Hơn 30 năm bền bỉ cùng các mô hình hay và những sáng kiến mới đã vinh danh Cần Thơ là điểm sáng của toàn quốc và quốc tế, với các chỉ tiêu trong công tác phòng chống HIV/AIDS vượt xa cam kết toàn cầu. Trong đó thành tựu lớn nhất là sự thay đổi nhận thức và trách nhiệm của cộng đồng đối với căn bệnh thế kỷ.

Những con số biết nói

BS CKII Huỳnh Minh Trúc, Giám đốc Trung tâm Kiểm soát bệnh tật (CDC) TP Cần Thơ cho biết trong hơn 3 thập kỷ qua, với sự chỉ đạo của Thành ủy, UBND thành phố, sự phối hợp chặt chẽ của sở, ban ngành, đoàn thể và đặc biệt là sự chung tay của cộng đồng, Cần Thơ đã khống chế được dịch HIV trong cộng đồng, với tỷ lệ nhiễm HIV trong cộng đồng xấp xỉ 0,3%. Trường hợp nhiễm HIV phát hiện mới thời điểm nhiều năm trước có lúc 600 trường hợp/năm; hiện nay còn gần 300 trường hợp/năm và tiếp tục giảm.

Các đơn vị y tế Cần Thơ được biểu dương về mô hình Đáp ứng y tế công cộng với chùm ca nhiễm HIV. Ảnh: THU SƯƠNG

Trong cam kết 95-95-95 với mục tiêu toàn cầu về dịch bệnh HIV thì Cần Thơ hiện đã đạt và vượt. Cụ thể Cần Thơ có 95% người nhiễm biết được tình trạng nhiễm bệnh; có 97% người mắc bệnh HIV được điều trị ARV và đặc biệt có 99% người được điều trị ARV có tải lượng virus dưới ngưỡng ức chế.

Các dịch vụ phòng chống HIV/AIDS ngày càng được mở rộng và đảm bảo cung cấp đầy đủ từ dự phòng đến chăm sóc điều trị. Trong đó bao gồm: tiếp cận cộng đồng người có nguy cơ cao, tư vấn xét nghiệm HIV, can thiệp giảm tác hại và đặc biệt dự phòng trước phơi nhiễm, sau phơi nhiễm, điều trị ARV, dự phòng lây truyền từ mẹ sang con. Hiện nay bệnh nhân nhiễm HIV sang AIDS rất thấp, hiếm gặp trường hợp bệnh nặng, suy kiệt như trước đây. Đặc biệt, tỷ lệ lây truyền từ mẹ sang con nhiều năm qua ở Cần Thơ duy trì mức 0%.

Tiên phong triển khai sáng kiến

Để đạt được những kết quả trên, Cần Thơ luôn tiên phong triển khai các mô hình hay, sáng kiến mới. Tiêu biểu như mô hình Đáp ứng y tế công cộng với chùm ca nhiễm HIV được triển khai thí điểm đầu tiên tại khu vực Cái Răng là 1 trong 5 dấu ấn nổi bật của Việt Nam năm 2024. Mô hình là giải pháp quan trọng giúp kiểm soát dịch bệnh, đặc biệt tại các khu vực có số ca nhiễm gia tăng, bằng các hoạt động can thiệp nhanh chóng, hiệu quả, tập trung lấp đầy khoảng trống nhằm kịp thời ngăn chặn sự lây lan của HIV trong nhóm nguy cơ cao hoặc khu vực có chùm lây nhiễm. Kết quả ban đầu ghi nhận: giảm số ca HIV phát hiện mới, tăng tỷ lệ kết nối điều trị ARV thành công, tăng tỷ lệ điều trị ARV trong ngày và tăng số người sử dụng PrEP.

Ths Dáp Thanh Giang, Trưởng Khoa Phòng chống HIV/AIDS CDC TP Cần Thơ cung cấp kiến thức phòng chống HIV/AIDS cho sinh viên. Ảnh: THU SƯƠNG

Theo TS.BS Trương Tỷ, Giám đốc Trung tâm Y tế khu vực Cái Răng, mô hình triển khai trong giai đoạn 2023-2024. Trước đây, số người được tư vấn, điều trị thấp và còn bỏ sót đối tượng trong cộng đồng. Còn hiện nay tổng số bệnh nhân điều trị tại Trung tâm Y tế khu vực Cái Răng là 1.300 người, vượt chỉ tiêu. Cuối năm 2024, Cái Răng nói riêng và các đơn vị y tế Cần Thơ nói chung đã được Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Hoa Kỳ biểu dương về thành tích tiên phong triển khai mô hình mới trong công tác phòng chống HIV/AIDS. Việt Nam cũng đã chia sẻ kinh nghiệm thực hiện mô hình này tại nhiều hội thảo quốc tế.

Theo lãnh đạo Cục phòng, chống HIV/AIDS, Việt Nam được công nhận là một trong những quốc gia tiên phong trong việc áp dụng sáng kiến đáp ứng y tế công cộng với chùm ca nhiễm nhằm kiểm soát dịch HIV. Đặc biệt, Cần Thơ là địa phương đầu tiên triển khai mô hình này nhanh, trọng tâm và bền vững. Sự kiên trì, quyết tâm và sáng tạo đã giúp Cần Thơ gặt hái được những thành công bước đầu, tạo tiền đề vững chắc trong phòng, chống HIV/AIDS tiếp theo. Dịp này, ông Marc E. Knapper, Đại sứ Hoa Kỳ cho biết tiếp tục đồng hành cùng Cần Thơ, hỗ trợ tăng cường chất lượng chương trình phòng, chống HIV và phát triển cộng đồng.

Đây không phải là lần đầu Cần Thơ triển khai thành công các sáng kiến về phòng chống HIV/AIDS. Những năm 1996-2000, dịch HIV chủ yếu ở nhóm mại dâm và địa phương đã triển khai chương trình bao cao su cấp miễn phí và kể cả tiếp thị xã hội. Cần Thơ cũng vận dụng hàng loạt các thí điểm, sáng kiến mới như điều trị 2.0, ước tính quần thể nguy cơ cao, khảo sát ứng dụng triển khai hệ thống quản lý thông tin người nhiễm HIV, phần mềm HIV 4.1…

Từ năm 2017 đến nay, Cần Thơ phối hợp với Cục Phòng chống HIV/AIDS, Tổ chức Y tế thế giới triển khai thí điểm hoạt động tư vấn xét nghiệm tại cộng đồng giúp gia tăng tỷ lệ đối tượng nguy cơ cao được tiếp cận xét nghiệm HIV. Cần Thơ cũng là địa phương đầu tiên thí điểm triển khai cung cấp bộ dụng cụ tự xét nghiệm HIV qua trang web: https://tuxetnghiem.vn giúp tăng tỷ lệ người có nguy cơ cao được xét nghiệm HIV.

CDC TP Cần Thơ còn phối hợp với Cục Phòng chống HIV/AIDS và Tổ chức Y tế thế giới nghiên cứu sự lựa chọn và duy trì điều trị dự phòng (PrEP) hàng ngày và theo tình huống tại địa bàn. Nghiên cứu được triển khai giúp chương trình quốc gia có thêm thông tin về triển khai PrEP, đặc biệt là PrEP theo tình huống.

Trong năm 2023, CDC TP Cần Thơ cũng phối hợp với WHO nghiên cứu thí điểm đánh giá tính khả thi và hiệu quả tích hợp xét nghiệm đo tải lượng HCV (viêm gan C) và HIV trên hệ thống gene Xpert hiện có tại Cần Thơ. Theo đó, chương trình tập huấn cho đội ngũ nhân lực về xét nghiệm, chẩn đoán, điều trị viêm gan C; xét nghiệm tải lượng virus viêm gan C cho bệnh nhân HIV.

WHO còn hỗ trợ sinh phẩm cho các trạm y tế ở Cần Thơ hoạt động xét nghiệm nhanh 3 bệnh: HIV, viêm gan B và giang mai cho phụ nữ mang thai nhằm tiến tới lại trừ lây truyền 3 bệnh này từ mẹ sang con. BS CKI Nguyễn Quốc Sử, Phòng Khám và Điều trị ngoại trú cho bệnh nhân HIV (OPC) Bình Thủy cho biết, nhiều trường hợp bệnh chưa được điều trị thì mắc đồng thời rất nhiều bệnh như suy thận, da liễu, giang mai, viêm gan B, C; những bệnh nhân ở giai đoạn HIV tiến triển hay mắc lao.

Vì vậy, ngay khi áp dụng phác đồ điều trị HIV, bệnh nhân được sàng lọc lao. Trung tâm Y tế Bình Thủy có hệ thống máy xét nghiệm kỹ thuật cao rất nhạy trong tầm soát chẩn đoán lao, trong chương trình hợp tác giữa CDC TP Cần Thơ và WHO. Tùy tình trạng mức độ bệnh, bệnh nhân được chỉ định xét nghiệm công thức máu, gan, thận; bệnh nhân lớn tuổi còn được tầm soát thêm các bệnh mạn tính.

Kinh nghiệm hay

BS CKII Huỳnh Minh Trúc, Giám đốc CDC TP Cần Thơ, cho biết thành công của công tác phòng chống HIV/AIDS trước hết đến từ hành động mạnh mẽ của toàn hệ thống chính trị trong ban hành chính sách, bố trí huy động nguồn lực và triển khai đồng bộ.

Bên cạnh đó là sự hỗ trợ kỹ thuật, giám sát chuyên môn thường xuyên từ Cục Phòng chống HIV/AIDS, các tổ chức quốc tế. Ngành Y tế cũng luôn nhận được sự đồng hành của ngành Công an, Giáo dục, Lao động - Xã hội, các đoàn thể, các tổ chức xã hội dân sự, đặc biệt là sự tham gia tích cực của các tổ chức dựa vào cộng đồng (CBO).

Đó là những nền tảng để TP Cần Thơ xây dựng mạng lưới phòng chống HIV rộng khắp và ổn định; triển khai đồng bộ, hiệu quả các giải pháp chuyên môn; có những biện pháp can thiệp, thích ứng nhanh với thay đổi dịch bệnh.

Cần Thơ cũng đẩy mạnh ứng dụng khoa học kỹ thuật và hợp tác quốc tế chính là đòn bẩy giúp Cần Thơ có thêm nhiều nguồn lực tiếp cận các tiến bộ kỹ thuật, tạo năng lực ứng phó với đại dịch. Ths Dáp Thanh Giang, Trưởng Khoa Phòng chống HIV/AIDS CDC TP Cần Thơ, cho biết Cần Thơ luôn là lựa chọn hàng đầu của các tổ chức quốc tế triển khai các mô hình mới về HIV vì sự nỗ lực tự thân của thành phố tạo nên uy tín. Ngay từ đầu, lãnh đạo các cấp quan tâm tạo điều kiện tối đa, đội ngũ nhiệt tình, năng nổ, tận tâm. Khi các dự án được triển khai đều đạt kết quả tốt, được đánh giá cao, càng tạo lòng tin cho đối tác.

Cần Thơ tiếp cận các chương trình phòng chống HIV/AIDS dựa trên quyền con người, đặc biệt nhóm nguy cơ cao, nhóm yếu thế. Qua đó, góp phần giảm kỳ thị, đảm bảo quyền được tiếp cận dịch vụ của mọi người, kể cả nhóm dễ bị tổn thương, thu hút người bệnh đến với hệ thống y tế. Các giải pháp chuyên môn được triển khai đồng bộ, đầy đủ từ dự phòng đến chăm sóc điều  trị giúp người nhiễm và người có hành vi nguy cơ cao có điều kiện được tiếp cận với các dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS theo nhu cầu. 

Thành công lớn nhất là sự thay đổi nhận thức và chuyển đổi hành vi của cộng đồng thông qua các phương thức truyền thông. Giai đoạn trước của đại dịch, nhóm bệnh chủ yếu ở đối tượng ma túy, mại dâm, nên các nhân viên tiếp cận cộng đồng khéo léo tạo quan hệ kết nối và hỗ trợ. Cô Ngô Thị Mỹ Nga, cộng tác viên HIV ở phường Cái Răng chia sẻ, cô thường tiếp cận trực tiếp với phương châm nói nhanh, gọn, dễ hiểu. Cô quan tâm tìm hiểu từng hoàn cảnh, thói quen sinh hoạt, tâm lý người bệnh. Song song đó, cô vận động nhà hảo tâm hỗ trợ nhu yếu phẩm, giúp người bệnh vơi bớt khó khăn trong cuộc sống. Giai đoạn sau của cuộc chiến chống đại dịch thì đối tượng nguy cơ cũng thay đổi tập trung ở nhóm đồng tính nam và đa phần còn trẻ. Phương thức tuyên truyền chuyển sang ứng dụng các nền tảng mạng xã hội.

Cuối năm 2024, Bộ Y tế đã triển khai Chương trình chuyển đổi số trong hoạt động phòng chống HIV/AIDS giai đoạn 2025-2030 hướng đến chấm dứt dịch bệnh. Hiện nay, hệ thống thông tin được triển khai tại các tỉnh thành đã quản lý hơn 230.000 trường hợp nhiễm HIV trong cả nước. Qua đó quản lý dữ liệu tập trung, giúp kết nối, tiếp cận, sử dụng dữ liệu chuẩn xác và hiệu quả cho công tác báo cáo, quản lý, giám sát dịch, đáp ứng y tế công cộng nhanh chóng.

YẾN SƯƠNG

Bài cuối: Quyết tâm chấm dứt căn bệnh thế kỷ