Thông qua việc triển khai Dự án các trung tâm đổi mới sáng tạo xanh (GIC) tại Việt Nam, thời gian qua Cục Kinh tế Hợp tác và Phát triển Nông thôn thuộc Bộ  Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT) đã phối hợp các địa phương và đơn vị có liên quan triển khai nhiều hoạt động nhằm thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong nông nghiệp. Dự án đã thực hiện nhiều sáng kiến và giải pháp đổi mới, sáng tạo trong chuỗi giá trị lúa gạo và xoài tại vùng ÐBSCL. Qua đó, giúp tăng thu nhập và lợi nhuận cho nông dân, doanh nghiệp và các bên có liên quan, đồng thời thúc đẩy phát triển sản xuất bền vững.

Nhờ được ngành chức năng tạo điều kiện tham gia Dự án GIC, nông dân trong HTX New Green Farm, quận Thốt Nốt đã tận dụng nguồn rơm trong quá trình trồng lúa để trồng nấm rơm và làm phân bón hữu cơ giúp gia tăng thu nhập.

Nông dân, doanh nghiệp hưởng lợi

Dự án GIC tại Việt Nam là một hợp phần của Chương trình các trung tâm đổi mới sáng tạo xanh trong nông nghiệp và thực phẩm, thuộc sáng kiến toàn cầu "Một thế giới không nạn đói" (One World - No Hunger) do Bộ Hợp tác Kinh tế và Phát triển CHLB Ðức (BMZ) tài trợ, thực thi bởi Tổ chức Hợp tác Phát triển Ðức (GIZ) tại 15 nước châu Phi và châu Á, với tổng vốn đầu tư 7 triệu Euro. Ðây cũng là gói cam kết hỗ trợ kỹ thuật từ Chính phủ Ðức, được phối hợp thực hiện bởi GIZ, Cục Kinh tế Hợp tác và Phát triển Nông thôn thuộc Bộ NN&MT và 6 tỉnh, thành ở vùng ÐBSCL gồm Cần Thơ, An Giang, Ðồng Tháp, Hậu Giang, Kiên Giang và Sóc Trăng. Dự án thực hiện trên hai chuỗi giá trị nông sản chủ lực là lúa gạo và xoài. Dự án được triển khai từ năm 2021 đến nay và đã mang lại rất nhiều kết quả tích cực, góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất và phát triển nông nghiệp bền vững.

Dự án đã thúc đẩy đổi mới sáng tạo thông qua việc triển khai 10 giải pháp tiên tiến dành cho nông hộ, bao gồm 6 giải pháp cho chuỗi giá trị lúa gạo và 4 giải pháp cho chuỗi xoài. Cụ thể, đối với lúa gồm canh tác lúa gạo bền vững (SRP), tưới nước ngập khô xen kẽ (AWD), quản lý mức tồn dư hóa chất tối đa (MRL), quản lý dịch hại tổng hợp (IPM), mô hình sản xuất lúa hữu cơ trên ruộng lúa - tôm, quản lý rơm rạ, lớp học kinh doanh cho nông dân (FBS). Ðối với xoài gồm kỹ thuật tỉa cành tạo tán cho cây xoài, quản lý dinh dưỡng trong đất, tưới tiêu bền vững, MRL và IPM. Không chỉ dừng lại ở cấp nông hộ, dự án cũng triển khai các giải pháp đổi mới cho các hợp tác xã (HTX) và doanh nghiệp vừa và nhỏ như giải pháp quản lý kinh doanh cho HTX lúa gạo, canh tác lúa gạo theo hợp đồng và cải thiện năng lực cung cấp dịch vụ nông nghiệp, kinh doanh sản phẩm thương hiệu (gạo và xoài), quản lý thất thoát sau thu hoạch đối với xoài. Những đổi mới này giúp nâng cao năng suất, giảm tác động môi trường và tăng tính bền vững cho sản xuất nông nghiệp.

Ông Lê Ðức Thịnh, Cục trưởng Cục Kinh tế Hợp tác và Phát triển Nông thôn thuộc Bộ NN&MT, cho biết: "Sau 4 năm triển khai, Dự án GIC đã hoàn thành được tất cả các mục tiêu đều đã đạt và vượt kế hoạch đề ra ban đầu. Ðáng chú ý, 10 sáng kiến đổi mới sáng tạo được ứng dụng trong sản xuất lúa gạo và xoài đã giúp nông dân giảm chi phí, cải thiện chất lượng nông sản, tăng thu nhập và kết nối tốt hơn với thị trường". Tính đến hết năm 2024, đã có hơn 20.000 nông dân được tiếp cận các kiến thức về đổi mới sáng tạo, những công nghệ và thực hành khác nhau trong canh tác lúa và xoài. Một số chỉ tiêu dự án tiến hành đánh giá trên mô hình sản xuất lúa cho thấy, lượng nước tiêu thụ giảm 28%, phân bón hóa học giảm 8,6%, phát thải khí nhà kính giảm 63% so với kịch bản sử dụng phương thức sản xuất truyền thống. Những hộ áp dụng một số đổi mới sáng tạo mà dự án thúc đẩy như FBS và SRP thu được lợi nhuận trung bình cao hơn khoảng 8-11% so với những hộ không áp dụng. Ðối với mô hình xoài, lượng phân bón hóa học giảm 25%, thời gian bảo quản xoài từ 7 ngày lên 35 ngày, năng suất tăng 29%, nông dân tăng 20% thu nhập.  Dự án cũng đã thu hút sự tham gia của 294 HTX cùng doanh nghiệp vừa và nhỏ ở trong chuỗi giá trị. Hỗ trợ công tác quản trị và kinh doanh của 91 HTX lúa gạo và 39 doanh nghiệp chuỗi xoài, hỗ trợ thử nghiệm 43 mô hình canh tác theo phương thức đổi mới sáng tạo cho hiệu quả kinh tế cao hơn và giảm phát thải. Nhiều doanh nghiệp đã cải thiện ít nhất 3/5 chỉ số kinh doanh chính, có 307 việc làm được tạo mới, trong đó có 174 việc làm dành cho nữ lao động và 178 việc làm dành cho thanh niên.

Phát huy sáng kiến đổi mới sáng tạo

Nhằm đánh giá kết quả thực hiện và chia sẻ kinh nghiệm, giải pháp đổi mới sáng tạo trong ngành lúa gạo và xoài tại ÐBSCL, Bộ NN&MT vừa phối hợp các đơn vị có liên quan tổ chức hội nghị tổng kết Dự án GIC. Tại hội nghị này, nhiều đại biểu cho rằng, những bài học kinh nghiệm cùng các đổi mới sáng tạo đã thực hiện từ dự án là những công cụ, giải pháp hữu ích cho phát triển nông nghiệp của Việt Nam. Những kinh nghiệm từ Dự án cũng đóng góp thiết thực cho việc triển khai thực hiện các đề án quan trọng của ngành Nông nghiệp hiện nay, đặc biệt là Ðề án phát triển bền vững 1 triệu héc-ta chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ÐBSCL đến năm 2030. 

Ông Nguyễn Ngọc Hè, Phó Chủ tịch UBND TP Cần Thơ, cho biết: "Sau 4 năm thực hiện, dự án đã mang lại rất nhiều kết quả tích cực và rất có ý nghĩa. Ðặc biệt, thu nhập của các hộ sản xuất nhỏ được cải thiện rõ nét. Người dân có thêm nhiều việc làm và thu nhập. Khả năng chống chịu của các chuỗi giá trị lúa gạo và xoài được nâng cao. Các mô hình sản xuất, kinh doanh có tính cạnh tranh cao hơn, đồng thời giảm thiểu tác động môi trường... Tới đây thành phố tiếp tục nghiên cứu, triển khai, nhân rộng các mô hình thành công của Dự án GIC, gắn kết với ý tưởng đổi mới sáng tạo để tối ưu hóa các giải pháp nhằm phát triển nền nông nghiệp xanh và bền vững vùng ÐBSCL". Theo ông Tôn Thất Tịnh, Phó Giám đốc Sở NN&MT tỉnh An Giang, Dự án GIC đã góp phần quan trọng vào việc nâng cao chất lượng và giá trị của ngành hàng lúa gạo và xoài tại An Giang, góp phần tạo chuỗi liên kết bền vững và nâng cao khả năng thương mại hóa sản phẩm. Mong rằng, tới đây các hoạt động đổi mới sáng tạo, cùng các kết quả và bài học kinh nghiệm từ dự án tiếp tục được các bên liên quan phát huy, nhân rộng, góp phần vào sự phát triển bền vững của nền nông nghiệp Việt Nam.

Bằng cách tích hợp các giải pháp đổi mới sáng tạo vào hệ thống sản xuất sẵn có của địa phương ví dụ như phương pháp lớp học kinh doanh cho nông dân được lồng ghép vào chương trình đào tạo nghề kinh doanh nông nghiệp quốc gia của Bộ NN&MT, dự án không chỉ đảm bảo tính bền vững của các mô hình đã triển khai mà còn tạo điều kiện cho việc nhân rộng trên quy mô lớn. Ðồng thời, dự án cũng đã biên soạn nhiều tài liệu tập huấn, giới thiệu mô hình, hướng dẫn kỹ thuật để phổ biến nhân rộng. Thứ trưởng Bộ NN&MT Võ Văn Hưng đề nghị chính quyền các địa phương vùng ÐBSCL không để dự án kết thúc mà cần nhân rộng, phát huy, tiếp tục khuyến khích đổi mới, sáng tạo trong nông nghiệp và Bộ cũng sẽ tiếp tục đồng hành cùng các địa phương, với tinh thần đổi mới về cơ chế, về thể chế và tháo bỏ những "điểm nghẽn", hướng đến nền nông nghiệp bền vững, hiệu quả, đa giá trị…