Việt Nam có điều kiện thuận lợi về thời tiết, thổ nhưỡng để sản xuất đa dạng các loại trái cây phục vụ tiêu dùng trong nước và xuất khẩu. Ðến nay, nhiều loại trái cây Việt Nam đã xuất khẩu sang nhiều quốc gia, vùng lãnh thổ trên thế giới, trong đó một số loại trái cây đạt kim ngạch xuất khẩu trên 1 tỉ USD/năm và tiềm năng, cơ hội để gia tăng xuất khẩu mặt hàng này còn rất phong phú.

Sơ chế dừa tươi phục vụ xuất khẩu tại một doanh nghiệp ở tỉnh Vĩnh Long.
 

Nhiều mặt hàng có lợi thế

Hiện nước ta còn nhiều loại trái cây có tiềm năng, lợi thế trong sản xuất kinh doanh và có triển vọng sớm trở thành những mặt hàng xuất khẩu đạt trên 1 tỉ USD/năm. Trong đó, đáng chú ý nhất là cây chuối, cây dứa và chanh leo. Ðây là những loại cây đang được trồng với diện tích khá lớn và có mặt tại nhiều vùng miền trên cả nước. Các loại trái cây này có nhiều dưỡng chất tốt cho sức khỏe nên được người tiêu dùng tại nhiều nước trên thế giới ưa chuộng và có nhu cầu tiêu thụ lớn.

Tuy nhiên, kim ngạch xuất khẩu dứa mới đạt vài chục triệu USD/năm, còn chuối và chanh leo có cao hơn nhưng cũng mới ở mức vài trăm triệu USD/năm. Riêng dừa đã đạt kim ngạch xuất khẩu 1,1 tỉ USD/năm nhưng vẫn còn nhiều tiềm năng và cơ hội để gia tăng sản xuất và tăng giá trị xuất khẩu bởi thị trường thế giới có nhu cầu tiêu thụ nhiều. Cây dừa khá dễ trồng, có thể trồng tại nhiều vùng đất khác nhau và dừa cũng được chế biến thành rất nhiều sản phẩm để phục vụ tiêu dùng trong nước và xuất khẩu.

Theo Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Việt Nam hiện có hơn 1,3 triệu héc-ta cây ăn trái các loại, với sản lượng đạt 15 triệu tấn mỗi năm. Trong đó, dừa chiếm diện tích hơn 202.130ha, với sản lượng hơn 2,28 triệu tấn/năm; diện tích trồng chuối đạt 161.200ha, sản lượng gần 3 triệu tấn/năm; dứa hơn 52.200ha, sản lượng hơn 806.500 tấn/năm; chanh dây hơn 10.400ha, sản lượng đạt 163.500 tấn/năm. Sản phẩm trái tươi và chế biến từ dừa, dứa, chuối và chanh dây của nước ta đã được xuất khẩu sang nhiều nước trên thế giới, trong đó có nhiều thị trường khó tính như Hàn Quốc, Nhật Bản, EU và Hoa Kỳ.

Dù vậy, việc phát triển sản xuất, chế biến, tiêu thụ và xuất khẩu các mặt hàng trên vẫn còn gặp một số khó khăn, trở ngại. Ðó là nông dân tại nhiều nơi chưa an tâm trong đầu tư phát triển trồng chanh dây, chuối, dứa và dừa do giá cả đầu ra sản phẩm chưa ổn định, liên kết theo chuỗi giá trị còn hạn chế, nhiều nông dân chưa được doanh nghiệp bao tiêu sản phẩm. Còn các khâu bảo quản, sơ chế và chế biến đối với trái dừa đã được thực hiện khá tốt tại các vùng trồng dừa chủ lực nhưng nhiều nhà máy vẫn thường xuyên gặp tình trạng thiếu nguyên liệu và giá nguyên liệu không ổn định. Trong khi đó, hoạt động thu mua, sơ chế và chế biến chanh dây, chuối và dứa phục vụ xuất khẩu tại nhiều địa phương còn hạn chế và chưa đáp ứng tốt nhu cầu về đa dạng sản phẩm chế biến sâu, tăng giá trị xuất khẩu…

Giải pháp gia tăng xuất khẩu

Nhằm phát triển xuất khẩu các loại trái cây có lợi thế, Bộ Nông nghiệp và Môi trường vừa tổ chức diễn đàn “Giải pháp tăng sức cạnh tranh, thúc đẩy xuất khẩu các sản phẩm trái cây có lợi thế: chanh leo, chuối, dứa, dừa”. Tại diễn đàn này, nhiều đại biểu cho rằng, 4 loại trái cây trên còn nhiều tiềm năng, cơ hội để phát triển sản xuất và xuất khẩu để mang lại giá trị cao hơn, tạo nguồn thu ngoại tệ lớn hơn.

Tới đây, các cấp, các ngành chức năng ở Trung ương và địa phương cần quan tâm hỗ trợ người dân, doanh nghiệp tháo gỡ kịp thời khó khăn và triển khai đồng bộ các giải pháp nhằm phát triển sản xuất bền vững, gắn với nhu cầu thị trường. Cần có quy hoạch, định hướng, chiến lược phát triển sản xuất và tiêu thụ bài bản, tránh sản xuất chạy theo giá cả và theo phong trào. Quản lý chặt chất lượng nguồn cây giống, các loại vật tư đầu vào gắn với xây dựng vùng nguyên liệu đảm bảo các tiêu chuẩn theo yêu cầu các thị trường xuất khẩu và định hướng sản xuất xanh, phát thải thấp. Khuyến khích nông dân, doanh nghiệp tăng cường liên kết chuỗi, đẩy mạnh áp dụng khoa học, công nghệ để giảm chi phí và nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm, cũng như đẩy mạnh đa dạng các sản phẩm chế biến sâu phục vụ xuất khẩu nhằm nâng cao giá trị gia tăng…

Theo Tiến sĩ Trần Minh Hải, Phó Hiệu trưởng Trường Chính sách công và Phát triển nông thôn, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, doanh nghiệp cần tăng cường liên kết chuỗi với nông dân thông qua các hợp tác xã để xây dựng mã vùng trồng và kiểm soát vùng nguyên liệu. Các địa phương cần hỗ trợ kết nối các hợp tác xã với doanh nghiệp.

Dứa có nhu cầu tiêu thụ rất cao, hiện trên thế giới vì lý do sức khỏe mà nhiều người có xu hướng tăng tiêu dùng sản phẩm dứa. Trước các cơ hội thị trường đang tốt, cần đầu tư cho cây dứa trở thành cây chủ lực, phải có chiến lược rõ ràng, tổ chức sản xuất bài bản.

Theo ông Ðặng Phúc Nguyên, Tổng Thư ký Hiệp hội rau quả Việt Nam, cần xây dựng vùng nguyên liệu tập cho các sản phẩm có lợi thế cạnh tranh cao như cây dứa. Ðầu tư, cải tiến về giống, áp dụng khoa học kỹ thuật để tăng năng suất, chất lượng sản phẩm. Các cơ quan chức năng cũng cần quan tâm vấn đề xây dựng hệ thống thủy lợi phục vụ cho vùng trồng dứa, có chính sách hỗ trợ cho dân, doanh nghiệp trong phát triển sản xuất và xuất khẩu.

Còn theo ông Võ Quan Huy, Giám đốc Công ty TNHH Huy Long An, trong bối cảnh thị trường chuối tươi ngày càng cạnh tranh, việc phát triển các sản phẩm chế biến sâu là bước đi tất yếu nếu Việt Nam muốn nâng tầm cây chuối và tránh phụ thuộc vào một vài thị trường xuất khẩu truyền thống. Cần có chính sách ưu tiên khuyến khích phát triển công nghiệp chế biến chuối, hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận vốn, khoa học công nghệ và thị trường. Nghiên cứu, phát triển các công nghệ nhằm tận dụng tối đa các phế phụ phẩm từ cây chuối để gia tăng chuỗi giá trị và góp phần bảo vệ môi trường.

Theo ông Trần Thanh Nam, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường, chanh leo, dứa, dừa, chuối là những mặt hàng mà nước ta có lợi thế cạnh tranh, có năng lực sản xuất và thị trường có nhu cầu tiêu thụ lớn. Hiện diện tích trồng 4 loại cây này khoảng 420.000ha, với sản lượng trên 6,3 triệu tấn. Tuy nhiên, trong các loại trái cây này mới có dừa đạt kim ngạch xuất khẩu 1,1 tỉ USD vào năm 2024, chuối mới đạt kim ngạch xuất khẩu 380 triệu USD/năm, chanh dây có giá trị xuất khẩu 220 triệu USD/năm và mặt hàng dứa rất có tiềm năng nhưng kim ngạch xuất khẩu đạt chưa tới 50 triệu USD/năm. Do vậy, chúng ta phải có giải pháp thúc đẩy để tất cả các loại cây ăn trái trên sớm đạt kim ngạch xuất khẩu trên 1 tỉ USD/năm/loại cây. Cần nâng cao trách nhiệm và có sự phối hợp tốt giữa các bên có liên quan, từ các cơ quan quản lý nhà nước, hiệp hội ngành hàng, doanh nghiệp, hợp tác xã và người trồng cây để đạt được mục tiêu trên vào các năm tới…

Bài, ảnh: KHÁNH TRUNG