Mô hình điện mặt trời trong sản xuất nông nghiệp (gọi tắt ÐMTNN) được đánh giá nhiều tiềm năng tại Việt Nam, vì cùng một diện tích đất có thể mang đến nhiều lợi ích: nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm nông nghiệp; giảm chi phí năng lượng; hướng đến sản xuất xanh… Tuy nhiên, việc mở rộng các mô hình này vẫn còn gặp nhiều thách thức như chi phí đầu tư lớn, chưa có quy định về việc sử dụng đất đa mục đích và thiếu bằng chứng khoa học về các loại cây trồng phù hợp.

Các sản phẩm nông sản từ mô hình ĐMTNN trưng bày tại hội thảo Hiện trạng và tiềm năng phát triển điện mặt trời trong sản xuất nông nghiệp tại Việt Nam.

Nhiều lợi ích

Tại hội thảo Hiện trạng và tiềm năng phát triển điện mặt trời trong sản xuất nông nghiệp tại Việt Nam mới đây, các chuyên gia cho rằng, bằng cách kết hợp sản xuất nông nghiệp và sản xuất điện mặt trời trên cùng một diện tích đất nông nghiệp, mô hình này có thể mang đến nhiều lợi ích về kinh tế (lợi nhuận gộp từ hoạt động sản xuất nông nghiệp và từ hệ thống điện mặt trời, giảm chi phí cho năng lượng), về kỹ thuật (cung cấp nguồn điện ổn định và giá thành rẻ cho nông nghiệp, tăng năng suất vật nuôi và cây trồng ưa bóng), về xã hội (tạo thêm sinh kế, giảm xung đột giữa nhà đầu tư cho hệ thống điện mặt trời và nông dân), và về môi trường (giảm thiểu phát thải khí nhà kính, thúc đẩy áp dụng các thực hành nông nghiệp bền vững).

Trên thực tế, nhiều dự án ÐMTNN đã được phát triển tại Việt Nam trong thời gian qua, bao gồm cả các dự án điện mặt trời tập trung hoặc điện mặt trời áp mái. Ðơn cử, điện mặt trời kết hợp trồng trọt được áp dụng với nhóm cây trồng hàng năm, một số loại cây trồng lâu năm và các loại cây dược liệu (điển hình là cây đinh lăng) hoặc kết hợp với trồng nấm ăn và nấm dược liệu. Ðối với hoạt động chăn nuôi, các mô hình ÐMTNN thường kết hợp với các trang trại chăn nuôi công nghiệp (gà, heo), nuôi bán chăn thả, nuôi thả và một số loại động vật đặc thù như dế, trùn quế. Ở lĩnh vực thủy sản, các mô hình ÐMTNN thường được triển khai tại các trang trại nuôi trồng thủy sản thâm canh tại ÐBSCL. Các tấm năng lượng mặt trời này có thể được lắp đặt tại bờ bao của các ao nuôi (đối với ao nuôi cá tra) hoặc lắp trên các ao lắng (đối với các trang trại nuôi tôm thâm canh).

Từ những kết quả nghiên cứu và thực tiễn các mô hình sản xuất nông nghiệp kết hợp điện mặt trời, ông Ðỗ Huy Thiệp, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường và thể chế nông nghiệp, nhấn mạnh: “Mô hình nông nghiệp kết hợp điện mặt trời mở ra nhiều tiềm năng và cơ hội phát triển cho kinh tế nông nghiệp tại Việt Nam. Khi mô hình ÐMTNN được triển khai rộng rãi sẽ góp phần đổi mới cho nông nghiệp bền vững, năng lượng tái tạo. Từ đó, góp phần thực hiện các mục tiêu quốc gia về phát thải ròng bằng 0”.

Bà Châu Thị Nương, Hợp tác xã Nông nghiệp Tà Ðảnh, huyện Tri Tôn, tỉnh An Giang, chia sẻ: “Tôi áp dụng mô hình trồng nấm mối được áp mái năng lượng mặt trời với diện tích 3ha. Qua đó, cho thấy hệ thống tấm pin mặt trời trên mái giúp giảm nhiệt độ của các khu vực trồng nấm từ 6-70C so với môi trường bên ngoài, giúp tăng năng suất nấm từ 30-40%, chi phí giảm khoảng 30% so với các mô hình không có tấm pin mặt trời”. Ngoài ra, tại mô hình kết hợp ÐMTNN lắp đặt tại mái các trang trại chăn nuôi công nghiệp phổ biến khắp cả nước giúp giảm nhiệt độ chuồng nuôi vào ban ngày (khoảng 1-30C) và giữ được nhiệt độ ban đêm giúp vật nuôi sinh trưởng tốt hơn, lượng thức ăn tiêu thụ ít hơn 3-4%; lợi nhuận từ chăn nuôi cao hơn khoảng 2-5% so với các trang trại chăn nuôi công nghiệp không có tấm năng lượng mặt trời trên mái...

Gỡ vướng, mở tiềm năng phát triển

Mặc dù đem lại nhiều lợi ích và còn nhiều tiềm năng phát triển, tuy nhiên việc mở rộng các mô hình ÐMTNN còn gặp nhiều thách thức do chi phí đầu tư lớn (ước tính công suất 1MWp cần chi phí trên 10 tỉ đồng). Trong khi đó, Nghị định 135/2024/NÐ-CP của Chính phủ quy định cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển điện mặt trời mái nhà tự sản xuất, tự tiêu thụ, các trang trại chỉ có thể bán tối đa 20% sản lượng điện lên lưới, gây khó khăn trong việc thu hồi vốn. Mặt khác, hiện nay nước ta chưa có quy định về việc sử dụng đất đa mục đích, thiếu bằng chứng khoa học về các loại cây trồng phù hợp, hiểu biết của các bên liên quan về điện năng lượng mặt trời chưa đầy đủ, chưa có cơ chế phù hợp để xác định và xử lý các trường hợp trục lợi chính sách...

Mặc dù đối mặt nhiều khó khăn, song ông Ðỗ Huy Thiệp nhận định, giai đoạn sau năm 2030, các dự án ÐMTNN được phép nối lưới với giá mua phù hợp. Diện tích cần để lắp đặt các tấm năng lượng mặt trời cũng sẽ cần rất lớn. Do đó, bên cạnh các đối tượng như tại giai đoạn trước, các mô hình điện mặt trời lắp đặt trực tiếp trên các ruộng, mật độ lắp đặt thấp và không ảnh hưởng nhiều đến sản xuất nông nghiệp phía dưới sẽ có tiềm năng phát triển rất lớn.

Ðể mô hình ÐMTNN được triển khai rộng rãi, nhiều ý kiến cho rằng cần xây dựng danh mục các loại cây trồng, vật nuôi phù hợp dưới các tấm pin năng lượng mặt trời cũng như quy trình canh tác chuẩn. Theo ông Nguyễn Thế Hinh, Ban Quản lý các dự án nông nghiệp, để thực hiện hiệu quả mô hình ÐMTNN cần giải quyết là vấn đề kỹ thuật, sao cho phù hợp với từng loại cây trồng và từng địa phương cụ thể. Ðồng thời, cần hoàn thiện các cơ chế chính sách quản lý liên quan, nghiên cứu về quy hoạch, nhất là khuyến nghị nối lưới để tạo giá trị gia tăng cao. Ðể từ đó, dễ dàng mở rộng các mô hình đóng góp vào năng lượng quốc gia. Một số ý kiến đề xuất xây dựng các chương trình truyền thông, các mô hình điểm; xây dựng chiến lược phát triển ÐMTNN phù hợp cho từng giai đoạn, hoàn thiện các cơ chế chính sách quản lý liên quan; kết nối các nhà đầu tư điện mặt trời với các chủ thể sản xuất nông nghiệp…

Khi các mô hình ÐMTNN phát triển thì vấn đề giải quyết đầu ra cho sản phẩm nông sản cũng cần được tính đến. Theo đó chiến lược phát triển sản phẩm cần chú ý sản xuất an toàn, có chứng nhận chất lượng cao, có nguồn gốc rõ ràng, phù hợp với điều kiện sản xuất ở vùng có tiềm năng phát triển điện, năng lượng mặt trời, phù hợp với cây ưa bóng râm. Chiến lược về kênh phân phối tập trung phát triển kênh trực tiếp (cửa hàng, đại lý, nhà phân phối…), kênh trực tuyến (sàn thương mại điện tử, mạng xã hội…). Cùng với đó, chiến lược marketing và bán hàng cần đẩy mạnh giải pháp truyền thông về sản xuất gắn với sử dụng năng lượng tái tạo, giảm phát thải; xây dựng thương hiệu; xây dựng chính sách bán hàng phù hợp với từng kênh phân phối…

Bài ảnh: MỸ THANH