Trong quá trình tái cơ cấu ngành nông nghiệp của TP Cần Thơ, cây lúa vẫn được xác định là một trong những cây trồng chủ lực. Tuy nhiên, nguồn nhân lực phục vụ cho tiến trình tái cơ cấu ngành vẫn chưa đáp ứng yêu cầu sản xuất trong tình hình mới. Trong khi đây là mấu chốt quan trọng để cải thiện tay nghề, nâng cao nhận thức của nông dân, thúc đẩy tiến trình công nghiệp hóa nền nông nghiệp.

Nhiều thách thức

Cán bộ khuyến nông Phòng Kinh tế quận Thốt Nốt cùng nông dân quản lý dịch hại.

Theo kết quả nghiên cứu từ đề tài "Nghiên cứu cơ sở khoa học xác định giá thành sản xuất lúa hàng hóa trên địa bàn TP Cần Thơ" do Viện Kinh tế-xã hội TP Cần Thơ thực hiện, lao động khu vực nông thôn, đặc biệt là lực lượng phục vụ sản xuất lúa tuy chiếm số lượng lớn nhưng trình độ học vấn, chuyên môn kỹ thuật còn yếu. Kết quả khảo sát trên 360 hộ trồng lúa tại các huyện Thới Lai, Cờ Đỏ, Vĩnh Thạnh và quận Thốt Nốt cho thấy trên 86% nông dân vừa là người quản lý sản xuất vừa là chủ hộ. Trình độ học vấn của người quản lý có đến 78% có học vấn cấp 1 và 2, hầu như không có trình độ đại học. Ông Trần Thế Như Hiệp, Trưởng phòng Nghiên cứu, Viện Kinh tế - Xã hội TP Cần Thơ, Chủ nhiệm đề tài, cho biết: Trình độ học vấn, kỹ thuật của nông dân trồng lúa là yếu tố quan trọng tác động đến hiệu quả sản xuất lúa. Nếu người nông dân chỉ đạt trình độ học vấn từ cấp 2 trở xuống sẽ gặp khó khăn trong học hỏi, tiếp thu và ứng dụng tiến bộ kỹ thuật và quản lý sản xuất. Theo ông Hiệp, không chỉ số lượng lao động trực tiếp sản xuất nông nghiệp ngày càng giảm mà độ tuổi lao động cũng có xu hướng ngày càng cao dẫn đến khó cải tiến năng suất lao động. Có đến 60% người quản lý nông hộ thuộc nhóm tuổi trên 60 và nhóm người ở độ tuổi 36-45 chiếm tỷ lệ rất ít.

Ở góc độ tiếp cận các tiến bộ khoa học kỹ thuật, thông qua các chương trình tập huấn và áp dụng các tiến bộ vào trong sản xuất, cho thấy một bộ phận người quản lý (chiếm gần 24% mẫu khảo sát) không tham gia tập huấn với các lý do như: không có thời gian rảnh, bận công việc đồng áng hoặc cho rằng số lượng mời tham dự có hạn… Nhiều người dân có tâm lý chủ quan cho rằng "tập huấn cũng nói lại chuyện đã biết, không có gì mới" hoặc chương trình tâp huấn không hấp dẫn... Tuy nhiên, một kênh thông tin được nhiều người dân chọn lựa để "học hỏi" là từ báo đài và truyền hình để rút ra kinh nghiệm sản xuất. Bên cạnh đó, một bộ phận lớn được các viện trường, cơ quan khuyến nông, chương trình dự án, công ty phân bón tập huấn các kiến thức như: sử dụng giống tốt, giống xác nhận, giống kháng bệnh, bón phân tiết kiệm, quản lý dịch hại tổng hợp IPM, bón phân tiết kiệm, "3 giảm, 3 tăng"…

Chất lượng và số lượng lao động trong sản xuất nông nghiệp ngày càng suy giảm, ở địa bàn nông thôn đang có sự chuyển dịch lao động từ nông nghiệp sang lĩnh vực phi nông nghiệp khá rõ (đến 50% số lao động làm việc trong lĩnh vực phi nông nghiệp. Số lao động nông nghiệp còn lại thì có đến 10% chỉ xem nông nghiệp là nghề phụ... Nguyên nhân chủ yếu là do sự sụt giảm thu nhập trong nông nghiệp dẫn đến tình trạng di cư lao động ra thành thị, chủ trương chuyển đổi cơ cấu lao động, cơ giới hóa mạnh mẽ trong sản xuất nông nghiệp. Đây là quy luật phát triển tất yếu của quá trình đô thị hóa, công nghiệp hóa của thành phố, nhưng điều đáng quan tâm là sự sụt giảm lao động nông nghiệp có thể sẽ làm ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất và thu nhập của người trồng lúa do chi phí đầu tư tăng. Ở những thời điểm thu hoạch rộ lúa tình trạng giá lao động tăng, chất lượng lao động kém, thời gian thu hoạch không đảm bảo dẫn đến chất lượng lúa gạo không đảm bảo, khó cạnh tranh trên thị trường quốc tế…

Tìm hướng đi phù hợp

Thực hiện chủ trương tái cơ cấu ngành nông nghiệp, thời gian qua trên địa bàn TP Cần Thơ ra đời nhiều mô hình tổ chức quản lý sản xuất trong nông nghiệp (hợp tác xã, tổ hợp tác, câu lạc bộ, nhóm nông dân…). Sự thành công bước đầu của các mô hình mới trong nông nghiệp đã mở ra tương lai cho sự phát triển sản xuất nông nghiệp công nghệ cao cho thành phố. Các mô hình này không chỉ thể hiện tính đa dạng, phù hợp điều kiện cụ thể của mỗi địa phuơng mà còn là thay đổi tư duy sản xuất của nông dân thông qua các "hành động tập thể". Thời gian qua, mô hình "Cánh đồng lớn" triển khai rộng rãi tại các huyện sản xuất lúa trọng điểm của thành phố và được các chuyên gia nhận định là mô hình có nhiều ưu việt, hướng đi tất yếu của ngành sản xuất lúa trong tương lai. Ông Nguyễn Sơn Tùng, Phó Chủ tịch Hội Nông dân TP Cần Thơ, đúc kết: Nông dân tham gia "Cánh đồng lớn" phải được chia thành nhiều tổ, nhóm để dễ quản lý. Mỗi tổ, nhóm phải có tổ trưởng quản lý và người này phải do các thành viên trong nhóm bầu ra. Tổ trưởng giữ vai trò "đầu tàu" trong việc tổ chức sản xuất và đại diện trong thương thảo hợp đồng bao tiêu lúa… Có sự phối hợp nhịp nhàng và xác định rõ vai trò của từng nhân tố trong liên kết thì sản xuất mới tạo ra giá trị gia tăng cao.

Theo ông Trương Văn Kiệm, Phó Chủ tịch Liên minh Hợp tác xã TP Cần Thơ, xu thế phát triển của nền nông nghiệp hiện đại nhất thiết phải có sự liên kết với những mô hình mới. Tuy nhiên, vấn đề đặt ra cho vùng ĐBSCL là nâng cao năng lực của nông dân thông qua các mối liên kết. Trước hết là liên kết giữa nông dân – nông dân, nông dân – doanh nghiệp với những mô hình tổ nhóm hợp tác, câu lạc bộ, hợp tác xã… Trong đó, xu hướng phát triển tổ hợp tác trong thời gian tới sẽ tiếp tục gia tăng về số lượng và chất lượng, nhất là tại các "Cánh đồng lớn". Một số tổ hợp tác hoạt động hiệu quả sẽ chuyển sang hình thức hợp tác xã. Vì vậy, các tổ hợp tác cần hỗ trợ trong công tác bồi dưỡng đội ngũ cán bộ quản lý kinh tế, tập huấn kỹ thuật nông nghiệp, liên kết tiêu thụ sản phẩm… Đặc biệt, hình thành thói quen cùng thống nhất kế hoạch sản xuất, ứng dụng khoa học kỹ thuật, các dịch vụ làm đất, bơm tưới, gặt đập, bảo quản, vay vốn sản xuất, tiêu thụ sản phẩm… Một số ý kiến đề xuất, cần nâng cao chất lượng của những khóa đào tạo để nâng cao năng lực cho cán bộ kỹ thuật, khuyến nông cấp huyện, xã. Bởi đây là lực lượng quan trọng và gần nhất với bà con nông dân trong khâu truyền đạt các kiến thức căn bản về chăm sóc, quản lý dịch hại…

Các chuyên gia đầu ngành nhận định, sản xuất nông nghiệp ở các tỉnh, thành ĐBSCL sẽ phát triển đa dạng hơn, trình độ thâm canh sản xuất cũng sẽ cao hơn, khối lượng các loại sản phẩm làm ra sẽ nhiều hơn. Tuy nhiên, lực lượng lao động làm việc trong nông nghiệp, tỷ trọng của nông nghiệp trong GDP của kinh tế nông thôn sẽ giảm. Vì vậy, một bộ phận lao động nông thôn sẽ chuyển ra thành thị và các trung tâm công nghiệp để tìm sinh kế. Do đó, các địa phương phải có kế hoạch phát triển mạnh công nghiệp và dịch vụ ở nông thôn để thu hút lực lượng lao động dư thừa. Đây cũng là giải pháp "giữ chân" lao động phục vụ cho các vụ thu hoạch "đông ken". Cần chuyển đổi tư duy sản xuất nhỏ lẻ sang sản xuất hàng hóa quy mô lớn; gắn kết nông dân lại với nhau để chia sẻ kinh nghiệm, tiêu thụ sản phẩm từng bước lược bỏ tầng nấc trung gian để nâng cao thu nhập cho người trồng lúa.

Bài, ảnh: MỸ THANH