Bài, ảnh: Huệ Hoa

Thời gian qua, TP Cần Thơ được đánh giá là địa phương thành công trong việc khống chế tỷ lệ nhiễm HIV trong cộng đồng dân cư. Song, tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) lại có xu hướng gia tăng rất nhanh. Đây là nỗi lo thực sự trong cuộc chiến chống lây nhiễm HIV tại thành phố và cần giải pháp căn cơ để giải quyết vấn nạn này.

Bài 1: Hệ quả từ lối sống

Theo kết quả giám sát trọng điểm HIV hằng năm trong nhóm MSM trên địa bàn thành phố, tỷ lệ nhiễm HIV ở mức rất cao. Năm 2013 chỉ có 1,3%, đến năm 2017 tăng lên 22,7% và năm 2018 tỷ lệ này là 18%. Trong 6 tháng đầu năm 2019, với 588 MSM xét nghiệm HIV đã phát hiện đến 155 trường hợp nhiễm HIV (chiếm trên 26%) tổng số ca nhiễm HIV trên địa bàn thành phố.

Quan hệ không an toàn

Câu chuyện của một tiếp cận viên ở trường đại học trên địa bàn TP Cần Thơ kể về trường hợp một nam sinh viên bị nhiễm HIV đã phác họa bức tranh thực tế về quan hệ tình dục không an toàn của các bạn trong nhóm MSM. Theo lời kể, sinh viên này ở tỉnh khác đến TP Cần Thơ trọ học và bị bạn nhiễm HIV do quan hệ tình dục đồng giới khi còn học THPT ở tỉnh. Không nghĩ mình bị nhiễm HIV nên khi xét nghiệm cho kết quả dương tính, bạn sinh viên này rất khủng hoảng, thậm chí muốn tự tử. “Em nhắn tin an ủi, động viên bạn, có hôm đến 1-2 giờ khuya. Sau một thời gian, bạn ổn định tâm lý, tích cực đi điều trị thuốc kháng vi-rút (ARV), sức khỏe tốt và học hành bình thường. Khi phát hiện nhiễm HIV, bạn đang có bạn gái và có quan hệ tình dục. Em tư vấn nhiều lần nhưng bạn chưa dám nói với bạn gái để đi xét nghiệm. Em phải chọn giải pháp tư vấn cho bạn cách phòng lây nhiễm HIV”- Tiếp cận viên nói.

Theo các nhân viên tiếp cận cộng đồng nhóm MSM, có khách hàng, lúc tư vấn xét nghiệm rất tỉnh, nhưng rời chỗ tư vấn với kết quả có phản ứng thì chạy thẳng ra cầu Cần Thơ tự tử. May là trước khi nhảy cầu, điện thoại nhân viên tiếp cận cộng đồng kịp thời khuyên bảo nên không xảy ra sự việc đáng tiếc. Chị Phạm Nguyễn Anh Thư, Phụ trách Khoa truyền thông và Can thiệp cộng đồng, Trung tâm Phòng, chống HIV/AIDS TP Cần Thơ cho biết, qua hoạt động tự xét nghiệm trong nhóm MSM, phát hiện trường hợp nhiễm HIV khi mới 17 tuổi. Nhiều bạn nghĩ mình không thể bị nhiễm HIV, nên khi tham gia tự xét nghiệm, nói cười vui vẻ, 20 phút sau có kết quả, suy sụp. Những trường hợp này, tiếp cận viên sẽ tư vấn tâm lý, hỗ trợ các bạn vượt qua giai đoạn khó khăn này. Phần lớn các bạn có kiến thức nên sau thời gian khủng hoảng, các bạn tham gia điều trị, sức khỏe bình thường, duy trì việc học, làm việc. Tuy nhiên, các bạn rất sợ người thân, bạn bè phát hiện. Chính vì thế, nguyên tắc của chương trình là đảm bảo tuyệt đối bí mật cho các bạn.

Bên cạnh nhiễm HIV, có trường hợp MSM phát hiện nhiễm cả viêm gan C, giang mai và sùi mào gà do quan hệ tình dục đồng giới. Qua giám sát trọng điểm, tỷ lệ mắc giang mai trên nhóm MSM năm 2017 là 4,67% và 2018 là 6,3%.

Nhiễm HIV tăng do chủ quan

Thống kê của cơ quan chức năng, số người trong nhóm MSM nhiễm HIV phần lớn là các bạn có độ tuổi từ 18-25. Vấn đề đặt ra: Nhiều bạn là sinh viên, có kiến thức, vì sao quan hệ tình dục không an toàn, nguy cơ nhiễm HIV và các bệnh lây truyền qua đường tình dục? Bạn Trương Thanh Hào, tiếp cận viên chương trình phòng, chống HIV/AIDS, sinh viên Trường Cao đẳng Kinh tế - Kỹ thuật Cần Thơ cho rằng, qua tư vấn, đa số các bạn ngại đi mua bao cao su, tin tưởng bạn tình nên quan hệ không an toàn.

Theo chị Phạm Nguyễn Anh Thư, nhiều bạn cho biết sử dụng bao cao su giảm cảm giác khi quan hệ tình dục. Có bạn nghĩ rằng chỉ mại dâm, tiêm chích ma túy mới nhiễm HIV, có bạn thì nghĩ bạn tình của mình học trường y, khỏe mạnh… nên chủ quan quan hệ tình dục không an toàn. Qua giám sát trọng điểm, tỷ lệ thường xuyên sử dụng bao cao su khi quan hệ tình dục qua đường hậu môn trong vòng 1 tháng năm 2017 chỉ gần 62% và năm 2018, giảm hơn, chỉ có trên 44%.

Lấy máu xét nghiệm HIV, giang mai trong nhóm MSM trong hoạt động giám sát trọng điểm.

Theo bạn Đặng Quốc Phong, nhân viên tiếp cận cộng đồng: Qua tư vấn, phần lớn các trường hợp MSM nhiễm HIV là do quan hệ tình dục. Một số bạn trong giới MSM khá thoáng trong quan hệ, ít khi chung thủy. Họ có thể nhắn tin làm quen, thấy hợp là quan hệ. Chưa kể gần đây, việc tò mò sử dụng ma túy tổng hợp. Qua giám sát trọng điểm, tỷ lệ sử dụng thuốc lắc và ma túy tổng hợp năm 2017 trong nhóm MSM  là 1,33% và năm 2018 là 1%. Khi sử dụng, ma túy kích thích MSM quan hệ tình dục tập thể và không sử dụng bao cao su. Một số bạn trẻ MSM ở các tỉnh về TP Cần Thơ học, xa nhà, thiếu sự quản lý của gia đình, thiếu kiến thức lại tò mò nên quan hệ không an toàn, dẫn đến nhiễm HIV và các bệnh lây truyền qua đường tình dục. Các bạn MSM quan hệ qua đường miệng, đường hậu môn nên nguy cơ nhiễm HIV cao hơn.

Từ năm 2017 đến nay, dưới sự hỗ trợ của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), TP Cần Thơ triển khai mô hình “Tự xét nghiệm và tư vấn xét nghiệm HIV dựa vào cộng đồng”, trong đó tập trung cho nhóm MSM. Từ đó, tỷ lệ MSM tham gia xét nghiệm HIV nhiều và tỷ lệ phát hiện nhiễm HIV cũng tăng theo. Theo ước tính của Cục Phòng, chống HIV/AIDS, ước tính trung bình TP Cần Thơ có 6.300 MSM. MSM có thể là bác sĩ, kỹ sư, doanh nhân, sinh viên, nông dân... Một số MSM cũng lấy vợ, sinh con và lây nhiễm HIV cho vợ. Đây chính là nhóm bắc cầu làm lây truyền HIV trong cộng đồng. Những năm trước đây, nói đến nhóm lây nhiễm HIV cao là nói đến nhóm tiêm chích ma túy và nhóm mại dâm. Nhưng gần đây, tỷ lệ nhiễm HIV trong hai nhóm này giảm và ổn định, nhóm MSM lại bùng phát. Từ đó, các hoạt động phòng, chống HIV cũng phải chuyển hướng để ngăn dịch HIV bùng phát.

Bài 2: Ngăn chặn HIV bùng phát