“Cách mạng Tháng Tám - Mốc son lịch sử” là chủ đề triển lãm chuyên đề do Cục Chính trị Quân khu 9 tổ chức, đang diễn ra tại Bảo tàng Quân khu 9, đến hết tháng 9-2025. Tại triển lãm này, người xem ấn tượng với những hiện vật, hình ảnh phác họa cuộc kháng chiến chống Pháp anh dũng, kiên cường của quân và dân miền Tây sông nước.

Bàn thờ đồng chí Văn Ngọc Chính - người lãnh đạo cuộc Khởi nghĩa Nam Kỳ ở làng Hòa Tú (Sóc Trăng) năm 1940.

Triển lãm bắt đầu với những hiện vật về Khởi nghĩa Nam Kỳ năm 1940. Lật giở những trang sử của dân tộc, biết thêm rằng, cách nay 85 năm, Khởi nghĩa Nam Kỳ bùng nổ đồng loạt tại hầu hết các địa phương ở Nam Kỳ. Tuy diễn ra trong thời gian ngắn nhưng Khởi nghĩa Nam Kỳ là cuộc khởi nghĩa vũ trang có phạm vi rộng nhất và mức độ quyết liệt nhất kể từ khi thực dân Pháp xâm lược nước ta năm 1858.

Tại tỉnh Sóc Trăng lúc bấy giờ, làng Hòa Tú (nay thuộc xã Hòa Tú, TP Cần Thơ), là nơi khởi nghĩa đầu tiên. Đồng chí Văn Ngọc Chính, Bí thư Chi bộ Hòa Tú, đã triệu tập cuộc họp và ngay trong đêm 23-11-1940, lực lượng khởi nghĩa với vũ khí thô sơ đã tiến đánh chiếm Nhà Việc, đồn Cổ Cò.

Triển lãm “Cách mạng Tháng Tám - Mốc son lịch sử” là điểm tham quan ý nghĩa cho du khách, nhất là học sinh, sinh viên.

Còn ở tỉnh Cần Thơ lúc bấy giờ, tại làng Phú Hữu (nay thuộc xã Phú Hữu, TP Cần Thơ), sau khi nhận được “Ðề cương khởi nghĩa” của Xứ ủy Nam Kỳ do Tỉnh ủy Cần Thơ triển khai, Chi bộ Phú Hữu đã tập trung chuẩn bị ráo riết. Sáng 24-11-1940, Chi bộ Phú Hữu tập hợp được 70 quần chúng và kết hợp các làng khác cùng đến thị trấn Phụng Hiệp để cướp dinh quận. Sáng 25-11, lực lượng khởi nghĩa bao vây đồn Cái Cui rồi quay về làng Phú Hữu chiếm Nhà Việc. Ðồng chí Nguyễn Phước Ngoạn (Ba Gần) là người đã đã cắm cờ ở Nhà Việc Phú Hữu.

Từ tư liệu ấy, được xem tận mắt hiện vật súng lửa hai nòng - hiện vật cải tiến được sử dụng trong Khởi nghĩa Nam Kỳ tại Sóc Trăng năm 1940, người xem dâng trào cảm xúc. Hay là hiện vật áo dài, đã đồng hành cùng bà Trần Thị Danh, Hội trưởng Hội Mẹ Chiến sĩ xã Trung Hiếu (Vĩnh Long) khi bà trực tiếp tham gia đấu tranh trực diện với địch trong Khởi nghĩa Nam Kỳ. Còn là chiếc tù và, chiếc mõ gỗ đã nhuốm màu thời gian được trưng bày trang trọng, những hiện vật mà gần 85 năm trước, được nhân dân Long Hưng, Mỹ Tho sử dụng trong cuộc khởi nghĩa. Rõ ra, chỉ với những vũ khí thô sơ, tự chế, cải tiến nhưng cuộc Khởi nghĩa Nam Kỳ đã tạo tiếng vang rất lớn.

Triển lãm thu hút đông đảo cán bộ, chiến sĩ trẻ và đoàn viên thanh niên thành phố đến tham quan.

Trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945, quân và dân ĐBSCL cũng chung sức chung lòng, quyết tâm đánh đuổi giặc Pháp, để nước nhà độc lập, tự do. Cùng với hình các địa điểm, di tích là nơi mít-tinh, biểu tình, giành chính quyền vào năm 1945 tại các địa phương ĐBSCL, triển lãm còn có những hiện vật gần gũi, sinh động. Đơn cử là giấy chứng nhận tình báo hoạt động hợp pháp của đồng chí Hùng Sơn (Trần Nhựt Quang), 21 tuổi, ở Cần Thơ và được phép mang vũ khí để tự vệ, cấp ngày 14-5-1945. Điều đáng quý là giấy chứng nhận có chữ ký của hai nhân vật lịch sử lừng lẫy là Huỳnh Phan Hộ và Phan Trọng Tuệ.

Tháng 11-1945, Giải phóng quân (đổi tên từ Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân) tiếp tục được đổi tên thành Vệ quốc đoàn (Vệ quốc quân). Hình ảnh người Vệ quốc quân miền Tây Nam Bộ được phác họa tại triển lãm giản dị nhưng kiêu hùng. Đó là chiếc nóp được trang bị cho chiến sĩ Vệ quốc quân trong những ngày đầu thành lập; hay là chiếc áo bà ba, khăn rằn của chiến sĩ Vệ quốc quân… Khó khăn, hiểm nguy, vậy nhưng: “Đoàn vệ quốc quân một lần ra đi/ Nào có sá chi đâu ngày trở về/ Ra đi ra đi bảo tồn sông núi/ Ra đi ra đi thà chết chớ lui” như lời ca của nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu.

Cán bộ, chiến sĩ xem những hiện vật về Khởi nghĩa Nam Kỳ ở ĐBSCL.

Tại triển lãm, người xem còn được thưởng lãm bộ sưu tập ảnh của Đại tá Lê Quang Bản (xã Mỹ Thiện, huyện Cái Bè, tỉnh Tiền Giang, nay là xã Mỹ Thiện, tỉnh Đồng Tháp). Ông đã dày công sưu tầm nhiều hình ảnh về những trận đánh hưởng ứng Lời kêu gọi Toàn quốc kháng chiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh, tháng 12-1946. Đơn cử là hình ảnh, tư liệu và ghi chép bằng tay về Chiến thắng Trận Giồng Dứa rất cẩn thận, đẹp.

Qua bộ sưu tập, người xem hiểu hơn về cuộc kháng chiến chống Pháp trường kỳ của Nam Bộ thành đồng, bên cạnh nhiều hiện vật như súng tiểu liên K50 do Tiểu đoàn 96, Trung đoàn 1, Quân khu 9 dùng trong trận tiêu diệt Chi khu Vĩnh Thuận, tỉnh Rạch Giá, tháng 4-1946; tập tài liệu, sơ đồ về Trận Sở Thượng (Đồng Tháp, 1949)… Và còn có nhiều chiến lợi phẩm mà các chiến sĩ Tiểu đoàn 307 “đánh đâu được đấy, oai hùng biết mấy” thu được trong nhiều trận chiến vang dội như Trận đánh đồn La Bang năm 1948, Chiến dịch Cầu Kè năm 1950…

Sau Cách mạng Tháng Tám thành công, cùng với cả nước, quân dân ĐBSCL kháng chiến chống Pháp trường kỳ 9 năm. Hành trình đó luôn có sự đồng hành, ủng hộ của đồng bào. Hiện vật là những hũ gạo nuôi quân, hầm bí mật, những vũ khí tự chế… nói lên điều đó.

Bài, ảnh: DUY KHÔI