Thay đổi chính sách ở những thị trường nhập khẩu chủ lực đã tạo ra những xáo trộn trong xuất khẩu gạo của Việt Nam. Điều này, được dự báo sẽ còn tiếp tục xảy ra trong những tháng cuối năm nay.

►Tăng, giảm ở thị trường chủ lực

Trung Quốc và Philippines được xem là 2 thị trường xuất khẩu gạo chủ lực của Việt Nam trong nhiều năm qua. Riêng, trong những tháng đầu năm 2019, xuất phát từ thay đổi chính sách, xuất khẩu gạo của Việt Nam sang 2 thị trường này đã có sự phân hóa rất rõ rệt.

Thống kê sơ bộ mới nhất vừa được Tổng cục Hải quan công bố cho thấy, trong 8 tháng đầu năm 2019, xuất khẩu gạo cả nước đạt 4,58 triệu tấn gạo với trị giá xuất khẩu đạt 1,99 tỉ USD, tăng 1% về lượng, nhưng giảm 12,8% về giá trị so với cùng kỳ năm ngoái; giá xuất khẩu trung bình đạt 435,1 USD/tấn, giảm 13,7% so với cùng kỳ năm ngoái.

Tuy nhiên, khi xét riêng với thị trường Philippines, ngay từ những tháng đầu năm 2019 (ngày 15-2-2019), Tổng thống Philippines  đã ký ban hành Đạo luật số 11203 chuyển đổi cơ chế nhập khẩu gạo từ áp dụng hạn ngạch sang cơ chế thuế hóa. Theo đó, Đạo luật này xóa bỏ hoàn toàn quy định về hạn ngạch nhập khẩu đối với mặt hàng gạo, thay vào đó áp dụng thuế nhập khẩu 35% từ các quốc gia thuộc khối ASEAN, trong đó, có Việt Nam. Đây là mức thuế có lợi hơn rất nhiều so với mức thuế được Philippines áp dụng cho các quốc gia ngoài ASEAN là 180%.

Việc thay đổi như nêu trên đã giúp xuất khẩu gạo Việt Nam vào Philippines có sự tăng trưởng đột biến về lượng, mà cụ thể báo cáo của Tổng cục Hải quan cho thấy, trong 8 tháng đầu năm 2019, xuất khẩu gạo Việt Nam vào Philippines đạt 1,76 triệu tấn (chiếm 38,5% tổng lượng xuất khẩu gạo Việt Nam khoảng thời gian này), với trị giá xuất khẩu đạt gần 720,39 triệu USD, tăng đến 189,2% về khối lượng, nhưng chỉ tăng 157,3% về giá trị so với cùng kỳ năm ngoái, tương đương giá xuất khẩu bình quân giảm khoảng 14% so với cùng kỳ năm 2018 (chỉ đạt 408,3 USD/tấn).

Trong khi đó, với thị trường Trung Quốc, từ chỗ khối lượng gạo hằng năm xuất khẩu vào quốc gia này chiếm đến khoảng 35% tổng khối lượng của toàn ngành; thế nhưng, khi quốc gia này đưa ra những quy định khắt khe, khiến doanh nghiệp xuất khẩu gạo Việt Nam hầu như không khai thác được gì ở thị trường này.

Ông Nguyễn Văn Đôn, Giám đốc Công ty TNHH Việt Hưng, cho biết: Trung Quốc đưa ra quy định, gạo Việt Nam muốn xuất khẩu vào thị trường này phải đảm bảo như: thời gian xông trùng phải đạt 120 giờ; mẫu kiểm tra phải được đưa đến cơ sở của Trung Quốc kiểm nghiệm; bao bì, nhãn mác phải ghi đầy đủ thông tin về xuất xứ hàng hóa theo thông lệ quốc tế và được cơ quan kiểm nghiệm của Trung Quốc đóng dấu.

Điều này, đã dẫn đến khối lượng gạo của Việt Nam xuất sang Trung Quốc trong 8 tháng đầu năm 2019 đã giảm tới 67,8% so với cùng kỳ năm 2018, xuống còn 347.520 tấn, tức chiếm chỉ 7,6% tổng lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam trong 8 tháng đầu năm nay, theo Hải quan Việt Nam.

Nông dân thu hoạch lúa.

►Gạo Việt tiếp tục gặp khó

Trong một động thái mới nhất được Philippines đưa ra, Bộ Nông nghiệp quốc gia này đã đồng ý áp thuế tự vệ đối với gạo nhập khẩu, trong đó có Việt Nam. Theo đó, Philippines cho rằng, việc gia tăng nhập khẩu gạo từ bên ngoài vào đã gây thiệt hại cho ngành lúa gạo trong nước, nên quốc gia này quyết định áp thuế 30% đối với gạo nhập khẩu trong vòng 1 năm đối với phần vượt quá khối lượng được hưởng thuế ưu đãi là 350.000 tấn.

Trước đó, Bộ Nông nghiệp Philippines cũng đã cân nhắc việc sử dụng các biện pháp "phi thuế quan" nhiều hơn, mà cụ thể là đưa ra các yêu cầu nghiêm ngặt về vệ sinh và kiểm dịch thực vật nhằm điều chỉnh hoạt động nhập khẩu gạo. Theo đó, phía Philippines có thể thực hiện giảm giới hạn dư lượng tối đa (MRL) đối với hàm lượng thuốc trừ sâu của gạo nhập khẩu xuống gần bằng 0. Đồng thời, yêu cầu các lô hàng phải qua phân tích rủi ro dịch bệnh gây hại…

Theo Bộ Nông nghiệp Philippines, động thái nêu trên được đưa ra cũng nhằm nỗ lực giúp nông dân đối phó với việc giá gạo giảm tại trang trại sản xuất trong nước do gạo nhập khẩu giá rẻ tràn ngập thị trường. Trong bối cảnh như trên, chắc chắn sẽ tạo ra những khó khăn, thách thức đối với việc xuất khẩu của ngành gạo Việt Nam trong thời gian tới.

Nhận định chung về tình hình xuất khẩu gạo từ nay đến cuối năm, ông Nguyễn Đình Bích, chuyên gia phân tích ngành lúa gạo, nhấn mạnh: "Chắc chắn ngành gạo sẽ tiếp tục gặp khó". Theo ông Nguyễn Đình Bích, vì sản lượng gạo thế giới vẫn lớn, trong khi xu thế giá xuất khẩu gạo thế giới giảm, cho nên, các nước nhập khẩu sẽ thuận lợi hơn so với các nước xuất khẩu. "Bởi, họ (nước nhập khẩu) có nhiều lựa chọn" - ông nói. Riêng với Việt Nam, sẽ càng khó hơn vì phụ thuộc quá nhiều vào thị trường Trung Quốc, trong khi xuất khẩu sang đây khó khăn nên doanh nghiệp tìm các thị trường khác thay thế như
châu Phi.

"Tuy nhiên, trong bối cảnh giá xuống, thì lợi thế cạnh tranh của Việt Nam ở châu Phi không lớn vì chi phí vận chuyển cao hơn so với Ấn Độ - đối thủ cạnh tranh của Việt Nam", ông Bích cho biết rằng, Ấn Độ xuất khẩu hiện cũng khó khăn, tức muốn đẩy mạnh bán ra, cho nên Việt Nam cạnh tranh với Ấn Độ ở châu Phi là kém.Một yếu tố khác đó là thị trường Trung Quốc cũng đang tìm cách đẩy gạo chất lượng kém, giá thấp sang châu Phi nên càng khó hơn cho Việt Nam.

Bài, ảnh: T.C