Bài 4: Chặng đường vượt khó là bài học quý

Sau gần 5 năm triển khai, Chương trình 1719(*) đã tạo chuyển biến quan trọng, song cũng bộc lộ nhiều khó khăn, thách thức. Việc “vừa làm, vừa điều chỉnh” trở thành yêu cầu tất yếu, giúp tích lũy bài học quý báu để giai đoạn tiếp theo triển khai hiệu quả hơn, sát thực tiễn hơn.

Vừa làm vừa rút kinh nghiệm

Gần 5 năm qua, Chương trình 1719 đã tạo ra nhiều chuyển biến quan trọng. Nhưng, trong 9 nhóm chỉ tiêu đặt ra, đến nay vẫn còn 3 nhóm chưa đạt, gồm: cải thiện hạ tầng kỹ thuật - xã hội tại các xã, thôn đặc biệt khó khăn; số xã, thôn ra khỏi diện đặc biệt khó khăn; giải quyết cơ bản tình trạng thiếu đất ở, đất sản xuất cho đồng bào. Đây là những chỉ tiêu liên quan trực tiếp đến chất lượng đời sống người dân nên việc chậm tiến độ càng cho thấy thách thức lớn.

Được hỗ trợ vốn trồng màu, nhiều hộ dân tộc Khmer ở xã Tập Ngãi, tỉnh Trà Vinh có thêm thu nhập, phát triển kinh tế gia đình. Ảnh: Thanh Long

Ông Nguyễn Thành Niệm, Phó Giám đốc Sở Dân tộc và Tôn giáo tỉnh Cà Mau, cho rằng: Chương trình có quy mô lớn, nội dung rộng, liên quan đến nhiều ngành nên khó tránh khỏi phát sinh. Việc ban hành một số văn bản hướng dẫn, quy định ở cấp trung ương kéo dài, khiến địa phương lúng túng trong thực hiện. Tỷ lệ vốn đầu tư/tổng vốn còn thấp; định mức hỗ trợ nhiều hạng mục chưa đáp ứng nhu cầu thực tế, như: đường giao thông liên xã, trường phổ thông dân tộc nội trú, bán trú, khoán bảo vệ rừng… Một số nội dung trùng lắp, chồng chéo giữa các chương trình mục tiêu đang triển khai, thậm chí ngay trong nội bộ Chương trình 1719, gây khó khăn cho quá trình thực hiện. Bên cạnh đó, nguồn lực hỗ trợ từ ngân sách chưa tương xứng với nhu cầu; cơ chế phân bổ chung cho tất cả các địa phương chưa tính hết đặc thù vùng miền, dẫn đến nhiều địa phương gặp khó.

Theo nhận định của Vụ Tuyên truyền công tác dân tộc, tôn giáo (bộ phận phụ trách phía Nam), Bộ Dân tộc và Tôn giáo, không ít địa phương còn lúng túng, bộ máy thiếu thống nhất, nhất quán. Giai đoạn 2021-2024, nhiều địa phương không thành lập Ban Dân tộc; cấp huyện cũng không có Phòng Dân tộc, dẫn đến sự thiếu đồng bộ trong chỉ đạo, điều hành. Ở cơ sở, cán bộ triển khai còn thiếu và yếu, chủ yếu kiêm nhiệm. Một bộ phận cán bộ, lãnh đạo vẫn có tâm lý e ngại, sợ sai, sợ trách nhiệm nên chưa chủ động, thiếu quyết tâm trong chỉ đạo thực hiện. Thực tế tại Nam Bộ cho thấy, đời sống văn hóa đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) gắn chặt với yếu tố tôn giáo, trong khi địa bàn lại chịu nhiều tác động tiêu cực từ biến đổi khí hậu, xâm nhập mặn, chia cắt địa hình. Tuy nhiên, các nghiên cứu, dự báo tác động chưa được chú trọng; thiếu khung pháp lý và giải pháp đặc thù để ổn định lâu dài đời sống, sinh kế người dân. Đây là khoảng trống cần được bổ sung trong giai đoạn tiếp theo.

Ông Lâm Hoàng Mẫu, Giám đốc Sở Dân tộc và Tôn giáo TP Cần Thơ, chỉ rõ: Chương trình 1719 là mới, quy mô lớn, lại triển khai đúng thời điểm dịch COVID-19 bùng phát và kéo dài, sau đó là giai đoạn sắp xếp bộ máy chính quyền 2 cấp với khối lượng công việc rất lớn, nên càng thêm khó khăn. Công tác giải ngân vốn, tổng kết thực hiện vì thế bị ảnh hưởng. Bên cạnh đó, nội dung chính sách rộng, liên quan nhiều bộ ngành, việc phối hợp triển khai phải qua nhiều bước, nhiều quy trình để đảm bảo đúng quy định, dẫn đến tiến độ chậm. Quá trình xây dựng, ban hành các văn bản hướng dẫn ở cấp trung ương kéo dài, trong khi thông tin, số liệu, nhu cầu thực tế đã thay đổi so với thời điểm thiết kế ban đầu. Nhiều nội dung không thực hiện được do quy định về đối tượng, nhất là các xã đã đạt chuẩn nông thôn mới không còn thuộc diện hỗ trợ, trong khi nhu cầu của người dân vẫn còn. Ngoài ra, quá trình xây dựng và ban hành văn bản hướng dẫn kéo dài, đến khi thực hiện thì thực tế đã khác so với thiết kế ban đầu, dẫn đến “độ vênh” giữa chính sách và thực tiễn... Đây là những yếu tố khách quan, buộc phải vừa làm, vừa rút kinh nghiệm. Quan trọng hơn, chính quá trình này lại tạo cơ hội để hệ thống chính sách được hoàn thiện, phù hợp hơn với thực tiễn.

Gắn chính sách với nhu cầu thực tiễn

An Giang - địa phương có hơn 472.000 đồng bào DTTS, chiếm 9,5% dân số - là minh chứng rõ nét cho hiệu quả của Chương trình 1719 khi được tổ chức tốt. Đến nay, 100% xã vùng DTTS của tỉnh có đường ô tô đến trung tâm, 90% ấp đặc biệt khó khăn có đường được cứng hóa; 100% xã có trường học, trạm y tế; 99,6% hộ sử dụng điện lưới hoặc nguồn điện phù hợp; 89,3% hộ có nước sinh hoạt hợp vệ sinh. Đặc biệt, tất cả 65 xã vùng DTTS của tỉnh đã hoàn thành mục tiêu xây dựng nông thôn mới.

Theo ông Hồ Văn Mừng, Chủ tịch UBND tỉnh An Giang, kết quả đạt được nhờ sự chỉ đạo sát sao của Tỉnh ủy, phân công rõ trách nhiệm từng đơn vị, người đứng đầu. “Các cấp, ngành phải phối hợp chặt chẽ, không đùn đẩy. Người đứng đầu cấp ủy, chính quyền, MTTQ và cơ quan, đơn vị là chủ dự án thành phần phải chịu trách nhiệm trước Ban Thường vụ Tỉnh ủy nếu để xảy ra sai sót hoặc chậm trễ” - ông Hồ Văn Mừng khẳng định.

Kinh nghiệm từ nhiều địa phương cho thấy, để Chương trình 1719 đi vào thực chất, cần rút ra một số bài học quan trọng. Trước hết, các địa phương chú trọng phân công nhiệm vụ cụ thể từng sở, ngành, địa phương đối với từng dự án, tiểu dự án; đồng thời, gắn với công tác kiểm tra, đôn đốc triển khai. Trên cơ sở kế hoạch giai đoạn và hằng năm do UBND cấp tỉnh ban hành, cơ quan chủ quản Chương trình chủ động phối hợp các sở, ngành liên quan để tham mưu UBND, HĐND sớm ban hành quy định, hướng dẫn thực hiện; tích cực phối hợp tháo gỡ khó khăn, vướng mắc phát sinh trong quá trình triển khai.

Về phân cấp, phân quyền, nhiều địa phương nhấn mạnh vai trò của cấp ủy và người đứng đầu trong chỉ đạo, điều hành, nhất là trong lồng ghép các chương trình, dự án, chính sách và đẩy nhanh tiến độ thi công để giải ngân hiệu quả nguồn vốn. Song song đó, công tác kiểm tra, giám sát, đánh giá hiệu quả Chương trình được tổ chức thường xuyên, giúp phát hiện, xử lý kịp thời những hạn chế, bảo đảm dự án đúng quy định, tiến độ và chất lượng. Các địa phương cũng chú trọng duy trì họp giao ban Ban Chỉ đạo Chương trình mục tiêu quốc gia và tổ giúp việc, nhằm nắm chắc tình hình triển khai, kịp thời giải quyết vướng mắc, không để xảy ra tình trạng tồn đọng, kéo dài. Thực hiện tinh thần “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”, việc phân cấp phải đi vào thực chất, gắn với năng lực đội ngũ cán bộ và phát huy vai trò chủ thể, ý chí vươn lên của đồng bào. Trong triển khai, cần phân định rõ vùng, thôn, xã thuộc diện ưu tiên để làm cơ sở pháp lý và phục vụ quy hoạch phát triển lâu dài. Nguồn lực hỗ trợ phải được phân bổ công bằng, minh bạch, tập trung, tránh dàn trải, lãng phí. Song song đó, công tác tuyên truyền cần được coi là nhiệm vụ xuyên suốt, triển khai bằng nhiều hình thức, đa dạng về phương thức, kết hợp cả tiếng phổ thông và tiếng dân tộc để đồng bào hiểu rõ quyền lợi, nghĩa vụ và tích cực tham gia.

Đồng bào không chỉ là đối tượng thụ hưởng mà còn là chủ thể tham gia thực hiện Chương trình. Do đó, việc thường xuyên lắng nghe, nắm bắt tâm tư, nguyện vọng của đồng bào có ý nghĩa quyết định để các chính sách hỗ trợ sát thực tế, kịp thời, đúng nhu cầu. Đồng thời, cần chú trọng biểu dương, nhân rộng gương điển hình tiên tiến, người uy tín trong cộng đồng để củng cố niềm tin, tạo sự đồng thuận và phát huy sức mạnh đoàn kết.

Trong tổng thể đó, công tác tuyên truyền, vận động nhân dân giữ vai trò then chốt, là nhân tố quyết định sự thành công của Chương trình. Điều này đòi hỏi phải xây dựng đội ngũ cán bộ có năng lực, kỹ năng và am hiểu công tác dân tộc; nắm vững chính sách, sâu sát cơ sở, thấu hiểu tâm tư, khó khăn của đồng bào. Quan trọng hơn, phải kiên trì gây dựng niềm tin, gắn bó mật thiết với nhân dân, để mỗi lời nói, việc làm đều có sức thuyết phục, giúp đồng bào tin tưởng, đồng thuận và tích cực tham gia thực hiện Chương trình.

Chặng đường vượt khó trên được xem là kinh nghiệm quý, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý và đưa Chương trình 1719 đi vào thực chất, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững vùng đồng bào DTTS và miền núi. 

LÊ HÀ LÝ

(Còn tiếp)

Bài cuối: Quyết liệt hơn, sát thực tiễn hơn

(*) Quyết định số 1719/QĐ-TTg ngày 14-10-2021 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2030, giai đoạn I: từ năm 2021 đến năm 2025.