Mùa khô, hạn hán, xâm nhập mặn (XNM) diễn ra ở khu vực ĐBSCL ngày càng gay gắt. XNM đã lấn sâu vào nội đồng ở một số địa phương trong khu vực. Ứng phó XNM, khô hạn là vấn đề mà các địa phương trong vùng tập trung thực hiện, nhất là giải pháp khai thác, dự trữ và sử dụng nguồn nước ngọt hợp lý.

Xâm nhập mặn gay gắt

Ông Trần Văn Tâm, ở phường Long Tuyền, quận Bình Thủy, TP Cần Thơ, cho biết: “Đến thời điểm hiện tại, mực nước trên các sông, rạch trên địa bàn quận Bình Thủy và cả TP Cần Thơ đang xuống thấp. Nhiều con kênh, rạch nước xuống sát đáy kênh vào những ngày triều kém, khả năng khô hạn, thiếu nước sản xuất sẽ xảy ra trong những tháng tới”. Theo kinh nghiệm của nhiều người dân “cao niên” ở TP Cần Thơ, với mực nước xuống thấp như hiện nay thì tình trạng khô hạn, thiếu nước có khả năng xuất hiện sớm, ảnh hưởng sản xuất, nuôi trồng thủy sản, sinh hoạt của người dân Cần Thơ và cả vùng ĐBSCL.

Nước trên kênh, rạch tại quận Bình Thủy, TP Cần Thơ đang xuống thấp.

Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam, cho biết: mùa khô 2023-2024, nguồn nước thượng nguồn sông Mekong về ĐBSCL thấp ngay từ đầu mùa và mặn bất thường xảy ra sớm từ các tháng đầu mùa khô, từ tháng 1, 2 và kéo dài tới tháng 3-2024. XNM sẽ tăng cao, đồng thời còn xảy ra những biến động bất thường ở bất cứ thời điểm nào theo vận hành thủy điện ở thượng nguồn sông Mekong và các thời tiết cực đoan, triều cường, gió chướng. Cụ thể, sau những ngày Tết Nguyên đán Giáp Thìn 2024, tại tỉnh Bến Tre, trên sông Cửa Đại, độ mặn 4‰ đã xâm nhập đến xã Giao Hòa (huyện Châu Thành), cách cửa sông 39km. Ngoài ra, độ mặn 1‰ đã xâm nhập đến xã Quới Sơn, huyện Châu Thành, cách cửa sông 44km. Còn trên sông Hàm Luông, độ mặn 4‰ xâm nhập đến xã Phước Long, huyện Giồng Trôm; xã Phước Hiệp, huyện Mỏ Cày Nam, cách cửa sông 37-38km; độ mặn 1‰ xâm nhập đến xã Sơn Đông (TP Bến Tre), xã Thanh Tân (huyện Mỏ Cày Bắc), cách cửa sông 53km…

Trước tình hình XNM tăng cao, lấn sâu vào nội đồng tại tỉnh Bến Tre, người dân đã ngăn mặn bằng cách không cho nước vào ruộng, ao vườn để bảo vệ cây trồng. Bên cạnh đó, nhiều nông dân cũng chủ động dự trữ nước ngọt trong mương ruộng để tưới cho cây. Tuy nhiên, theo nhiều bà con giải pháp tích trữ nước ở mương ruộng là biện pháp trước mắt. Còn nếu mặn cứ tiếp tục kéo dài thì bà con tính đến phương án đấu nối ống kéo nước ngọt về để tưới cây ăn trái, bảo vệ vườn cây trước khô hạn, nắng nóng gay gắt như hiện nay...

Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia khuyến nghị các địa phương ở vùng ĐBSCL cần tranh thủ tích trữ nước ngọt khi triều thấp nhằm phục vụ nông nghiệp và sinh hoạt. Tại TP Cần Thơ công tác nạo vét, khai thông dòng chảy, thủy lợi nội đồng cũng được các địa phương ra quân thực hiện. Hệ thống đập dự trữ nước trong ao, mương, kênh, rạch cũng được ngành Nông nghiệp các địa phương tập trung gia cố, đảm bảo chức năng giữ nước, nhất là hệ thống bơm tát, tưới tiêu đang được bảo quản, hoạt động khá tốt…  

Còn tại tỉnh Bến Tre, công tác ứng phó khô hạn, XNM cũng được địa phương tập trung thực hiện. Theo ông Bùi Văn Thắm, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) tỉnh Bến Tre, đối với việc nước tưới tiêu cho sản xuất nông nghiệp và nước sinh hoạt cho người dân trong mùa hạn mặn, đơn vị đã yêu cầu nhà máy nước trên địa bàn lên phương án tập trung cung cấp nước ngọt kịp thời, đầy đủ cho người dân sử dụng. Tập trung thực hiện các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý, khai thác công trình thủy lợi trên địa bàn tỉnh để ngăn mặn; đồng thời các nhà máy nước chủ động phương án cung cấp nước ngọt vừa phục vụ sinh hoạt của người dân, vừa để tưới tiêu vườn cây ăn trái nếu XNM kéo dài. Sở NN&PTNT tỉnh Bến Tre cũng khuyến cáo người dân tăng cường trữ nước ngọt bằng nhiều hình thức và sử dụng tiết kiệm nước ngọt trong mùa khô hạn…

Đề phòng, ứng phó

Theo Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam, dòng chảy sông Mekong về ĐBSCL xuống thấp ở các tháng đầu mùa kiệt, mặn xuất hiện sớm ở các vùng cửa sông trong tháng 1-2024, tăng cao trong tháng 2 và tháng 3-2024. Cụ thể, các đợt XNM tăng cao ở cửa sông Cửu Long khả năng tập trung trong tháng 2 và 3-2024 (từ ngày 22 đến 27-2 và từ ngày 7 đến 12-3); các sông Vàm Cỏ, Cái Lớn vào tháng 3 và 4-2024 (từ ngày 7 đến 12-3, từ 22 đến 27-3 và từ ngày 7 đến 12-4, từ ngày 21 đến 26-4). Tình hình XNM ở ĐBSCL phụ thuộc vào nguồn nước từ thượng nguồn sông Mekong, triều cường và còn biến động trong thời gian tới. Do đó, các địa phương ở vùng ĐBSCL cần cập nhật kịp thời các thông tin dự báo khí tượng thủy văn và có các biện pháp chủ động phòng, chống XNM phù hợp với điều kiện của vùng.

Hệ thống bơm tát trên địa bàn TP Cần Thơ đang được kiểm tra, nhằm đảm bảo cung cấp nước sản xuất nông nghiệp trong mùa khô năm 2024.

Tại vùng thượng ĐBSCL (bao gồm phần đất tỉnh An Giang, Đồng Tháp, thượng nguồn Long An, Kiên Giang và TP Cần Thơ) ngay thời điểm này nguồn nước đủ đáp ứng cho sản xuất, chỉ khó khăn chủ yếu ở vùng núi cao Tịnh Biên, Tri Tôn. Tuy nhiên, các địa phương cần tận dụng thời điểm lấy nước ở các vị trí xa kênh trục. Vùng giữa ĐBSCL, bao gồm phần đất thuộc TP Cần Thơ, tỉnh Tiền Giang, Long An, Kiên Giang, Hậu Giang, Đồng Tháp, tỉnh Vĩnh Long và vùng được kiểm soát mặn ở Bạc Liêu, Sóc Trăng, Trà Vinh, Bến Tre, nguồn nước cơ bản đảm bảo, vận hành hợp lý các công trình kiểm soát mặn và tích nước, khi lấy ngọt hoặc tưới cho cây trồng cần kiểm tra chặt chẽ độ mặn, nhất là đối với cây ăn trái. Vùng ven biển ĐBSCL bao gồm các tỉnh Long An, Bến Tre, Trà Vinh, Sóc Trăng, Bạc Liêu, Cà Mau và tỉnh Kiên Giang, XNM bất thường có thể làm ảnh hưởng đến nguồn nước và sản xuất ở các hệ thống thủy lợi ven biển như Gò Công, Bắc Bến Tre, vùng ven biển Trà Vinh và hệ thống Long Phú - Tiếp Nhật... Do vậy, cần chuẩn bị các phương án ứng phó và tích trữ nước hợp lý khi nguồn nước không bị ảnh hưởng mặn, đặc biệt là tại các vùng cây ăn trái thuộc huyện Châu Thành, Chợ Lách, Mỏ Cày Bắc - Nam thuộc tỉnh Bến Tre; huyện Kế Sách - tỉnh Sóc Trăng.

Cũng theo Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam, đều đáng chú ý là việc tích nước ở các bậc thang thủy điện phía thượng nguồn thuộc Trung Quốc năm 2023 được xem là có bất thường, hồ Nuozhadu ở phía dưới chuỗi bậc thang thủy điện Trung quốc mới tích dưới 40% dung tích hữu ích. Vì vậy, có thể xảy ra vận hành tích nước ở hồ này làm mất đi nguồn nước điều tiết xuống hạ lưu từ khu vực thượng nguồn vào một số thời điểm, chính vì vậy các địa phương cần tiếp tục theo dõi nguồn nước, chủ động các giải pháp ứng phó khi cần để đảm bảo ổn định sản xuất. PGS.TS Nguyễn Nghĩa Hùng, Phó Viện trưởng Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam, cảnh báo: “Nguồn nước về ĐBSCL trong mùa khô 2023-2024 thuộc nhóm năm ít nước, XNM đến sớm và sâu hơn trung bình nhiều năm. Mặn cao nhất ở tháng 2 và 3 với ranh giới mặn 4g/l cách 50-65km từ các cửa sông. Tích nước bất thường có thể làm mặn vào sâu 55-70km. Ngày 23-1-2024, Bộ NN&PTNT đã ra Chỉ thị số 661/CT-BNN-TL về việc tăng cường thực hiện các giải pháp phòng, chống hạn hán, thiếu nước, XNM, phục vụ sản xuất nông nghiệp và dân sinh mùa khô năm 2023-2024, các địa phương chủ động các giải pháp thích ứng với hạn hán và XNM trong năm ở điều kiện như dự báo…”.

Bài, ảnh: HÀ VĂN