Công trình Thư viện thành phố Cần Thơ sắp được khởi công xây dựng mới, trên nền thư viện cũ, tọa lạc tại số 1, đường Phan Đình Phùng, phường Tân An, quận Ninh Kiều. Công trình có thiết kế đẹp, thoáng đãng, hài hòa với thiên nhiên, làm nên nét đẹp tổng thể cho kiến trúc đô thị Cần Thơ. Dịp này, Báo Cần Thơ xin giới thiệu đôi nét về lịch sử ngành Thư viện và công trình kể trên.

Đôi nét lịch sử

Quyển “Địa chí Cần Thơ” và “Thư viện Thành phố Cần Thơ - Một chặng đường phát triển (1976-2006)” có những ghi nhận về lịch sử ngành Thư viện Cần Thơ. Trước năm 1975, tỉnh Cần Thơ không có hoạt động thư viện công cộng phục vụ đông đảo nhân dân mà chỉ có một vài cơ sở nhằm phục vụ bộ máy thống trị lúc bấy giờ như “Thư viện Hội Việt Mỹ” đặt tại số 6 đường Phan Đình Phùng (sau này là Bảo tàng thành phố Cần Thơ). Thư viện này chỉ dành cho các quan chức đang làm việc cho Mỹ và một số trí thức thành thị.

Thiết kế công trình Thư viện thành phố Cần Thơ mới. Ảnh: DUY KHÔI

Ở vùng căn cứ kháng chiến, hầu hết các cơ quan, đơn vị đóng trong nhà dân, lại phải luôn di chuyển, hành quân vì chiến tranh, bom đạn nên không thể tổ chức thư viện, chỉ có “tủ sách”, đa số là sách nghiên cứu, tư liệu... để phục vụ công tác tuyên truyền, công tác chính trị của các cơ quan, đơn vị đó. Ngoài ra, còn một số sách, đa số là sách văn hóa, được chuyền tay nhau đọc trong cán bộ, cơ quan, bộ đội trong hoàn cảnh chiến đấu như: “Tên anh sống mãi”, “Người mẹ cầm súng”, “Hòn Đất”, “Rừng U Minh”, “Mẫn và Tôi”, truyện ngắn Lê Vĩnh Hòa, Nguyễn Quang Sáng, các tập thơ gương anh hùng, chiến sĩ thi đua... do Nhà xuất bản Giải Phóng phát hành, cùng với các sách dịch của Liên Xô.

Sau ngày miền Nam giải phóng, tháng 10-1975, Ty Văn hóa - Thông tin tỉnh Hà Tây - tỉnh kết nghĩa - đã thay mặt Đảng bộ và nhân dân tỉnh Hà Tây mang đến thị xã Vị Thanh trao tặng Ty Văn hóa - Thông tin tỉnh Cần Thơ 15.000 quyển sách và cử một cán bộ thư viện ngoài ấy ở lại giúp xây dựng Thư viện tỉnh Cần Thơ trong những ngày đầu còn bỡ ngỡ. Tháng 3-1976, tỉnh Hậu Giang được thành lập, đến tháng 4-1976, Ty Văn hóa - Thông tin tỉnh Hậu Giang đã ra quyết định thành lập Tổ Thư viện. Đây là tiền thân của Thư viện tỉnh Cần Thơ sau này.

Tổ Thư viện do đồng chí Đặng Hồng Quang làm Tổ trưởng, cùng với các đồng chí trong tổ: Phạm Thị Mộng Trúc, Nguyễn Phi Nhạn, Nguyễn Văn Chiến, Trịnh Thị Linh Phượng. Về sau có thêm một số cán bộ: Nguyễn Thị Xuân Mai, Trần Thị Minh Thái, Trương Tuyết Minh.

Ngày 15-4-1976, phòng đọc sách của Tổ Thư viện Cần Thơ được cắt băng, mở cửa phục vụ nhân dân, tại 2 căn phòng nhỏ của Nhà Văn hóa Thành phố Cần Thơ (đường Phan Đình Phùng - bây giờ là công viên Tao Đàn). Sau một năm hoạt động, giữa năm 1977, lực lượng độc giả ngày một đông, Thư viện được dời về tòa nhà trước ngày giải phóng là Tòa Hành chánh tỉnh Phong Dinh (nay là địa điểm xây dựng công trình Thư viện thành phố Cần Thơ, tọa lạc tại số 1, đường Phan Đình Phùng, phường Tân An, quận Ninh Kiều).

Thời điểm năm 1977, tòa nhà này được bố trí làm nơi làm việc của nhiều đơn vị: Ty Thương nghiệp (tầng 2), Tổ Sưu tầm hiện vật (một phần tầng 1) và Tổ Thư viện (tầng trệt và một phần tầng 1). Tại đây, Thư viện tỉnh Hậu Giang được trang bị thêm giá, kệ, tủ phích mục lục và bàn ghế dành cho bạn đọc. Đến đầu năm 1979 trụ sở này được giao hết cho Thư viện và được sử dụng với công năng thư viện kể từ đó. Ngày 2-10-1979, UBND tỉnh Hậu Giang ra quyết định số 242/QĐ.UBT/1979 về việc thành lập Thư viện tỉnh Hậu Giang, trực thuộc Ty Văn hóa - Thông tin Hậu Giang. Lúc đó, đồng chí Trần Thị Xuân Mai làm giám đốc và đến năm 1992, đồng chí Phạm Thị Mộng Trúc làm giám đốc. Các giám đốc tiếp sau là Nguyễn Phi Nhạn, Phan Thị Thùy Giang và hiện nay là đồng chí Lê Thanh Bình.

49 năm từ khi thành lập Tổ Thư viện và 46 năm kể từ khi có quyết định thành lập Thư viện tỉnh Hậu Giang, Thư viện thành phố Cần Thơ vẫn miệt mài hành trình mang tri thức đến với bạn đọc. Công trình thư viện mới sắp khởi công, một hành trình mới lại mở ra - hành trình phục vụ bạn đọc hiệu quả hơn, hiện đại hơn.

Đôi nét về trụ sở đã hạ giải

Để phục vụ việc xây dựng công trình thư viện mới, trụ sở thư viện cũ đã được hạ giải. Trụ sở ấy đã trở nên thân thuộc với bao thế hệ bạn đọc của Thư viện thành phố.

Thư viện thành phố Cần Thơ trước khi hạ giải, nơi ghi dấu nhiều kỷ niệm của biết bao thế hệ bạn đọc. Ảnh: DUY KHÔI

Một góc Thư viện thành phố Cần Thơ trước khi hạ giải. Ảnh: DUY KHÔI

Hiện nay, không có tài liệu nào xác định cụ thể về thời gian xây dựng tòa nhà này. Tuy nhiên, qua nghiên cứu tham khảo quyển “Cần Thơ xưa và nay”, có thông tin: Sau khi chiếm Trấn Giang (tên gọi Cần Thơ xưa), quân Pháp lập Tòa Bố tại Cần Thơ do Đại úy Nicolai làm Chánh Tham biện từ năm 1876. Trong đó, sách có chụp đăng 2 hình ảnh về tòa nhà, ở trang 287. Một tấm ảnh chụp trụ sở Tòa Bố ghi chú thích: “Đây là Tòa Bố cũ của tỉnh Cần Thơ ngày xưa, xây cất từ thời Pháp thuộc, tuy không mỹ quan nhưng có vẻ chắc chắn và rộng rãi”. Một tấm ảnh chụp trụ sở Tòa Hành chánh ghi chú thích: “Tòa Bố vẫn ở vị trí cũ, nay đổi lại làm Tòa Hành chánh tỉnh Phong Dinh, được sửa đổi và kiến thiết từ trong ra ngoài với bộ mặt mới mẻ, khang trang”. Ở trang 294, sách viết: “Đầu Đại lộ (ý chỉ là Đại lộ Hòa Bình bây giờ - tác giả) là dinh Tỉnh trưởng (địa điểm UBND Thành phố Cần Thơ bây giờ - tác giả), phía trước cạnh là tòa Hành chánh. Hai tòa dinh thự đồ sộ này vẫn tọa lạc tại đầu vàm sông Hậu Giang, đã trơ gan cùng tuế nguyệt qua các triều đại hưng vong thời Pháp thuộc (1876)”.

Qua tư liệu của tác giả Huỳnh Minh có thể nhận định rằng, tòa nhà này đã được xây dựng từ thời Pháp thuộc (khoảng những năm cuối thế kỷ XIX), tính đến nay trụ sở có tuổi đời khoảng 150 năm. Tòa nhà này là trụ sở hành chính, cơ quan công quyền của địa phương, không nhằm mục đích xây để làm thư viện. Từ khi tiếp nhận sử dụng tòa nhà đến nay, trụ sở Thư viện thành phố Cần Thơ được nhiều lần sửa chữa, nâng cấp, quy mô là vào các năm: 1986, 2005 và 2014.

Khối nhà cũ có tuổi đời khoảng 150 năm này có tổng diện tích khoảng 2.090m2. Công trình được xây dựng theo hình dáng hình hộp chữ nhật, bố cục đăng đối, vững chãi. Điểm nổi bật của công trình là vách tường được xây dày 20cm, phía ngoài tô trát đá mài. Hệ thống cửa sổ hình chữ nhật, rộng rãi, song cửa bằng sắt đặc, chịu lực tốt. Lối lên các tầng được thiết kế bằng cầu thang gỗ, đơn giản nhưng chắc chắn. Cầu thang vẫn được sử dụng tốt cho tới thời điểm hạ giải. Thư viện còn lưu giữ, bảo tồn được nhiều cây xanh, không khí thoáng mát, trong lành nên đây là không gian đọc lý tưởng.

Tuy nhiên, do tòa nhà có thời gian xây dựng quá lâu, đã xuống cấp trầm trọng, khuôn viên lại chật hẹp, không đủ không gian cho hoạt động của Thư viện. Chức năng tòa nhà cũng không phù hợp để làm thư viện. Do đó, để nâng cao hiệu quả hoạt động của Thư viện thành phố, UBND TP Cần Thơ đã quyết định đầu xây dựng mới trụ sở Thư viện và giữa tháng 6-2024, tòa nhà thư viện đã được hạ giải hoàn toàn. 

ĐĂNG HUỲNH

Tài liệu tham khảo:

* ”Cần Thơ xưa và nay”, Huỳnh Minh (1966), Cánh Bằng xuất bản,

* ”Địa chí Cần Thơ”, Tỉnh ủy, UBND tỉnh Cần Thơ (2002),

* ”Thư viện thành phố Cần Thơ - Một chặng đường phát triển (1976-2006)”, Thư viện thành phố Cần Thơ (2006).