Theo đánh giá của Cục Phòng, chống HIV/AIDS, Bộ Y tế, Cần Thơ là điểm sáng trong công tác phòng, chống HIV/AIDS của cả nước. Thành phố được Bộ Y tế, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và các tổ chức quốc tế chọn triển khai thí điểm nhiều mô hình mới trong phòng, chống HIV/AIDS.

Các đại biểu quảng bá cho trang web tự xét nghiệm. 

Tiên phong triển khai mô hình mới

Cần Thơ là địa phương đầu tiên trong cả nước triển khai thí điểm trang web cung cấp sinh phẩm tự xét nghiệm HIV. Với mô hình này, chỉ cần một thiết bị có kết nối Internet, người dân Cần Thơ đã có thể truy cập, tự đánh giá nguy cơ nhiễm HIV và đăng ký nhận sinh phẩm để tự xét nghiệm HIV tại nhà hay tại bất cứ đâu mà mình muốn. Trên trang web có video clip hướng dẫn tự xét nghiệm, tự đọc kết quả. Sinh phẩm tự xét nghiệm HIV bằng dịch miệng đơn giản, dễ làm và độ nhạy rất cao. Trên trang web có hỗ trợ tư vấn cho người dân qua Zalo, Facebook và điện thoại.

Ngoài phương thức xét nghiệm nói trên, Cần Thơ đang duy trì các hình thức tự xét nghiệm HIV dựa vào cộng đồng ưu tiên cho nhóm nguy cơ cao, còn gọi là “nhóm đích”. Người dân sẽ được đội ngũ đồng đẳng viên, tiếp cận viên tư vấn, cung cấp sinh phẩm và có thể tự xét nghiệm tại nhà, tại quán cà phê… hoặc nhờ đồng đẳng viên, tiếp cận viên hỗ trợ xét nghiệm. Cần Thơ duy trì xét nghiệm lưu động, xét nghiệm tại cơ sở y tế, phòng tư vấn xét nghiệm… Nhờ đa dạng hóa loại hình xét nghiệm, cơ quan y tế tiếp cận được các nhóm nguy cơ cao để thực hiện xét nghiệm HIV.

Theo Trung tâm Kiểm soát bệnh tật TP Cần Thơ (CDC), đến ngày 31-10-2020, tổng số người nhiễm HIV phát hiện được trên địa bàn là 6.851 người. Trong đó, tử vong 2.532 người, người nhiễm HIV còn sống là 4.319 người. Riêng trong 10 tháng năm 2020, số người nhiễm HIV phát hiện mới là 316 người, chuyển sang AIDS là 22 người, tử vong 31 người. So với cùng kỳ năm 2019, số người nhiễm HIV tăng 60 người, số chuyển sang AIDS tăng 8 người và số tử vong tăng 4 người.

Ðối tượng nhiễm HIV tại TP Cần Thơ tập trung chủ yếu ở nhóm nam nghiện chích ma túy, phụ nữ bán dâm và nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM). Các đối tượng này đang được quản lý bởi đồng đẳng viên, tiếp cận viên và lực lượng chức năng tại địa phương. Nhờ thực hiện tốt công tác truyền thông, tư vấn xét nghiệm, tự xét nghiệm tại cộng đồng nên số người được phát hiện trong những năm gần đây tăng so với các năm trước. Quy trình xét nghiệm HIV và trả kết quả sớm trong vòng 2 giờ tạo điều kiện thuận lợi cho bệnh nhân tiếp cận điều trị ARV kịp thời, giúp giảm tỷ lệ tử vong và khả năng lây nhiễm ra cộng đồng.

Cần Thơ cũng triển khai điều trị dự phòng trước phơi nhiễm PrEP. Ðây là một mô hình mới. Trong năm 2020, toàn thành phố có 429 khách hàng đang sử dụng dịch vụ điều trị PrEP.

Tăng độ phủ cung cấp dịch vụ

Nhiều năm nay, Cần Thơ thực hiện can thiệp giảm tác hại trên nhóm nguy cơ cao nhiễm HIV. Trong năm 2020, mạng lưới phòng, chống HIV/AIDS ở cơ sở đã phân phát bơm kim tiêm sạch, thu gom bơm tiêm bẩn đã qua sử dụng của người nghiện chích ma túy, đồng thời phát trên 555.000 bao cao su miễn phí cho các đối tượng có nguy cơ cao. Thành phố duy trì 5 cơ sở điều trị và 5 cơ sở cấp phát thuốc Methadone. Hiện nay, thành phố có 37 phòng tư vấn xét nghiệm sàng lọc và 2 phòng xét nghiệm khẳng định HIV, cùng với 6 phòng khám ngoại trú người lớn và 1 phòng khám ngoại trú nhi dành cho người nhiễm HIV.

Thực hiện Nghị quyết số 13/2016/NQ-HÐND của HÐND TP Cần Thơ, ngày 9-12-2016, về việc quy định mức hỗ trợ đóng bảo hiểm y tế cho người nhiễm HIV/AIDS, đã mua và cấp phát thẻ bảo hiểm y tế cho 1.647 người nhiễm HIV; Quỹ toàn cầu hỗ trợ mua bảo hiểm y tế cho 190 người và 1.856 người được hỗ trợ mua bảo hiểm y tế từ các nguồn khác. Tổng số người nhiễm HIV điều trị ARV có thẻ bảo hiểm y tế đạt tỷ lệ 96,5%.

Bên cạnh đó, Chương trình dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con tiếp tục nhận được sử hưởng ứng, đồng thuận cao của người dân. Chương trình đã tư vấn xét nghiệm HIV miễn phí cho 12.802 phụ nữ mang thai, phát hiện 24 trường hợp HIV dương tính. Ðiều trị dự phòng lây nhiễm HIV từ mẹ sang con cho 71 trường hợp phụ nữ mang thai nhiễm HIV. Trong đó có 24 trường hợp phát hiện mới và 47 trường hợp đã điều trị ARV; 45 trẻ sinh ra từ mẹ nhiễm HIV được uống thuốc dự phòng và 40 trẻ được xét nghiệm sinh học phân tử. Ðáng mừng không có trường hợp trẻ có kết quả dương tính HIV.

Có thể nói, công tác phòng, chống HIV của thành phố đã đạt nhiều thành tựu đáng ghi nhận. Ðến nay, đối chiếu với 3 mục tiêu 90-90-90, thành phố đã thực hiện đạt gần 87% người nhiễm HIV biết được tình trạng nhiễm HIV của bản thân; 81,5% người chẩn đoán nhiễm HIV được điều trị ARV và 96,8% người nhiễm HIV điều trị ARV có tải lượng HIV dưới ngưỡng lây truyền HIV cho người khác (dưới 1.000 bản sao/ml máu). Việc đạt mục tiêu thứ 3 cho thấy hiệu quả của công tác điều trị và chăm sóc HIV. Ðối với 2 mục tiêu còn lại, thành phố vẫn chưa đạt được do tâm lý người nhiễm HIV sợ lộ thông tin cá nhân nên không tiếp cận với dịch vụ dự phòng và điều trị.

Linh hoạt triển khai các giải pháp

Theo bác sĩ Huỳnh Minh Trúc, Giám đốc CDC Cần Thơ, số nhiễm HIV lây truyền qua đường quan hệ tình dục chiếm 93%. Chủ yếu tập trung ở nhóm tuổi từ 16-49 (chiếm tỷ lệ 90,8%). Trong đó có dấu hiệu tăng số người nhiễm HIV trong nhóm tuổi từ 16-25 tuổi, chiếm tỷ lệ 34%. Về nghề nghiệp, lao động tự do chiếm 68%, học sinh sinh viên chiếm 16%. Ðiểm đáng lưu ý là MSM chiếm đến 48,7% trong tổng số người nhiễm HIV phát hiện được. Ðây là cũng là nhóm trung gian làm lây truyền HIV ra cộng đồng và rất khó tiếp cận. Kết quả giám sát trọng điểm tại TP Cần Thơ cho thấy, tỷ lệ nhiễm HIV của nhóm MSM ở Cần Thơ là 20,3% (trung bình cả nước trên 10%).

Bác sĩ Huỳnh Minh Trúc cho biết: Ðể góp phần ngăn chặn dịch HIV có xu hướng tăng nhanh ở nhóm MSM và ở những người có hành vi nguy cơ cao, Cần Thơ sẽ linh hoạt tổ chức các mô hình cung cấp dịch vụ xét nghiệm, tự xét nghiệm. Chú trọng các giải pháp tiếp cận đối với nhóm người trẻ tuổi có hành vi nguy cơ cao nhiễm HIV, đặc biệt là các MSM trẻ tuổi.

Theo lãnh đạo CDC Cần Thơ, trong năm 2021, mạng lưới phòng, chống HIV/AIDS triển khai: sử dụng thuốc ARV nguồn bảo hiểm y tế tại các phòng khám HIV; thanh toán chi phí xét nghiệm tải lượng virus HIV, xét nghiệm đếm tế bào miễn dịch CD4 qua bảo hiểm y tế; thực hiện xét nghiệm tải lượng virus cho bệnh nhân đang điều trị ARV tại phòng xét nghiệm ở CDC Cần Thơ. Ðồng thời, triển khai thực hiện kế hoạch hành động tiến tới loại trừ nhiễm HIV, viêm gan B và giang mai lây truyền từ mẹ sang con trên địa bàn thành phố.

Bài, ảnh: H.HOA