Trong thời kỳ đất nước đang khủng hoảng kinh tế thì việc “cân đo đong đếm” để quyết định một vấn đề gì mang lại hiệu quả cao và thiết thực luôn được đề cao. Việc ngừng tuyển sinh Đề án du học nước ngoài bằng ngân sách nhà nước (đề án 322) cũng là một trong những giải pháp để tiết kiệm chi tiêu. Tuy nhiên, sự việc đã ảnh hưởng và đảo lộn cuộc sống của không ít đối tượng liên quan, đang là vấn đề thời sự, thu hút nhiều người quan tâm và cần có phương án giải quyết hợp lý. Ông Nguyễn Xuân Vang, Cục trưởng Cục Đào tạo với nước ngoài (Cục) - Bộ Giáo dục và Đào tạo (Bộ) có cuộc trao đổi với báo chí về những khó khăn, vướng mắc và biện pháp tháo gỡ.

* Ngoài vấn đề kinh phí, đề án 322 chấm dứt còn có lý do nào khác, thưa ông?

- Đề án 322 thực hiện từ năm 2000, trong giai đoạn 2 từ 2006 đến 2014 chỉ tiêu được gửi 2.000 người đi học. Đến nay, tổng số lưu học sinh đi học đã đạt chỉ tiêu trên nên không có cơ sở để được Bộ Tài chính cấp kinh phí cử thêm người đi học mới. Còn những người đang đi học thì vẫn được cấp kinh phí bình thường cho đến khi hết khóa học ở nước ngoài.

Đề án 322 mỗi năm được tuyển 400 người, gồm đào tạo tiến sĩ, thạc sĩ, đại học... Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện Đề án, căn cứ nhu cầu đào tạo chung của đất nước trong những năm cuối thực hiện Đề án 322, đồng thời với mong muốn không làm gián đoạn việc cử người đi học nước ngoài, từ năm 2010 Bộ có chủ trương “gối” việc tuyển sinh đào tạo tiến sĩ của Đề án 322 vào Đề án 911 (cho đối tượng học tiến sĩ làm giảng viên, đã được phê duyệt song chưa được cấp kinh phí) và do đó đã tăng số lượng ứng viên đi học tiến sĩ để chuyển tiếp sang Đề án 911. Việc xác định tăng chỉ tiêu đào tạo tiến sĩ là có mục đích nối tiếp sang Đề án 911 song do một số thủ tục Đề án 911 chưa hoàn tất nên các chỉ tiêu đi học tiến sĩ “gối đầu” đã “chiếm dụng” bất đắc dĩ chỉ tiêu chung của Đề án 322.

* Vậy kinh phí để giải quyết trường hợp “gối đầu” sẽ được giải quyết như thế nào?

- Bộ đang xin phép Chính phủ cho chuyển tất cả số giảng viên đi học tiến sĩ năm 2010 và 2011 theo Đề án 322 được chuyển sang nguồn kinh phí của Đề án 911 và như vậy sau khi được Chính phủ cho phép và trên cơ sở cân đối toàn bộ chỉ tiêu đào tạo, Đề án 322 hoàn toàn có khả năng bố trí cử nốt số ứng viên đại học, thạc sĩ đã trúng tuyển đi học mới trong năm 2012. Theo chỉ đạo của Chính phủ, Bộ đang hoàn thiện dự thảo đề án mới tương tự đề án 322 (trừ đối tượng giảng viên đi học tiến sĩ theo đề án 911), và sẽ lấy ý kiến các cơ quan để trình Chính phủ trong tháng 6 này. Như vậy, sẽ có thêm một khả năng là khi Đề án mới được phê duyệt, Bộ sẽ được cấp kinh phí để chuyển những người trúng tuyển còn lại đi học bằng nguồn đề án mới.

* Ngoài ra các ứng viên còn có sự lựa chọn nào khác thưa ông?

- Bộ đang thực hiện tuyển sinh và phối hợp với các cơ quan, tổ chức nước ngoài tuyển sinh cho các chương trình học bổng khác. Giải pháp trước mắt nếu có các chương trình học bổng khác mà ứng viên thấy có thể đăng ký chuyển sang đi học để tiết kiệm thời gian, có thêm cơ hội cho mình và giúp đỡ giảm tải kinh phí nhà nước, có thể liên hệ với Cục để phối hợp xử lý trước ngày 1-6-2012. Nếu ứng viên vẫn muốn đi học bằng ngân sách theo nguyện vọng cá nhân của mình, hoặc có nguyện vọng chờ các chương trình học bổng khác ưu việt hơn mới đăng ký chuyển nguyện vọng thì ứng viên có thể cập nhật thông báo nguyện vọng của mình để Cục tổng hợp và nghiên cứu, đề xuất xử lý ngay khi có thể tiếp tục thực hiện việc cử đi học bằng ngân sách hoặc đề cử ứng viên cho các học bổng nước ngoài cấp.

* Ông có thể cho biết, đối tượng đang chịu ảnh hưởng của việc dừng đề án có nhiều không?

- Hiện nay có gần 150 em thuộc đối tượng; trong đó chủ yếu đối với 47 ứng viên đại học. Cục xét thấy cần ưu tiên xử lý sớm để các em đi học vì thời gian từ lúc thi đại học đến nay đã gần 2 năm , các em tập trung cho việc dự tuyển, chuẩn bị ngoại ngữ...

Còn số ứng viên thạc sĩ còn hơn 100 người chưa đi học, trong đó một số người đã chuyển sang các chương trình học bổng khác. Số lượng cụ thể những ứng viên có nhu cầu đi học theo các hướng cụ thể sẽ biết được sau ngày 1-6 này.

* Chắc hẳn các ứng viên sẽ có những thiệt thòi mất mát, vậy giải pháp nào để bù đắp và giảm thiệt hại cho họ, thưa ông?

- Để bảo đảm quyền lợi cho ứng viên trúng tuyển chưa đi học, Cục tạo điều kiện để người trúng tuyển chuyển đổi cơ hội đi học ở nước ngoài theo hai hướng sau: Thứ nhất, ứng viên nghiên cứu thông tin tuyển sinh trên các trang web: www.vied.vn và www.moet.gov.vn để xác định và đăng ký chuyển sang chương trình học bổng cụ thể do Bộ chủ trì tuyển sinh đi học theo các diện học bổng hiệp định, học bổng nước ngoài cấp cho Việt Nam năm học 2012 - 2013 phù hợp với nguyện vọng đi học của mình.

Thứ hai, đối với ứng viên tiến sĩ đang là giảng viên đại học, cao đẳng hoặc người được xét tuyển đi học tiến sĩ về làm giảng viên, ứng viên thạc sĩ có học lực đại học loại giỏi đang là giảng viên đại học, có văn bản của cơ sở đào tạo nước ngoài đồng ý tiếp nhận đào tạo thẳng chương trình tiến sĩ sẽ đăng ký để được xem xét chuyển sang xử lý trúng tuyển theo diện học bổng Đề án 911 đi học chương trình tiến sĩ bằng ngân sách Nhà nước năm 2012-2013.

Vào thời điểm này Bộ đã tạo thêm cơ hội cho các ứng viên chuyển sang học bổng MEXT của Chính phủ Nhật Bản, học bổng của Chính phủ Sri Lanka, Cuba, Liên bang Nga, Maroc. Sắp tới có thêm các học bổng khác sẽ được thông báo tiếp để ứng viên quan tâm nghiên cứu và lựa chọn. Bên cạnh đó còn có các cơ hội ứng viên có thể dự tuyển học bổng NZaid, Endeavour, ADS (Úc) học bổng của các dự án phát triển giáo dục tiểu học, trung học, đảm bảo chất lượng trường học, Đề án Ngoại ngữ,... Để đáp ứng kịp thời hạn tuyển sinh cho một số chương trình học bổng Hiệp định và học bổng do nước ngoài cấp, Cục cần nhận được thông tin liên hệ lại của ứng viên trước ngày 1-6-2012 để tổng hợp nhu cầu cụ thể. Đối với ứng viên lựa chọn đăng ký chuyển sang các học bổng khác, cần thông báo, hướng dẫn để ứng viên kịp thời bổ sung hồ sơ theo yêu cầu của phía nước ngoài để xử lý thủ tục liên quan của phía nước ngoài đối với việc cấp học bổng của nước bạn. Trường hợp ứng viên xin bảo lưu học bổng ngân sách và chờ để được giải quyết đi học đúng như nguyện vọng dự tuyển ban đầu Cục sẽ tổng hợp tình hình cụ thể để báo cáo xin ý kiến chỉ đạo của cấp trên.

* Vấn đề ngừng đề án có được Bộ tiên lượng trước?

- Đây là việc không ai mong muốn và Bộ đã và đang hết sức để cố gắng đảm bảo quyền lợi của ứng viên. Tuy nhiên, đây là chương trình học bổng của Nhà nước và phụ thuộc vào kinh phí ngân sách nên cần có thêm thời gian để xử lý công việc và thủ tục liên quan. Sau cuộc gặp gỡ với ứng viên Cục sẽ tiếp tục đề xuất các giải pháp giải quyết.

* Như vậy, đồng nghĩa sẽ có nhiều ứng viên tới đây đi học ở các chương trình khác so với dự kiến, vậy họ gặp những khó khăn gì?

- Việc chuyển sang các chương trình học bổng khác hiện nay chủ yếu vướng mắc về rào cản tâm lý là chính. Chúng tôi rất chia sẻ với ứng viên không muốn thay đổi dự định đi học đã chuẩn bị trong thời gian qua. Tuy nhiên, không phải vì thế mà không nghiên cứu thêm khả năng đi học bằng học bổng khác, ở các nước khác cũng rất tốt và trong đó có cả những nước còn đào tạo về một số lĩnh vực còn tốt hơn nước mà ứng viên dự định đi học.

Bộ chia sẻ với ứng viên gặp khó khăn nhất định khi phải bắt đầu với ngoại ngữ mới nếu đăng ký đi học ở nước không dùng ngoại ngữ ứng viên đã biết, nhưng các chương trình học bổng khác có khả năng bố trí 1 năm học dự bị ngoại ngữ cho ứng viên. Việc học thêm một ngoại ngữ trong thế giới hiện nay không phải là chuyện khó và chuyện hiếm nữa, nhất là đối với người đã biết một ngoại ngữ và biết đâu đó lại là lợi thế sau này.

* Các ứng viên không muốn hoặc không đủ khả năng để học thêm ngoại ngữ để chuyển sang chương trình khác, Bộ sẽ giải quyết thế nào, thưa ông?

- Ứng viên có quyền lựa chọn các phương án đã đưa ra như đã nêu ở trên. Chỉ vướng nhất là ứng viên đại học, đối tượng này, nếu không đồng ý với các phương án, Bộ sẽ ghi nhận để tìm hướng xử lý tiếp theo nếu có kinh phí và chương trình để cử đi học bằng ngân sách hoặc là sinh viên quay lại trường đại học Việt Nam học tiếp.

Thời gian qua, họ đã mất thời gian học ngoại ngữ nhưng Nhà nước cũng đã mất kinh phí cho họ học ngoại ngữ và họ cũng đã được trang bị đủ kỹ năng ngoại ngữ cần thiết. Cơ hội học ở nước ngoài đối với những đối tượng này vẫn còn và sau này họ có thể đăng ký đi học thạc sĩ ở nước ngoài , sẽ được ưu tiên khi xem xét vì họ đã một lần trúng tuyển đi học đại học nước ngoài.

Đối với ứng viên thạc sĩ, những người này đều đang làm việc ở các trường đại học, cao đẳng, cơ quan nhà nước, nếu năm nay họ không đi được thì năm sau họ có thể đi khi có đề án mới. Thời gian chuẩn bị ngoại ngữ của họ đâu có uổng phí. Trường hợp ứng viên đã, đang hoặc có nguyện vọng học thạc sĩ trong nước, sau đó mới đăng ký lại để xử lý thủ tục đi học tiến sĩ bằng ngân sách thì Bộ sẽ phối hợp và hướng dẫn giải quyết cụ thể. Đối với ứng viên tiến sĩ (giảng viên) thì không ảnh hưởng gì vì tất cả đối tượng này sẽ đi học theo Đề án 911 năm 2012. Bộ được Chính phủ giao xây dựng Đề án mới thay cho Đề án 322. Hiện nay Đề án đã xong dự thảo và theo kế hoạch sẽ trình Chính phủ trong tháng 6-2012. Đề án này được xây dựng tương tự như Đề án 322 nhưng không bao gồm đối tượng là giảng viên đại học, cao đẳng đi học trình độ tiến sĩ.

Về việc cấp kinh phí cho Đề án 911, Bộ đang hoàn tất các thủ tục còn lại và dự kiến cuối quý II này sẽ được cấp kinh phí để triển khai thực hiện.

* Xin trân trọng cảm ơn Cục trưởng!

NGUYỄN VĂN CẢNH - TTXVN (thực hiện)