Bài cuối: Quyết liệt hơn, sát thực tiễn hơn

Những kết quả bước đầu của Chương trình 1719(*) đã khẳng định tính đúng đắn của quyết sách lịch sử, mở ra cơ hội đổi thay cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS). Tuy nhiên, thách thức nghèo đói, chênh lệch phát triển, biến đổi khí hậu… đặt ra yêu cầu giai đoạn II phải tập trung hơn, đồng bộ hơn và gắn sát với thực tiễn đời sống đồng bào DTTS.

Cần giải pháp đồng bộ, quyết liệt

Chương trình 1719 sau gần 5 năm đi vào thực tiễn đã khẳng định hiệu quả, góp phần quan trọng vào phát triển toàn diện vùng đồng bào DTTS, đóng góp vào kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của nhiều địa phương. Tuy nhiên, thực tế cho thấy vùng đồng bào DTTS vẫn còn đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức.

Đường quê xã Mỹ Hương, TP Cần Thơ sáng, xanh, sạch, đẹp. Ảnh: Lý Then

Ông Hồ Văn Mừng, Chủ tịch UBND tỉnh An Giang, cho rằng: Tỷ lệ hộ nghèo trong đồng bào DTTS vẫn còn cao, thu nhập bình quân đầu người thấp, nguy cơ tái nghèo lớn. Khoảng cách phát triển giữa các vùng, địa phương còn đáng kể, dễ nảy sinh bất bình đẳng xã hội. Ngoài ra, vấn đề ổn định chính trị, giữ gìn khối đại đoàn kết toàn dân tộc và chủ quyền quốc gia ở những vùng biên giới, hải đảo có đồng bào DTTS sinh sống cũng đặt ra nhiều thách thức trong giai đoạn hiện nay.

Ngoài vấn đề vừa nêu, vùng đồng bào DTTS còn đối diện nhiều khó khăn khác. Đó là chất lượng nguồn nhân lực thấp, tỷ lệ học sinh bỏ học ở bậc phổ thông còn cao, thiếu đội ngũ lao động được đào tạo nghề bài bản. Người dân khó tiếp cận dịch vụ y tế - nhất là tại các xã đặc biệt khó khăn, dẫn đến nguy cơ bệnh tật và suy dinh dưỡng. Biến đổi khí hậu, hạn hán, xâm nhập mặn tại ĐBSCL cũng ảnh hưởng nặng nề đến sinh kế của đồng bào Khmer và các nhóm dân tộc khác. Không chỉ vậy, quá trình sắp xếp, tổ chức lại bộ máy hành chính theo mô hình chính quyền địa phương 2 cấp ở một số địa phương cũng có những khó khăn nhất định, chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến việc phối hợp, phân cấp, phân quyền khi triển khai Chương trình. Điều này đòi hỏi phải có sự thống nhất, rõ ràng trong cơ chế điều hành, để chính sách đến được với đồng bào kịp thời và hiệu quả.

Trước yêu cầu mới, bên cạnh việc phát huy kết quả và bài học kinh nghiệm từ giai đoạn đầu, nhiều ý kiến đề xuất cơ cấu lại các dự án theo hướng tích hợp nội dung, nhiệm vụ cùng mục tiêu thành các hợp phần của Chương trình. Đồng thời, cần thống nhất hướng dẫn, tạo điều kiện cho địa phương trong phân công, phân cấp, quản lý và tổ chức thực hiện. Một số kiến nghị mở rộng đối tượng thụ hưởng cho hộ đồng bào DTTS ở ngoài các xã, thôn vùng DTTS và miền núi theo danh sách được phê duyệt; ưu tiên nguồn lực đầu tư hạ tầng, tạo sinh kế, phù hợp đặc điểm từng dân tộc, từng địa phương. Định hướng giai đoạn tới, cần rà soát, sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật liên quan đến đồng bào DTTS. Các chính sách kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh vùng đồng bào phải toàn diện, hướng tới phát triển bền vững, phát huy lợi thế, tiềm năng vùng và tinh thần tự lực của đồng bào. Song song đó là đẩy mạnh tuyên truyền, tạo đồng thuận xã hội, củng cố niềm tin, phát huy sức mạnh cộng đồng, giữ gìn bản sắc văn hóa, thúc đẩy đào tạo nghề, giải quyết việc làm.

Riêng vùng Nam Bộ, theo nhận định của Vụ Tuyên truyền công tác dân tộc, tôn giáo (Bộ Dân tộc và Tôn giáo), cần chú trọng chính sách cho nhóm địa bàn đặc thù về hạ tầng sản xuất, nhóm hộ nghèo kinh niên, hộ nghèo đô thị. Dù tỷ lệ hộ nghèo DTTS thấp hơn so với cả nước, nhưng việc thoát nghèo vẫn rất thách thức do đặc điểm riêng. Vì vậy, ngoài giải quyết vấn đề nước sạch, vệ sinh môi trường, việc làm, nhà ở, đất sản xuất…, cần quan tâm hơn tới an sinh xã hội, hỗ trợ hộ nghèo neo đơn, hộ do phụ nữ hoặc người già làm chủ. Việc triển khai phụ thuộc nhiều vào sự chủ động của địa phương, trên cơ sở phân cấp mạnh mẽ từ Trung ương.

Chuẩn bị nguồn lực, sẵn sàng cho giai đoạn II

Theo Bộ Dân tộc và Tôn giáo, từ ngày 1-7-2025, sau khi hoàn thành sắp xếp bộ máy chính quyền địa phương 2 cấp, qua kết quả rà soát bước đầu, cả nước có khoảng 1.516 xã thuộc vùng đồng bào DTTS và miền núi, được chia thành 3 khu vực theo trình độ phát triển, gồm: 741 xã khu vực III (xã đặc biệt khó khăn), 247 xã khu vực II (xã khó khăn), 528 xã khu vực I (xã đang phát triển) và khoảng 13.496 thôn đặc biệt khó khăn.

Tỷ lệ học sinh DTTS bỏ học còn cao là một trong những thách thức đặt ra trong vùng đồng bào DTTS trong giai đoạn mới. Trong ảnh: Học sinh Trường THCS Ô Lâm, tỉnh An Giang trong giờ học. Ảnh: Thanh Long

Chương trình giai đoạn II (2026-2030) cần áp dụng trên phạm vi các xã, thôn thuộc vùng DTTS và miền núi nêu trên. Cụ thể, dự kiến bố trí ngân sách trung ương để đầu tư, hỗ trợ 1.323 xã vùng đồng bào DTTS miền núi. Trong đó có 697 xã khu vực III, 234 xã khu vực II, 392 xã khu vực I, 13.034 thôn đặc biệt khó khăn. Bố trí ngân sách địa phương để đầu tư, hỗ trợ 193 xã vùng đồng bào DTTS và miền núi. Trong đó có 44 xã khu vực III, 13 xã khu vực II, 136 xã khu vực I, 462 thôn đặc biệt khó khăn. Trên cơ sở Báo cáo đề xuất chủ trương đầu tư thực hiện Chương trình giai đoạn 2021-2030, dự kiến nguồn vốn thực hiện là 271.935,65 tỉ đồng: giai đoạn I (2021-2025) chiếm 60%; giai đoạn II (2026-2030) chiếm 40% tổng mức vốn dự kiến khoảng 138.024 tỉ đồng. 

Chương trình giai đoạn II đề xuất tái cấu trúc từ 10 dự án, 14 tiểu dự án, 36 nội dung chính sách còn 5 nội dung thành phần: đầu tư xây dựng, hoàn thiện cơ sở hạ tầng vùng đồng bào DTTS và miền núi; hỗ trợ phát triển sản xuất, tạo sinh kế và nâng cao thu nhập cho đồng bào DTTS; phát triển nguồn nhân lực vùng đồng bào DTTS và miền núi; hỗ trợ, phát triển nhóm đồng bào DTTS còn gặp nhiều khó khăn, có khó khăn đặc thù; công tác truyền thông, tuyên truyền; kiểm tra, giám sát; chế độ thông tin, báo cáo.

Nguyên tắc xuyên suốt của giai đoạn II là thu gọn đầu mối quản lý, phân công nhiệm vụ rõ ràng. Trao toàn quyền cho các địa phương chủ động lập kế hoạch, huy động và phân bổ nguồn lực, tổ chức thực hiện đảm bảo theo lộ trình để đạt được các mục tiêu, chỉ tiêu hằng năm và cả giai đoạn. Tiếp tục huy động cả hệ thống chính trị vào cuộc với quyết tâm cao, nỗ lực lớn, hành động quyết liệt, phân công 6 rõ: “rõ người, rõ việc, rõ thời gian, rõ trách nhiệm, rõ sản phẩm, rõ thẩm quyền”; phân cấp tối đa cho địa phương, các cơ quan trung ương chỉ quản lý mục tiêu, chỉ tiêu của Chương trình đồng thời tập trung vào nhiệm vụ hoàn thiện thể chế, cơ chế, chính sách để tạo hành lang thông thoáng cho các địa phương tổ chức thực hiện. Việc thực hiện chương trình phải đảm bảo nguyên tắc “địa phương quyết, địa phương làm và địa phương chịu trách nhiệm”.

Đầu tư cho vùng đồng bào DTTS và miền núi chính là đầu tư cho phát triển bền vững của đất nước, góp phần thu hẹp khoảng cách về thu nhập và mức sống so với bình quân chung. Nhiệm vụ then chốt là nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống, giảm nghèo bền vững, phấn đấu đến 2030 thu nhập bình quân của đồng bào DTTS đạt tối thiểu bằng một nửa mức bình quân chung cả nước. Để đạt mục tiêu, cần có chính sách đủ mạnh về đất đai, tín dụng, thuế, đầu tư sản xuất, khuyến khích doanh nghiệp tham gia phát triển theo chuỗi giá trị. Khi Nhà nước, doanh nghiệp và người dân - nhất là hộ nghèo, cận nghèo - cùng chung sức, Chương trình mới thực sự trở thành phong trào rộng khắp, tạo động lực mạnh mẽ cho vùng đồng bào DTTS phát triển nhanh, bền vững.

***

Quá trình triển khai giai đoạn đầu cho thấy, để Chương trình 1719 trở thành “cú hích” cho phát triển bền vững vùng đồng bào DTTS, cần cách làm quyết liệt, sát thực tế hơn. Đây không chỉ là yêu cầu cho giai đoạn II (2026-2030), mà còn là chìa khóa rút ngắn khoảng cách phát triển giữa các vùng, nâng cao đời sống, khơi dậy nội lực và giữ gìn bản sắc văn hóa của đồng bào. Thành công chỉ có thể đạt được khi cả hệ thống chính trị vào cuộc đồng bộ, và đồng bào DTTS cùng chung khát vọng vươn lên. 

LÊ HÀ LÝ

(*) Quyết định số 1719/QĐ-TTg ngày 14-10-2021 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030, giai đoạn I: từ năm 2021 đến năm 2025.