Cùng với thuốc lá, sử dụng đồ uống có đường cũng là một trong những nguyên nhân gây nên các bệnh không lây nhiễm như thừa cân, béo phì, đái tháo đường tuýp 2, tăng huyết áp, tim mạch, các bệnh do rối loạn chuyển hóa… Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), lượng đường tự do trong khẩu phần của mỗi người chỉ nên chiếm không quá 10% và nên giảm xuống dưới 5% năng lượng trong một ngày.

Thường xuyên dùng đồ uống có đường làm tăng nguy cơ mắc đái tháo đường tuýp 2. Trong ảnh: Thử đường huyết tại Bệnh viện Tim mạch TP Cần Thơ.

Nhiều tác hại đối với sức khỏe

Theo WHO, đồ uống có đường là tất cả các loại đồ uống có chứa đường tự do (đường đơn và đường đôi được thêm vào thực phẩm và đường tự nhiên có trong mật ong, siro, nước ép hoa quả, nước hoa quả cô đặc). Một số loại đồ uống có đường phổ biến: nước ngọt không chứa cồn có ga hoặc không có ga; nước ép trái cây/rau củ; đồ uống từ trái cây/rau củ, dưới dạng đồ uống; chất cô đặc dạng lỏng và bột, nước có pha chế hương liệu; nước tăng lực và đồ uống cho người chơi thể thao; trà hòa tan; cà phê hòa tan có pha chế hương liệu.

Tiêu thụ đồ uống có đường ở Việt Nam đã gia tăng mạnh, gấp 7 lần trong 15 năm. Từ mức trung bình 6,6 lít/người/năm vào năm 2002 lên mức 50,7 lít/người/năm (2018). Theo PGS.TS.BS Trương Tuyết Mai, Viện Dinh dưỡng, tiêu thụ quá nhiều thường xuyên đồ uống có đường, có nhiều nguy cơ cho sức khỏe: thừa cân béo phì, đái tháo đường tuýp 2, hội chứng rối loạn chuyển hóa, tim mạch, ảnh hưởng tới hệ xương răng, ảnh hưởng hấp thu các chất dinh dưỡng như kali, canxi, phốt pho, vitamin, ảnh hưởng đến bệnh lý thận - tiết niệu, ảnh hưởng đến bệnh lý đường tiêu hóa, ung thư đường tiêu hóa, tăng nguy cơ tai biến mạch máu não và sa sút trí tuệ.

Ðồ uống có đường làm tăng nguy cơ mắc nhiều bệnh không lây nhiễm. Nếu uống từ 1 lon đồ uống có đường trở lên mỗi ngày sẽ gặp phải một số vấn đề: tăng nguy cơ răng bị ăn mòn dễ dẫn đến sâu răng; tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim hoặc chết vì nhồi máu cơ tim 20% ở nam và 40% ở nữ; tăng nguy cơ bị gãy xương gấp 2,72 lần; tăng nguy cơ mắc hội chứng chuyển hóa, bao gồm béo phì, rối loạn lipid máu, tăng glucose máu; đái tháo đường tuýp 2; tăng 26% nguy cơ mắc đái tháo đường tuýp 2, tăng 18% nguy cơ mắc các bệnh ung thư liên quan đến béo phì; có nguy cơ mắc gút cao hơn 75%; ảnh hưởng hấp thu các chất dinh dưỡng, tăng nguy cơ mắc bệnh lý thận - tiết niệu như sỏi thận, bệnh thận mãn tính; nguy cơ bị tăng huyết áp cao hơn 1,36 lần.

Vì vậy, theo WHO lượng đường tự do trong khẩu phần của mỗi người chỉ nên chiếm không quá 10% và nên giảm xuống dưới 5% năng lượng trong một ngày. Tương đương dưới 25-50g đường tự do mỗi ngày với người lớn và dưới 12-25g đường mỗi ngày với trẻ em. Khuyến nghị trẻ em từ 2 đến 18 tuổi hạn chế lượng đường tiêu thụ xuống dưới 25g mỗi ngày; không quá 235 ml đồ uống có đường mỗi tuần. Trẻ em dưới 2 tuổi không nên tiêu thụ bất kỳ loại thực phẩm hoặc đồ uống nào có thêm đường.

Đề xuất tăng thuế

Ðể giảm lượng tiêu thụ, WHO khuyến cáo các quốc gia áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường. Lợi ích kép của việc áp thuế là ngoài bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng còn tăng thêm nguồn thu cho ngân sách. Tính đến tháng 8-2023, có 117 quốc gia/vùng lãnh thổ đã ban hành chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường vì mục tiêu sức khỏe. WHO khuyến nghị để có thể giảm mức tiêu thụ đồ uống có đường và chặn đứng mức gia tăng đại dịch béo phì và đái tháo đường, các quốc gia cần thực hiện kết hợp 3 nhóm giải pháp: áp thuế đối tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường; hạn chế quảng cáo đồ uống có đường đối với trẻ em và giáo dục truyền thông, trang bị kiến thức kỹ năng. Một số quốc gia có tỷ lệ béo phì và mức tiêu thụ đồ uống có đường cao, chính phủ kết hợp thêm chính sách để giảm tính sẵn có của đồ uống có đường như: giảm tính sẵn có của đồ uống có đường tại các máy bán hàng tự động, trong trường học; cấm bán và cung cấp miễn phí đồ uống có đường hàm lượng đường cao hơn chuẩn quốc gia tại các ki-ốt, máy bán hàng tự động, nơi có đông trẻ; không sử dụng đồ uống có đường trong bữa ăn học đường...

Ngày 5-1-2022, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 02/QÐ-TTg Phê duyệt Chiến lược Quốc gia về dinh dưỡng giai đoạn 2021-2030 và tầm nhìn đến năm 2045, theo đó, xây dựng quy định về ghi nhãn dinh dưỡng mặt trước bao bì sản phẩm đóng gói sẵn, hạn chế quảng cáo đối với thực phẩm không có lợi cho sức khỏe, đặc biệt đối với trẻ em, áp thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường. Bộ Y tế cũng đã ban hành Quyết định 1294/QÐ-BYT (ngày 19-5-2022) về kế hoạch hành động Chiến lược Quốc gia về dinh dưỡng xây dựng quy định về hạn chế quảng cáo, khuyến mại, tài trợ của các nhãn hàng đối với thực phẩm không có lợi cho sức khỏe, đặc biệt đối với trẻ em, áp thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường.

Bài, ảnh: H.HOA