Giá thành sản xuất ngày càng cao; các rào cản thuế quan lẫn phi thuế quan ngày càng nhiều hơn, độ khó ngày một lớn hơn; sự cạnh tranh gay gắt của nguồn tôm giá rẻ tại các thị trường chính làm cho việc xuất khẩu tôm ngày càng trở nên khó khăn. Trước thực trạng trên, việc đưa con tôm trở về với thị trường nội địa được xem là sự lựa chọn mang tính chiến lược, khi vừa giải quyết khó khăn trước mắt, vừa là kênh tiêu thụ song hành với xuất khẩu trong tương lai.

Tiềm năng từ 100 triệu dân

Mặc dù thị trường xuất khẩu vẫn đóng vai trò chủ lực, nhưng sức tiêu thụ nội địa những năm gần đây cho thấy đang ngày càng gia tăng và trở thành một trong những kênh tiêu thụ quan trọng, góp phần ổn định giá tôm trong nước và giảm thiểu rủi ro cho người nuôi tôm mỗi khi thị trường xuất khẩu biến động. Việc tiêu thụ tôm ngày nay đã không còn được xem là xa xỉ, bởi nếu so sánh giữa giá tôm thẻ cỡ 60 con/kg với giá thịt heo tại các siêu thị hay chợ truyền thống sẽ thấy gần như không có sự chênh lệch lớn, trong khi tôm lại có giá trị dinh dưỡng cao hơn và có thể chế biến thành nhiều món ăn không thua kém gì thịt heo hay một số vật nuôi khác.

Bán tôm ôxy (tươi sống) tiêu thụ nội địa là một trong những lựa chọn mang lại hiệu quả cho người nuôi nhờ giá bán cao.

Theo ước tính của các doanh nghiệp, với thị trường hơn 100 triệu dân, sản lượng tôm tiêu thụ nội địa hằng năm đã vượt mức 100.000 tấn, tức chiếm khoảng 10% tổng sản lượng tôm cả nước. Và theo dự báo, với tỷ lệ dân số có mức thu nhập trung bình trở lên đang trên đà tăng, cùng với nhu cầu về thực phẩm dinh dưỡng cao, an toàn, dễ chế biến, có giá thành phù hợp thì chỉ trong một vài năm tới, con số này sẽ vào khoảng 200.000 tấn trở lên.

Mấy năm gần đây, do giá tôm gần như ngang bằng, thậm chí có lúc thấp hơn một số loại thực phẩm khác nên nhu cầu tiêu thụ tôm nội địa chỉ có tăng chứ ít khi giảm. Đặc biệt là tôm đúng kích cỡ, tươi sống, kiểm không có kháng sinh được các nhà hàng, quán ăn lớn tại các địa bàn đông khách du lịch tiêu thụ khá lớn, nên luôn có giá cao, nhất là vào mùa cao điểm du lịch hay các dịp lễ, Tết, cuối năm. Thông thường, giá tôm tươi sống bán tại ao luôn cao hơn tôm ướp đá từ 5.000-10.000 đồng/kg cho cùng một kích cỡ.

Đặc biệt, đối với những hộ nuôi với mật độ cao, thu tỉa theo từng giai đoạn thì việc bán tôm tươi lúc thu tỉa được xem là một giải pháp hiệu quả nhất. Không chỉ bán tôm khi thu tỉa, nhiều hộ còn chuyển sang nuôi tôm chuyên để bán tôm tươi tiêu thụ nội địa nhằm đạt mức lợi nhuận cao hơn. Thậm chí, ngay cả một số doanh nghiệp chế biến xuất khẩu có diện tích nuôi tôm lớn cũng áp dụng giải pháp này đối với một số kích cỡ tôm xuất khẩu có giá thấp để tối ưu hóa lợi nhuận trong sản xuất, kinh doanh.

Tạo thế song hành

Trao đổi về tình hình tiêu thụ tôm tại thị trường nội địa, các thương lái đều cho biết, thị trường tiêu thụ lớn nhất vẫn là chợ Bình Điền - TP Hồ Chí Minh, một số tỉnh phía Bắc và cả khu vực miền Trung. Thương lái Nguyễn Văn Quý ở phường Khánh Hòa, TP Cần Thơ, chia sẻ: “Đối với chợ Bình Điền thì sức tiêu thụ rất lớn, đặc biệt là các dịp cuối năm, lễ, Tết và gần như quanh năm. Riêng các tỉnh phía Bắc và khu vực miền Trung, chỉ khi nào nguồn cung khan hiếm (thời tiết lạnh, mùa mưa bão…) giá tôm tại những vùng này tăng cao thì nguồn tôm từ ĐBSCL mới được vận chuyển ra để tiêu thụ”. Cũng theo anh Quý và các thương lái khác, muốn bán tôm tươi ngoài Bắc phải vận chuyển bằng đường hàng không rất tốn kém và đòi hỏi phải có kỹ thuật, kinh nghiệm bảo quản mới đạt tỷ lệ sống cao, nhưng bù lại thì lợi nhuận rất tốt.

Phát biểu tại Hội nghị thúc đẩy tiêu thụ thủy sản phục vụ nhu cầu trong nước do Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) phối hợp với Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) và Hiệp hội các nhà bán lẻ Việt Nam vừa tổ chức tại TP Hồ Chí Minh, ông Trần Hữu Linh, Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương), nhấn mạnh: "Thị trường nội địa không chỉ là “bệ đỡ” trong bối cảnh xuất khẩu gặp khó, mà cần được xác định là một chiến lược dài hạn, mang tính nền tảng đối với sự phát triển bền vững của ngành thủy sản. Các doanh nghiệp không thể tiếp tục xem tiêu dùng trong nước là kênh phụ, hay nơi tiêu thụ sản phẩm xuất khẩu dư thừa, mà cần chủ động xây dựng chiến lược riêng cho thị trường này, với đầy đủ các khâu từ nuôi trồng, sản xuất, phân phối đến hậu kiểm. Doanh nghiệp cần tăng cường nghiên cứu thị hiếu, khẩu vị và xu hướng tiêu dùng mới, đồng thời đa dạng hóa sản phẩm để tiếp cận rộng rãi hơn các nhóm khách hàng, đặc biệt là tầng lớp trung lưu đang gia tăng nhanh chóng".

Để sự quay về của con tôm bền chặt hơn không chỉ dựa vào phân khúc tôm tươi sống, mà cần có chiến lược thay đổi thói quen tiêu dùng nhằm hướng người tiêu dùng đến với các phân khúc sản phẩm tôm chế biến sâu, tiện lợi… nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng cao hơn của thị trường. Việc quay về thị trường nội địa không chỉ được xem là bước lùi chiến thuật nhằm chia sẻ gánh nặng với xuất khẩu trong những lúc khó khăn, mà còn mang tính chiến lược, nhằm tạo nền tảng để xây dựng thương hiệu tôm Việt bền vững. Hay nói một cách khác, đây cũng là cách nuôi dưỡng tương lai cho ngành tôm Việt Nam hiệu quả.

Bài, ảnh: HOÀNG NHÃ