Những năm qua, khu vực kinh tế tập thể (KTTT), hợp tác xã (HTX) đã có bước phát triển và đạt được nhiều kết quả tích cực. Theo đó, nhiều loại hình phát triển đa dạng trên các lĩnh vực, góp phần giúp tạo ra số lượng lớn việc làm, xây dựng các liên kết phát triển mới trong nông nghiệp, cùng với các loại hình doanh nghiệp tạo ra diện mạo nông thôn mới, phát triển kinh tế nông nghiệp, nông thôn, giảm nghèo bền vững, ổn định xã hội. Mặc dù đã phát huy những hiệu quả tích cực, tuy nhiên các HTX vẫn cần phải có những thay đổi kịp thời để có thể trụ vững trong bối cảnh mới, trong thời đại công nghiệp 4.0,  cạnh tranh trên thị trường ngày càng quyết liệt…

►Khẳng định vị thế

Theo Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng, sau 15 năm triển khai Nghị quyết số 13-NQ/TW (NQ13) ngày 18-3-2002 Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 5 khóa IX về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả KTTT và hơn 7 năm kể từ khi Luật HTX năm 2012 được thông qua, nhận thức các quan điểm phát triển KTTT của các cấp ủy đảng, chính quyền đã có sự chuyển biến tích cực. Nhận thức của nhân dân về mô hình HTX kiểu mới được nâng cao, từng bước hiểu rõ bản chất HTX kiểu mới, gắn với lợi ích của từng thành viên, thấy được vai trò, vị trí, tính tất yếu khách quan của KTTT, HTX trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Vị trí, vai trò của HTX đối với phát triển kinh tế hộ thành viên, kinh tế địa phương nói riêng và toàn bộ nền kinh tế nói chung dần được khẳng định. Khu vực KTTT, HTX đã từng bước vượt qua khó khăn, thách thức và có bước phát triển mạnh mẽ cả về số lượng và chất lượng. Số HTX hoạt động hiệu quả không ngừng tăng lên, chiếm khoảng 55% trong tổng số HTX nông nghiệp, khoảng 50-80% trong tổng số HTX phi nông nghiệp.

Tính đến đầu năm 2019, cả nước có 101.400 tổ hợp tác (THT), tăng 587 THT so với năm 2003; thu hút 1,34 triệu thành viên tham gia. Số lao động thường xuyên trong THT khoảng 1,1 triệu lao động, tăng 11,2% so với năm 2003. Doanh thu bình quân của 1 THT là 408 triệu đồng, tăng 75,7% so với năm 2003. Toàn quốc có 22.861 HTX, thu hút gần 6 triệu thành viên tham gia; trong đó, có 13.856 HTX nông nghiệp. Số lượng HTX tăng 8.513 HTX (khoảng 59%) so với năm 2003. Số lao động làm việc trong HTX là 1,2 triệu người, tăng 157.000 người so với năm 2003. Doanh thu bình quân của một HTX năm 2018 đạt 4,4 tỉ đồng/HTX, gấp khoảng 5,2 lần so với năm 2003. Thu nhập bình quân của lao động thường xuyên trong HTX cũng tăng lên từ 15,7 triệu đồng/năm năm 2003 lên 36,6 triệu đồng/năm 2018. Bên cạnh đó, cả nước có 74 liên hiệp HTX, tăng 49 liên hiệp HTX so năm 2003, tạo việc làm cho 25.200 lao động; doanh thu bình quân 1 liên hiệp HTX là 944 triệu đồng/năm...

Đặc biệt, thời gian gần đây, số lượng HTX nông nghiệp sản xuất theo chuỗi giá trị ngày càng gia tăng. Trong năm 2018, có gần 1.200 HTX tổ chức sản xuất gắn với chuỗi giá trị, áp dụng công nghệ cao, an toàn thực phẩm; nhiều HTX liên kết với siêu thị, doanh nghiệp lớn để mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm, nghiên cứu mở rộng thị trường trong nước và xuất khẩu.

Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Võ Thành Thống cho rằng: Nhìn chung khu vực KTTT, HTX vẫn còn nhiều khó khăn, hạn chế. Phong trào KTTT, HTX phát triển chưa tương xứng với tiềm năng. Sự tồn tại, hạn chế thể hiện ở cơ chế chính sách, tổ chức thực hiện, bản thân HTX và công tác thực hiện chức năng quản lý nhà nước về KTTT, HTX.

► Củng cố niềm tin, thay đổi cách làm

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang phát triển mạnh mẽ, kinh tế hộ nhỏ lẻ, manh mún, hàng hóa sản xuất không theo các tiêu chuẩn hiện hành sẽ không có chỗ đứng, không có khả năng cạnh tranh và không thể tồn tại. Vì vậy, hợp tác là con đường tất yếu để cùng phát triển.“Hiến kế” phát triển HTX, ông Harm Haverkort, Giám đốc Agriterra tại Việt Nam, cho rằng: Xây dựng và phát triển HTX cần dựa trên các yếu tố là: Lòng tin, tài chính, quản trị kinh doanh, thị trường.

Liên hiệp HTX Thương mại TP Hồ Chí Minh (Saigon Co.op) là một trong những điển hình phát huy tốt hiệu quả kinh tế tập thể. Ảnh: CTV

Bí thư Tỉnh ủy Đồng Tháp Lê Minh Hoan nhấn mạnh: HTX là yếu tố quan trọng quyết định quy mô, chất lượng và tính bền vững trong phát triển nông nghiệp. Để hợp tác trong sản xuất, trước hết cần hợp tác trong đời sống, chính vì vậy mà các Hội quán nông dân tại địa phương đã ra đời. Hội quán chính là không gian chung để tập hợp người dân, là bước đà cho việc tự lực và hợp tác của người dân. Từ đó, người dân cùng sẻ chia, thấu hiểu, có niềm tin, hợp tác với nhau trong cuộc sống hằng ngày, qua đó xây dựng niềm tin hợp tác trong sản xuất, làm ăn. Hội quán chính là nền tảng đi tới kinh tế hợp tác và đây cũng là mục đích cuối cùng. Thực tế, ở đâu Hội quán hoạt động hiệu quả thì nơi đó rất dễ thành lập hợp tác xã, bởi người dân đã quen tính hợp tác. Đồng Tháp cũng đặc biệt quan tâm đến đào tạo nông dân và định hướng chuyển từ sản xuất nông nghiệp sang kinh tế nông nghiệp.

Để tháo gỡ vướng mắc trong cơ chế chính sách, tiếp tục thực hiện tốt NQ13, Chủ tịch UBND tỉnh Lâm Đồng Đoàn Văn Việt kiến nghị: Bộ Tài chính nghiên cứu, ban hành các cơ chế, chính sách về miễn thuế thu nhập cho HTX nếu lợi nhuận đem tái đầu tư hoặc miễn thuế thu nhập cho phần lãi cổ phần chia cho các xã viên nếu số tiền lãi này dùng cho việc tái đầu tư; giảm thuế thu nhập doanh nghiệp cho HTX hoặc các mô hình kinh tế hợp tác. Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam rà soát, điều chỉnh, bổ sung các cơ chế, chính sách về tín dụng theo hướng thông thoáng để các HTX có thể tiếp cận được với các nguồn vốn tín dụng ưu đãi nhằm giải quyết khó khăn về nguồn vốn đầu tư. Liên minh HTX Việt Nam đẩy mạnh hoạt động hỗ trợ hợp tác xã ứng dụng khoa học, kỹ thuật, công nghệ mới trong sản xuất kinh doanh, dịch vụ để nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả và năng lực cạnh tranh…

Phát biểu kết luận Hội nghị toàn quốc tổng kết 15 năm thực hiện NQ13, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc khẳng định: Qua phát triển kinh tế hợp tác, Đảng và Nhà nước mong muốn người dân tham gia liên kết, hợp tác sản xuất, tạo năng lực phát triển mới, vươn ra thị trường thế giới, được hưởng nhiều lợi ích về văn hóa, tinh thần, an sinh xã hội và phát triển cộng đồng… Chúng ta cần nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế, trong nước, những mô hình thành công để phát huy tối đa sức mạnh của HTX kiểu mới và các mô hình KTTT. Các giá trị trung tâm cần phải có là “tầm nhìn dài hạn, lợi ích chia sẻ bền vững giữa thành viên HTX – người lao động – khách hàng – người tiêu dùng – đối tác và đổi mới sáng tạo” trên nền tảng tổ chức quản trị hiện đại theo cơ chế thị trường.

T. Trinh