ĐBSCL là vựa lúa lớn nhất cả nước, tuy nhiên quá trình liên kết sản xuất, tiêu thụ lúa gạo chưa mang lại hiệu quả cao. Theo các chuyên gia, liên kết sản xuất, mở rộng thị trường xuất khẩu là giải pháp góp phần nâng cao giá trị lúa gạo, giúp nông dân tăng lợi nhuận trong sản xuất...

Nâng cao hiệu quả

Nằm ở hạ lưu sông Mekong với diện tích 4,08 triệu héc-ta, ĐBSCL chiếm 23% diện tích đất nông nghiệp của cả nước và luôn đóng vai trò là vùng kinh tế quan trọng trong sự phát triển bền vững của đất nước, tạo nên sản phẩm đảm bảo an ninh lương thực, thực phẩm cho cả nước và xuất khẩu. Theo Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (TT&BVTV) - Bộ Nông nghiệp và Môi trường, xuất khẩu gạo của Việt Nam trong 5 năm gần đây tăng trưởng ổn định cả về sản lượng và giá trị.

Cụ thể, năm 2020 sản lượng gạo Việt Nam xuất khẩu đạt 6,25 triệu tấn, thu về 3,12 tỉ USD; đến năm 2024 đã xuất khẩu 9,03 triệu tấn, mang về 5,6 tỉ USD - đây là giá trị cao nhất từ trước đến nay. Giá gạo xuất khẩu năm 2024 bình quân đạt 627,19 USD/tấn, tăng 52,18 USD so với năm 2023. Lượng gạo xuất khẩu từ tháng 1-2025 đến ngày 15-8-2025 đạt 5,87 triệu tấn, trị giá trên 3 tỉ USD, so với cùng kỳ năm 2024 tăng 2,9% về số lượng và giảm 16% về trị giá. Chủng loại gạo xuất khẩu chủ yếu thuộc nhóm giống Đài thơm 8, OM18 chiếm tỷ lệ cao nhất với 35,17%, tương đương 3,18 triệu tấn; OM5451 với 25,06% tương đương 2,24 triệu tấn…

TP Cần Thơ đã xuống giống 3 vụ lúa trong năm 2025 được 717.453ha, đạt 103,17% kế hoạch. Đến nay đã thu hoạch được 525.616ha, năng suất ước đạt 68,15 tạ/ha. Sản lượng ước được 3.581.967 tấn, đạt 79,85% kế hoạch, góp phần đảm bảo sản lượng cung cấp thị trường tiêu thụ trong nước và xuất khẩu. Đặc biệt, TP Cần Thơ là địa phương đầu tiên xuất khẩu 500 tấn gạo carbon thấp sang thị trường Nhật Bản, khẳng định hiệu quả sản xuất từ mô hình lúa gạo carbon thấp. Để đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm, truy xuất nguồn gốc sản phẩm, thành phố đã cấp 579 mã số vùng trồng, tổng diện tích 9.384ha, với 8.221 hộ tham gia. Trong đó, cấp mới mã số vùng trồng trong 8 tháng đầu năm 2025 là 79 mã số, với tổng diện tích 1.456ha, số hộ tham gia là 1.096 hộ. Đối với mã số cơ sở đóng gói được cấp đến nay là 25 mã số, với 16 cơ sở tham gia...

Ông Trần Tấn Đức, Phó Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam, nhận định: Trong bối cảnh ngày càng nhiều quốc gia trên toàn cầu chú trọng đến vấn đề bảo vệ môi trường và giảm phát thải khí nhà kính, việc xuất khẩu gạo carbon thấp của Việt Nam đang trở thành một yếu tố rất được quan tâm. Chính phủ, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã triển khai thí điểm mô hình sản xuất lúa carbon thấp tại một số tỉnh ĐBSCL. Tuy nhiên, quy mô sản xuất còn nhỏ, mới dừng ở phạm vi thí điểm, chưa hình thành chuỗi cung ứng carbon thấp đồng bộ. Để phát triển khả năng xuất khẩu gạo carbon thấp, cần có sự phối hợp giữa các cơ quan ngành Nông nghiệp và Môi trường, địa phương, nông dân, cùng với việc tổ chức các chương trình quảng bá xây dựng thương hiệu cho gạo carbon thấp trên thị trường thế giới…

Ông Trần Tấn Đức cho biết, Hiệp hội Lương thực Việt Nam cũng kiến nghị Cục TT&BVTV cung cấp thông tin sớm về cơ cấu giống gieo sạ và tiến độ thu hoạch của các vụ mùa, nhằm giúp các bộ, ngành liên quan có cơ sở để cân đối cung - cầu, điều hành xuất khẩu và xúc tiến thương mại phù hợp. Thông qua các thông tin dự báo, doanh nghiệp sẽ có căn cứ để xây dựng kế hoạch kinh doanh phù hợp và hiệu quả trong từng mùa vụ cũng như cả năm...

Doanh nghiệp trên địa bàn xã Thạnh Phú, TP Cần Thơ tập trung sản xuất, chế biến gạo xuất khẩu.

An toàn sản xuất

Năm 2026, ĐBSCL và vùng Đông Nam Bộ có kế hoạch sản xuất lúa với tổng diện tích 4.119.200ha, tương đương so với năm 2025. Trong đó, vùng ĐBSCL có diện tích 4.012.600ha và Đông Nam Bộ 106.600ha, sản lượng thu hoạch ước tăng 20.700 tấn so với năm 2025 (chủ yếu ở vùng ĐBSCL).

Cục TT&BVTV yêu cầu các địa phương trong vùng tập trung bảo vệ và chăm sóc tốt lúa thu đông, vụ mùa 2025, khuyến cáo nông dân vệ sinh đồng ruộng sau khi thu hoạch, cày ải đảm bảo thời gian cách ly nguồn bệnh tối thiểu 15 ngày để xuống giống vụ đông xuân 2025-2026. Thực hiện tốt biện pháp gieo sạ đồng loạt, né rầy, hạn chế thấp nhất rầy nâu mang mầm bệnh vàng lùn - lùn xoắn lá truyền bệnh cho cây lúa non và ảnh hưởng bất lợi của thời tiết (hạn, mặn), phải sạ đi sạ lại nhiều lần. Giám sát, nắm chắc diễn biến của muỗi hành gây hại lúa ở giai đoạn đẻ nhánh; áp dụng các biện pháp tổng hợp để diệt trừ chuột, ốc bươu vàng ngay từ đầu vụ lúa và bệnh đạo ôn, bệnh bạc lá ở giữa vụ. Tăng cường áp dụng IPM, IPHM, công nghệ sinh thái… tạo điều kiện cho cây sinh trưởng, phát triển và tăng cường sức đề kháng để chống chịu với sâu bệnh gây hại.

Để nâng cao hiệu quả công tác cấp và quản lý mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói nông sản xuất khẩu trong thời gian tới, nhằm tạo ra các sản phẩm đảm bảo đáp ứng đầy đủ các yêu cầu kiểm dịch thực vật và an toàn thực phẩm của các nước nhập khẩu, Cục TT&BVTV yêu cầu các địa phương đẩy mạnh công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát các vùng trồng, cơ sở đóng gói xuất khẩu nhằm kiểm soát chất lượng chặt chẽ tất cả các khâu từ sản xuất đến sơ chế, đóng gói, bảo quản và vận chuyển. Xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm bằng cách tạm ngưng hoặc thu hồi mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói xuất khẩu tùy thuộc vào mức độ và tần suất vi phạm, giúp nâng cao ý thức tuân thủ của người sản xuất, doanh nghiệp xuất khẩu nhằm tạo ra sự công bằng trong hoạt động xuất khẩu.

Cục TT&BVTV đề nghị tăng cường công tác đào tạo, tập huấn hướng dẫn thường xuyên cho người sản xuất các quy định an toàn thực phẩm, kiểm dịch thực vật. Chú trọng đến các yêu cầu về chất lượng sản phẩm, đồng thời cần có sự công nhận và quảng bá các mô hình điển hình về tuân thủ tốt các quy định an toàn thực phẩm, kiểm dịch thực vật, bảo đảm các yêu cầu về chất lượng và tạo động lực cho các nhà sản xuất noi theo, góp phần nâng cao hình ảnh của ngành nông sản Việt Nam trên thị trường quốc tế. Thường xuyên rà soát và cập nhật các quy định về an toàn thực phẩm, kiểm dịch thực vật để đảm bảo phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế nhằm đáp ứng yêu cầu của các thị trường nhập khẩu, cải thiện được chất lượng sản phẩm nội địa…

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Hoàng Trung nhấn mạnh: "Ngoài các hoạt động trên, ngành Nông nghiệp vùng ĐBSCL cần tiếp tục vận dụng chính sách và khuyến khích doanh nghiệp liên kết với các hợp tác xã, hộ nông dân xây dựng các vùng nguyên liệu ổn định, bền vững thông qua xây dựng mô hình cánh đồng lớn. Tiếp tục xây dựng vùng nguyên liệu gắn với chế biến đa dạng sản phẩm để xuất khẩu, đẩy mạnh các sản phẩm tiêu thụ nội địa. Các địa phương có chính sách hỗ trợ để ứng dụng các tiến bộ kỹ thuật về giống, thiết bị máy móc phục vụ các khâu trọng tâm như làm đất, thu hoạch… cho các đối tượng tham gia trong chuỗi liên kết. Tăng cường ứng dụng khoa học kỹ thuật tiến bộ, phát triển mô hình sản xuất lúa carbon thấp... để đáp ứng nhu cầu xuất khẩu lúa gạo thời gian tới".

Bài, ảnh: HÀ VĂN