn thể, trong đó chủ yếu sản xuất giống nghêu. Tính đến tháng 12-2020 diện tích nuôi nghêu cả nước ước khoảng trên 15.720ha, sản lượng ước đạt 190.000 tấn, năng suất đạt 11,82 tấn/ha. Việt Nam đã và đang xuất khẩu nhuyễn thể sang nhiều thị trường trên thế giới. Năm 2021, xuất khẩu nhuyễn thể sang thị trường EU tăng mạnh 37% đạt 87 triệu USD, trong đó xuất khẩu sản phẩm nghêu tăng 42% với 78 triệu USD.

Mặc dù được đánh giá là ngành hàng chủ lực của ngành Thủy sản Việt Nam bởi giá trị kinh tế và tiềm năng phát triển. Tuy nhiên, ngành hàng này đã và đang đối mặt với nhiều khó khăn như nguồn lợi suy giảm, chất lượng con giống không ổn định dẫn đến tỷ lệ hao hụt cao; nhiều nơi, nhiều vùng sản xuất sản phẩm không đảm bảo kích cỡ, tỷ lệ thịt/vỏ thấp do con giống có dấu hiệu thoái hóa nguồn gen, mật độ thả nuôi quá nhiều dẫn đến việc tiêu thụ gặp rất khó khăn. Bà Ðặng Thị Lụa, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu nuôi trồng thủy sản 1, cho biết: Những năm gầy đây, có một số thời điểm trong năm xảy ra hiện tượng ngao chết hàng loạt mà nguyên nhân chủ yếu là mật độ nuôi cao. Ngành chức năng khuyến cáo mật độ nuôi dưới 400 con/m² nhưng thực tế một số nơi cho thấy người dân thả nuôi trên 1.000 con/m². Với mật độ này, nếu điều kiện thuận lợi ngao sẽ không ảnh hưởng nhưng khi có biến động về môi trường, đặc biệt là sự biến động của thủy triều sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển của ngao, thậm chí chết hàng loạt.

Theo ông Nguyễn Như Tiệp, Cục trưởng Cục Quản lý chất lượng nông lâm thủy sản, mặc dù nhu cầu các sản phẩm nhuyễn thể nói chung và nghêu nói riêng từ thế giới đang cao nhưng sản lượng thu hoạch nước ta chưa đáp ứng đủ các đơn đặt hàng. Mặt khác, người tiêu dùng thế giới đòi hỏi rất khắt khe về vấn đề an toàn vệ sinh thực phẩm, truy xuất nguồn gốc nhưng tỷ lệ cấp giấy chứng nhận xuất xứ cho sản phẩm này tại nước ta chưa nhiều. “Các lô hàng nhuyễn thể hai mảnh vỏ xuất khẩu của nước ta đã từng bị cảnh báo. Chẳng hạn, thị trường EU cảnh báo 3 lô nghêu hấp nhiễm Salmonella vào năm 2021; thị trường Ðài Loan cảnh báo hàu tươi ướp đá từ Vân Ðồn, tỉnh Quảng Ninh phát hiện Norovirus vào năm 2020 với 10 lô và năm 2021 là 2 lô. Ðó là chưa kể, sản phẩm nhuyễn thể của nước ta hiện nay thiếu sự đa dạng, ít giá trị gia tăng; khâu quảng bá, phát triển thương hiệu, thị trường còn hạn chế” - ông Nguyễn Như Tiệp thông tin.

Cải thiện đáp ứng yêu cầu thị trường

Nhu cầu thị trường quốc tế, đặc biệt là thị trường châu Âu về các loài nhuyễn thể hai mảnh vỏ rất cao. Bên cạnh đó, các hiệp định thương mại tự do Việt Nam ký kết bắt đầu phát huy hiệu lực sẽ tạo điều kiện để nhuyễn thể Việt Nam duy trì và mở rộng thị trường. Tuy nhiên, để phát huy lợi thế cũng như tận dụng các cơ hội mở ra trước mắt, các bên liên quan cần tập trung tái cơ cấu lại các khâu trong chuỗi giá trị ngành hàng nhuyễn thể: con giống, sản xuất, chế biến và tiêu thụ. Ông Trần Công Khôi, Phó Vụ trưởng Vụ Nuôi trồng thủy sản, Tổng cục Thủy sản, cho rằng, doanh nghiệp, hộ nuôi cần xây dựng vùng nuôi nhuyễn thể hàng hóa, tập trung; mở rộng vùng nuôi nhuyễn thể chứng nhận, đảm bảo yêu cầu về truy xuất nguồn gốc. Bên cạnh đó, Nhà nước tổ chức hướng dẫn kỹ thuật nuôi, thu hoạch, lựa chọn địa điểm phù hợp để nuôi nhuyễn thể nhằm giảm rủi ro, tăng hiệu quả sản xuất. Ở khâu giống, cần nâng cao công tác quản lý, bảo vệ và khai thác hợp lý nguồn giống tự nhiên; ứng dụng công nghệ tiên tiến trong chọn tạo, nhân giống các loài nhuyễn thể...

Cũng đặt vấn đề an toàn vệ sinh, kiểm soát chất lượng nhuyễn thể lên hàng đầu, ông Nguyễn Như Tiệp, Cục trưởng Cục quản lý chất lượng nông lâm sản và thủy sản, đề xuất: “Ðể xuất sang thị trường châu Âu, các hộ nuôi phải lấy mẫu giám sát phải tuân thủ đúng theo hướng dẫn. Ðó là 2 lần/tháng giám sát độc tố sinh học; 1 lần/tháng với kim loại nặng và thuốc trừ sâu và 6 tháng/lần, đối với những ô nhiễm khác phải đánh giá mỗi năm 1 lần”. Về phía địa phương, doanh nghiệp, hiệp hội ngành hàng và người dân tham gia nuôi trồng nhuyễn thể cần hợp tác, liên kết sản xuất theo chuỗi để giảm khâu trung gian, giảm giá thành sản xuất, nâng cao chất lượng sản phẩm; đồng thời áp dụng các hình thức nuôi có chứng nhận (VietGAP, Global GAP, ASC…) để nâng cao giá trị sản phẩm.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Phùng Ðức Tiến, khẳng định: Với tổng diện tích mặt nước lên tới 1 triệu héc-ta, đường bờ biển dài 3.260km, các cấp, các ngành và địa phương đang chuyển dịch mạnh từ tư duy sản xuất nông nghiệp sang kinh tế nông nghiệp ngành hàng nhuyễn thể nước ta có nhiều cơ hội phát triển. Thời gian tới, các bên có liên quan cần đẩy mạnh việc nâng cao chất lượng con giống, thực hiện việc nuôi, sơ chế, chế biến nhuyễn thể đảm bảo chất lượng, an toàn vệ sinh thực phẩm, đáp ứng được nhu cầu của thị trường trong nước cũng như xuất khẩu. Cùng với đó, để phát huy được tiềm năng, lợi thế của ngành nhuyễn thể của Việt Nam, công tác điều hành sản xuất phải theo tín hiệu thị trường, trong đó chú trọng vấn đề làm thế nào để tổ chức sản xuất đáp ứng yêu cầu thị trường trong nước và xuất khẩu.