CHÂU LAN

“Cho xin hộp giấy đi em!”. “Ủa đây là giấy vệ sinh mà em!”, vị thực khách dừng trò chuyện tròn mắt nhìn cuộn giấy vệ sinh trong chiếc hộp lắc đầu nói với nhóm bạn: Hollywood làm phim Bất hòa (Beef), diễn viên Hồng Ðào đóng có món canh chua xứ mình… nhận được 8,4 điểm IMDb. May mà họ hổng quay hộp giấy này.

Có phải giấy vệ sinh trên bàn ăn là chuyện nhỏ? Ảnh: Bích Hiệp

Câu chuyện bất hòa

Ở một nơi đón hàng triệu du khách mỗi năm, làm vậy coi sao được!

Giấy nào chẳng là giấy, loại nào rẻ thì dùng. Quán bình dân, thực khách bình dân - có ai chê trách gì đâu? - Chủ và khách bắt đầu bất hòa.

Ðừng chạm vào vách ngăn giá rẻ, đừng chuốc phiền toái khi phàn nàn. Những thực khách có vẻ là du khách phương xa tới rỉ tai nhau rút lui, thề một đi không trở lại.

Những du khách giàu kinh nghiệm bao giờ cũng thủ sẵn gói khăn ướt hay khăn giấy lau miệng. Họ ngại phải lên tiếng vì việc góp ý sửa đổi thói quen của số đông quán sá là bất khả thi.

“Ở Cần Thơ, ít thấy giấy vệ sinh trên bàn ăn, nhưng phần đông xài giấy tái chế”, một người chuyên phân phối khăn giấy nói rằng, giữa giá rẻ và chất lượng - các quán sẽ chọn giá rẻ. Thực ra khăn giấy chất lượng tinh chế chỉ cao hơn loại tái chế khoảng 10%. Loại tái chế có 500 tờ, loại tinh chất 600 tờ - xài ít hao hơn vì nó dai. Giấy tái chế bỡ, phải rút cả nùi để lau mới sạch. Vậy cách chọn giá rẻ từ đâu ra?

“Gánh nặng chi phí lớn, tiền thuê mặt bằng cao… nên khi tụi em chào khăn giấy thì họ cộng vô chi phí - giống như giọt nước tràn ly - chứ chưa ai suy nghĩ chính việc sử dụng khăn giấy chỉn chu, đàng hoàng cũng là hình ảnh sạch sẽ tinh tươm, là cung cách”, người bán hàng này có 30 loại sản phẩm, doanh số tăng 30% so tháng trước. Toply đứng hàng thứ tư trong top đầu các nhãn hàng khăn giấy tại Cần Thơ.

Cuộc “chiến khăn giấy” ở Cần Thơ bây giờ chia hai phe rõ rệt, một bên là giấy tinh chế và bên kia là giấy tái chế - làm hàng nhái, hàng giả thương hiệu top đầu bán giá rẻ.

Có gì đó chưa ổn trong cách chọn phe

Giấy bàn ăn, giấy vệ sinh quá gần gũi cuộc sống. Hong Kong trong lúc đại dịch COVID-19 - kẻ cướp dùng dao uy hiếp - cướp 600 cuộn giấy vệ sinh.

Nước Mỹ từng rối tung với cơn sốt giấy vệ sinh… Hãng giấy vệ sinh Charmin, Mỹ nghiên cứu thị trường - thấy rằng mỗi người Mỹ xài 1.996 tờ mỗi tháng, 19.152 tờ mỗi năm. Một người sống đến 80 tuổi, sử dụng tới 1.532.160 tờ giấy vệ sinh, chưa bao gồm các mục đích khác.

Mỗi loại giấy có nhiệm vụ riêng, quy chuẩn rất rõ ràng: Giấy vệ sinh thường gọi là “giấy toilet”, dùng làm sạch sau khi đi vệ sinh. Tiêu chuẩn giấy vệ sinh là GB/T20810-2006, cho phép tổng số vi khuẩn trong giấy vệ sinh ≤600cfu/g. Khi ngấm nước dễ bị phân hủy, nhằm chống tắc bồn cầu.

Khăn giấy dùng để làm sạch mặt và tay. Tiêu chuẩn của khăn giấy là GB/T20808-2011. So với “tổng số vi khuẩn ≤600cfu/g” của giấy vệ sinh thì yêu cầu về khăn giấy gắt gao hơn nhiều. Khăn bàn ăn, giấy lau tiếp xúc trực tiếp với mặt mũi nên yêu cầu vệ sinh rất nghiêm ngặt, ít nhất không có các loại vi khuẩn coliform, Staphylococcus aureus.

Kết quả nghiên cứu của Khoa Kỹ thuật Hóa học, Ðại học Bách Khoa TP Hồ Chí Minh, cho thấy trong quá trình sản xuất giấy, để tẩy trắng nguyên liệu, nhà sản xuất phải dùng đến clo, các phân tử chất thơm và phenol có trong quá trình này bị clo hóa đã tạo ra policlobiphenyl. Phương pháp này được các nhà sản xuất tái chế áp dụng vì chi phí thấp. Phần lớn giấy tái chế, không có nhãn mác, bán với giá rẻ. Người dùng dễ gặp triệu chứng phổ biến là hệ hô hấp khó chịu, gây dị ứng, nổi ban đỏ…. Nghiên cứu của Ðại học Khoa học Tự nhiên Hà Nội ghi nhận, các loại khăn giấy trên thị trường có chứa policlobiphenyl thì hệ lụy phức tạp hơn nhiều.

Cung cách lịch thiệp

Ở miền Nam, giấy vệ sinh đã hiện diện trên 50 năm với những bước tiến hóa - vừa làm cho bàn ăn tươm tất, chỉn chu, sang cả vừa thay thế những vật dụng không thể sạch hơn.

Từ thời Hy Lạp cổ đại nhu cầu về giấy ăn hình thành khá sớm do thói quen ăn uống của người Sparta. Tờ Obscura nói rằng Joseph Needham và Tsien Tsuen-Hsuin nghiên cứu và thấy rằng vào thế kỷ thứ 2 sau công nguyên đã thấy giấy xuất hiện trên bàn ăn.

Tới thế kỷ VI sau Công Nguyên, người Trung Quốc tạo ra giấy, nhưng tới năm 1393, giấy cuộn sử dụng cá nhân được biết đến nhờ Hoàng đế Hong Wu ra lệnh làm 15.000 cuộn giấy siêu mềm và ướp thơm để nhà vua sử dụng. Về sau, lệnh vua ban làm hơn 720.000 cuộn giấy phục vụ mục đích lau sạch ngai vàng.

Ở châu Âu, thời Trung cổ, khăn trải bàn dài là sáng kiến để mọi người có thể lau tay chung. Còn ở Mỹ, đến năm 1857, Joseph Gayetty, New York, nghiên cứu sản xuất giấy bàn ăn vì mục đích thương mại từ cây gai dầu ngâm lô hội làm tăng độ tinh khiết khi sử dụng. Cũng theo Joseph Needham và Tsien Tsuen-Hsuin, năm 1887, John Dickinson Ltd, Anh Quốc, nhập khăn giấy từ Nhật Bản, đã nỗ ra những cuộc tranh luận về khăn vải và khăn giấy. Về sau, chính sự tiện lợi và cung cách mỹ miều, lịch thiệp đã chinh phục người dùng - khăn giấy trở thành mặt hàng bán chạy và được nhiều công ty đua nhau sản xuất.

Ở Mỹ, năm 1907, Clarence và E.Irvin Scott phát minh giấy vệ sinh thành cuộn. Nhưng đến năm 1948, chuyên gia nghi thức Emily Post, mới chính thức lựa chọn giấy ăn thay cho khăn vải, không chỉ để làm sạch mà còn làm đẹp bàn ăn.

Bàn ăn ngày nay, có đủ vật liệu để mọi thứ tinh tươm, nhưng đôi khi hàng quán xem thường hình ảnh của chính mình. Cứ vậy đó, “muốn ăn phải lăn vô bếp” huống hồ gì cái bàn ăn - Inox sáng loáng chẳng tốt hơn hàng nhựa, phục vụ tới giấy vệ sinh rồi - không tốt sao?

Dùng giấy vệ sinh sai mục đích không tốt chút nào, thậm chí sẽ tệ hơn trong giao tiếp với du khách từ các nền văn hóa khác.

Kể ra, câu chuyện bàn ăn từ tấm trải bàn, hộp giấy vệ sinh… không chỉ là chuyện an toàn (Giấy quá trắng tồn dư nhiều hóa chất tẩy rửa độc hại; Giấy có mùi khó ngữi, giấy không rõ nguồn gốc - giá rẻ lại càng nguy hơn) mà còn là sự minh định sự sẵn sàng tham gia tạo dựng hình ảnh đẹp từ sự quán chiếu tinh tế.

Ngày nay, thị trường có nhiều thương hiệu uy tín, có những người làm thị trường chịu khó miệt mài và không ít hàng quán biết sử dụng giấy bàn ăn như cung cách, thậm chí tạo đẳng cấp. Vì việc kinh doanh của họ? Chính xác! Hơn thế nữa vì hình ảnh chỉn chu khi đón khách, chứng minh nhận thức đúng: Mọi thứ phải được sử dụng đúng cách. Giấy toilet không thể để ở bàn ăn để lau miệng. Cả thế giới hiểu vậy mà.