Mùa khô, hạn, thiếu nước, xâm nhập mặn (XNM) ở khu vực ÐBSCL bắt đầu xuất hiện. Ứng phó XNM, khô hạn là giải pháp mà các địa phương vùng ÐBSCL nói chung và TP Cần Thơ nói riêng, đang quan tâm thực hiện. Trong đó các giải pháp khai thác, sử dụng nguồn nước hợp lý trong thời kỳ khô hạn, XNM được TP Cần Thơ thực hiện từng bước mang lại hiệu quả cao.

Nguồn nước ngọt trên sông, rạch tại TP Cần Thơ dâng cao trong đợt triều cường Rằm tháng Giêng năm Quý Mão, thuận lợi cho nông dân bơm tát, dự trữ nước phục vụ sản xuất nông nghiệp.

Dự báo xâm nhập mặn

Ông Trần Thanh Hải, ở phường Tân Phú, quận Cái Răng, TP Cần Thơ, cho biết: “Mực nước trên các sông, rạch trên địa bàn quận Cái Răng đang xuống thấp. Dấu hiệu mùa khô, hạn đã đến. Những ngày nước kém, nhiều con kênh, rạch nước xuống gần đáy kênh, khả năng thiếu nước sản xuất sẽ xảy ra trong những tháng tới”. Nhiều người dân ở các quận, huyện khác trên địa bàn TP Cần Thơ cũng cho biết, với mực nước xuống thấp như hiện nay thì tình trạng khô hạn, XNM có khả năng xuất hiện trong các tháng 2, 3 âm lịch và có khả năng ảnh hưởng sản xuất, nuôi trồng thủy sản, sinh hoạt của người dân Cần Thơ, nhất là ở các khu vực giáp ranh tỉnh Hậu Giang, Kiên Giang...

Theo Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam, hiện nay dòng chảy sông Mekong về ÐBSCL phụ thuộc khá lớn vào vận hành thủy điện ở thượng nguồn. Dòng chảy về đồng bằng giảm nhanh các tháng đầu mùa kiệt, mặn đã lên sớm ở tháng 12-2022 và tiếp tục tăng cao trong tháng 2-2023. Cụ thể, vùng thượng ÐBSCL (bao gồm phần đất tỉnh An Giang, Ðồng Tháp, thượng nguồn Long An, Kiên Giang và TP Cần Thơ), trong tháng 2 có thuận lợi hơn về nguồn nước so với các vùng khác trên đồng bằng. Ðồng thời, mực nước bình quân có khả năng cao hơn so với trung bình nhiều năm 10cm. Vùng giữa ÐBSCL (bao gồm phần đất thuộc TP Cần Thơ, tỉnh Tiền Giang, Long An, Kiên Giang, Hậu Giang, Ðồng Tháp, Vĩnh Long và vùng được kiểm soát mặn ở Bạc Liêu, Sóc Trăng, Trà Vinh, Bến Tre) thì khu vực ven sông Tiền và sông Hậu có thể còn bị ảnh hưởng bởi triều cường ở tháng 2 và mặn với nồng độ 4g/l có thể xâm nhập sâu 45-60km ở một số địa phương, nếu thượng lưu vận hành xả nước bất thường có thể làm mặn vào sâu 50-65km, làm ảnh hưởng đến việc lấy nước của các cống lấy nước.

Vùng ven biển ÐBSCL (bao gồm ven biển các tỉnh Long An, Bến Tre, Trà Vinh, Sóc Trăng, Bạc Liêu, Cà Mau và tỉnh Kiên Giang) được xem là có thể bị ảnh hưởng đến sản xuất cả mặn và ngọt. Mặn bất thường, hạn hán thiếu nước có thể xảy ra ở các vùng chưa có hoàn chỉnh hệ thống kiểm soát mặn. Tháng 2 mặn vào sâu 45-60km; từ tháng 3 mặn gia tăng chủ yếu khu vực sông Vàm Cỏ, mặn có thể xâm nhập 65-75km. Vì vậy, các địa phương cần tăng cường công tác giám sát mặn và chú ý kiểm tra chất lượng nước trước khi lấy nước tưới cho cây trồng để đề phòng mặn.

Quản lý nước mùa kiệt

Theo các chuyên gia, tiềm năng nguồn nước về ÐBSCL mùa kiệt 2023 được xem là có thuận lợi. Tuy nhiên, do sự phụ thuộc vào vận hành thủy điện trên lưu vực nên nguồn nước cho sản xuất được dự báo ở mức tương tự như ở năm 2020-2021. Khả năng mặn xâm nhập sâu bất thường có thể xảy ra bởi những biến động dòng chảy do vận hành thủy điện gây ra. Vì vậy các địa phương cần chủ động xây dựng các giải pháp ứng phó phòng, chống hạn mặn phù hợp với điều kiện của vùng. Cụ thể, vùng thượng ÐBSCL, nguồn nước thuận lợi, khó khăn chủ yếu ở vùng núi cao Tịnh Biên, Tri Tôn. Vùng giữa ÐBSCL, nguồn nước cơ bản đảm bảo, vận hành hợp lý các công trình kiểm soát mặn và tích nước, khi lấy ngọt hoặc tưới cho cây trồng cần kiểm tra chặt chẽ độ mặn, nhất là đối với cây ăn quả. Vùng ven biển ÐBSCL, XNM có thể làm ảnh hưởng đến nguồn nước và sản xuất ở các hệ thống thủy lợi ven biển như Gò Công, Bắc Bến Tre, vùng ven biển Trà Vinh và hệ thống Long Phú - Tiếp Nhật.

Do vậy, cần chuẩn bị các phương án ứng phó và tích trữ nước hợp lý khi nguồn nước chưa bị ảnh hưởng mặn, đặc biệt là tại các vùng cây  ăn trái thuộc huyện Châu Thành, Chợ Lách, Mỏ Cày Bắc - Nam thuộc tỉnh Bến Tre; huyện Kế Sách - tỉnh Sóc Trăng… Ðồng thời, các địa phương cần đề phòng mặn bất thường và ngập do triều cường còn kéo dài đến cuối tháng 2-2023. Ðáng chú ý, trong thời gian tới nếu xả nước ở thượng nguồn (thuộc Trung Quốc) xuống hạ lưu tiếp tục giảm thì khả năng XNM sớm và sâu từ cuối tháng 2 và kéo dài sang tháng 3-2023.

Theo Sở Tài nguyên và Môi trường TP Cần Thơ, tại TP Cần Thơ, hằng năm XNM vào thành phố chủ yếu theo hướng từ sông Hậu, do thủy triều đẩy mặn từ biển vào. Mặn chủ yếu xuất hiện trong các đợt triều cường và ảnh hưởng đến các quận, huyện có vị trí địa lý nằm cặp theo sông Hậu (giáp với tỉnh Hậu Giang) như quận Cái Răng... Ðể chủ động phòng, chống hạn hán, thiếu nước, XNM mùa khô năm 2023 trên địa bàn, UBND TP Cần Thơ đề nghị các sở, ngành chức năng, UBND các quận, huyện và ban chỉ huy phòng thủ dân sự - phòng chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn các cấp tổ chức đo đạc, giám sát, cảnh báo XNM tại các khu vực có nguy cơ bị ảnh hưởng XNM để hướng dẫn người dân lấy nước phục vụ sản xuất và sinh hoạt một cách phù hợp nhất; vận hành hiệu quả các trạm quan trắc mặn được lắp đặt trên địa bàn thành phố; tổ chức ra quân làm thủy lợi nội đồng, nạo vét kênh, rạch, khai thông dòng chảy và bơm tát dự trữ nguồn nước ngọt phục vụ sản xuất, sinh hoạt trên địa bàn.

PGS.TS Trần Bá Hoằng, Viện trưởng Viện Khoa học thủy lợi miền Nam, khuyến cáo: “XNM lớn nhất mùa khô năm nay tương tự như năm 2020-2021, mặn bất thường có thể xảy ra do vận hành thủy điện. Ðể đề phòng các rủi ro do hạn, mặn gây ra, các địa phương cần chủ động xây dựng các giải pháp ứng phó, chủ động tích nước cho sinh hoạt và cây trồng cạn, tích trữ nước trong các hệ thống kênh rạch trước các kỳ mặn lên cao. Song song đó là tăng cường công tác giám sát mặn, điều chỉnh kế hoạch sản xuất phù hợp với các diễn biến nguồn nước...”.