Bài, ảnh: Chấn Hưng

Đất đai là một trong những di sản có giá trị cao. Trên thực tế, nhiều trường hợp để lại di sản không có di chúc. Từ đó, tiềm ẩn nhiều nguy cơ phát sinh tranh chấp kéo dài, ảnh hưởng đến tình nghĩa thân tộc, cũng như tình hình an ninh trật tự ở địa phương.

Người dân thực hiện thủ tục khai nhận di sản thừa kế là quyền sử dụng đất tại Văn phòng Công chứng Nguyễn Văn Bê.

Bà Nguyễn Thị D ở phường Châu Văn Liêm, quận Ô Môn, vừa hoàn tất thủ tục khai nhận tài sản thừa kế là quyền sử dụng đất. Bà D bộc bạch: “Vợ chồng tôi có 2 người con. Trong quá trình chung sống, chúng tôi có tạo dựng một phần đất hơn 100m2 thuộc dạng đất ở đô thị. Vừa qua, chồng tôi đột ngột qua đời, không có di chúc định đoạt tài sản. Ba mẹ con tôi liên hệ văn phòng công chứng thực hiện thủ tục khai nhận tài sản thừa kế, rồi đăng ký tài sản theo quy định”.

Không đơn giản như trường hợp bà D, nhắc đến việc thực hiện thủ tục khai nhận tài sản thừa kế, bà Phan Thị M ở xã Trường Thành, huyện Thới Lai, ngao ngán kể: “Chồng tôi mất cách đây 2 năm. Tôi có 7 người con; trong đó 5 người có vợ, có chồng ở các tỉnh khác, 2 người con gái có chồng nước ngoài. Do chồng tôi mất không để lại di chúc, nên việc thực hiện thủ tục khai nhận tài sản thừa kế khá gian nan. Tôi và 7 người con phải trực tiếp ký tên vào hồ sơ. Việc tụ họp các con về phải mất thời gian”.  

Thừa kế đất đai không có di chúc là một hình thức thừa kế theo quy định của Bộ luật Dân sự năm 2015. Ông Nguyễn Văn Bê, Trưởng Văn phòng Công chứng Nguyễn Văn Bê, ở huyện Thới Lai, cho biết: “Thừa kế đất đai không có di chúc là hình thức người thừa kế sẽ nhận di sản theo hàng thừa kế, điều kiện và trình tự thừa kế do pháp luật quy định”.

Theo Điều 651, Bộ luật Dân sự năm 2015, những người thừa kế theo pháp luật được quy định theo thứ tự:

- Hàng thừa kế thứ nhất gồm: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết;

- Hàng thừa kế thứ hai gồm: ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại, anh ruột, chị ruột, em ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại;

- Hàng thừa kế thứ ba gồm: cụ nội, cụ ngoại của người chết; bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột; chắt ruột của người chết mà người chết là cụ nội, cụ ngoại.

Những người thừa kế cùng hàng được hưởng phần di sản bằng nhau. Những người ở hàng thừa kế sau chỉ được hưởng thừa kế, nếu không còn ai ở hàng thừa kế trước do đã chết, không có quyền hưởng di sản, bị truất quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản.

Thừa kế theo pháp luật được áp dụng trong trường hợp không có di chúc; hoặc di chúc không hợp pháp; hoặc người thừa kế theo di chúc chết trước/cùng thời điểm với người lập di chúc; người được chỉ định làm người thừa kế theo di chúc không có quyền hưởng hoặc từ chối nhận di sản…

Thủ tục nhận thừa kế đất đai không có di chúc là thủ tục khai nhận hoặc thỏa thuận phân chia di sản thừa kế. Do tài sản là đất đai, nên căn cứ điểm c, khoản 3, Điều 167, Luật Đất đai năm 2013, trường hợp này phải thực hiện công chứng hoặc chứng thực. Người thừa kế phải đến tổ chức hành nghề công chứng để thực hiện thủ tục này. Trình tự, thủ tục thực hiện như sau:

Bước 1: Người thừa kế chuẩn bị và nộp đầy đủ hồ sơ.

Bước 2: Công chứng viên kiểm tra, xem xét đầy đủ hồ sơ, giấy tờ; nghe và xem xét trường hợp chia thừa kế của người yêu cầu công chứng và đưa ra quyết định: tiếp nhận, thụ lý và ghi vào sổ công chứng; từ chối công chứng; yêu cầu người thừa kế bổ sung giấy tờ, tài liệu còn thiếu.

Bước 3: Công chứng viên phải soạn thảo văn bản niêm yết công khai tại trụ sở UBND cấp xã nơi thường trú cuối cùng của người chết. Nếu nơi này và nơi có đất khác nhau thì công chứng viên còn cần phải niêm yết tại trụ sở UBND cấp xã nơi có đất.

Trong văn bản thông báo niêm yết, cần phải có đầy đủ các nội dung: họ tên người để lại di sản, người thừa kế; thông tin về di sản thừa kế, thời gian bắt đầu niêm yết và thời gian kết thúc niêm yết… Việc niêm yết được thực hiện trong 15 ngày làm việc.

Bước 4: Sau khi nhận được kết quả niêm yết từ UBND cấp xã, công chứng viên sẽ hướng dẫn người thừa kế ký vào 1 trong 2 văn bản: thỏa thuận phân chia di sản hoặc khai nhận di sản nếu không có khiếu nại, tố cáo về nội dung chia thừa kế.

Bước 5: Công chứng viên đối chiếu bản chính với bản sao giấy tờ đã được người yêu cầu công chứng nộp trước đó. Nếu đầy đủ hồ sơ thì ký xác nhận vào từng trang của văn bản chia thừa kế, ký tên vào lời chứng và đóng dấu của tổ chức hành nghề công chứng.

Thời gian thực hiện công chứng từ 2-10 ngày làm việc, không kể thời gian xác minh, niêm yết thông báo và nhận kết quả niêm yết.