Đến giữa tháng 9-2018 các nhà máy đường ở ĐBSCL cho biết sẽ lần lượt khởi động niên vụ 2018-2019. Thế nhưng ngành mía đường trong khu vực thừa nhận đang đối diện thực tại đầy khó khăn. Cạnh tranh giữa đường nội “đấu” với đường lậu diễn ra dai dẳng. Giá mía thì giảm và có 4/10 nhà máy ngừng hoạt động.

Luôn trong thế khó

Năm nay dự báo lũ đầu nguồn sông Cửu Long về sớm, một số vùng trồng mía ở Phụng Hiệp, tỉnh Hậu Giang chưa hoàn chỉnh đê bao nông dân đang lo âu. Nhớ lại mấy năm trước, thời giá đường lên cao các nhà máy tranh nhau về vùng này giành phần thu mua mía đầu vụ. Mía còn non chưa đủ chữ đường ghe mía thả về khắp sông rạch tranh mua. Còn nay dân trồng mía vùng này than vãn chưa thấy động tĩnh gì ngoại trừ nhân viên của Công ty cổ phần mía đường Cần Thơ (Casuco) còn tới lui cam kết thu mua, gầy dựng vùng nguyên liệu. Đến đầu tháng 10-2018 các nhà máy mới khởi động mua mía vào vụ.

Thu mua mía vào vụ mía đường mới ở ĐBSCL.

Theo bộ phận nông vụ các nhà máy đường Casuco, tỉnh Hậu Giang có diện tích trồng mía tập trung lớn nhất vùng, thời cực thịnh có trên 14.000ha. Song, mấy năm qua giảm dần và mùa mía năm nay ước giảm khoảng 15% diện tích. Hậu Giang hiện có 3 nhà máy đường công suất lớn, trong đó có 2 nhà máy đường Vị Thanh, Phụng Hiệp có không khí chuẩn bị vào vụ. Hai nhà máy đường Kiên Giang, Cà Mau đã ngưng hoạt động. Một số nhà máy đường ở Sóc Trăng và các tỉnh trong vùng tuy còn hoạt động nhưng vùng mía nguyên liệu đang giảm khá nhiều.

Ông Trần Văn Hùng, Tổng Giám đốc Casuco, băn khoăn: Các nhà máy đường ĐBSCL đang loay xoay với bài toán về giá thành sản xuất và giá bán đường cát. Giá đường cát đang bán ra giảm còn 11.000-11.500 đồng/kg có thể xem như gần chạm đáy và dưới mức giá thành. Một số nhà máy đang tìm cách tiêu thụ, giải quyết hàng tồn kho để vào vụ mới. Tuy nhiên, nếu chấp nhận cạnh tranh để mía đường ĐBSCL tồn tại trước ngưỡng cửa thị trường hội nhập, điều tiên quyết là cần phải hạ giá thành sản xuất, đồng thời có giải pháp phát triển ổn định vùng nguyên liệu mía cho nhà máy.

Hơn 20 năm qua, kể từ khi 10 nhà máy đường trong vùng cùng hòa nhịp vào chuỗi 42 nhà máy ngành mía đường cả nước nhắm tới mục tiêu sản lượng trên 1 triệu tấn đường/năm vào năm 2015. Cùng với hoạt động chuyển đổi doanh nghiệp cổ phần hóa sau đó góp phần chặn đứng lỗ lã, nhiều nhà máy đường hoạt động hiệu quả trở lại. Tuy nhiên, sau vài năm trụ được, từ giữa năm 2017 sản lượng đường có dấu hiệu dư thừa. Đường cát giảm giá dần. Trong khi đường Thái Lan nhập lậu qua biên giới Tây Nam tràn qua khiến cho đường sản xuất trong nước tiêu thụ chậm, tồn kho kéo dài, dẫn tới mía rớt giá. Nông dân chán nản tìm đường bỏ mía.

Cần giải pháp

Có nhiều ý kiến từ giới doanh nhân trong ngành mía đường bày tỏ lo ngại. Đó là một nghịch lý đang tồn tại là ngành mía đường nước ta trong đó vùng ĐBSCL tuy có nhiều lợi thế về đất đai, khí hậu, nguồn lực. Nhưng giá đường sản xuất trong nước vẫn quá cao, năng suất công nghiệp thấp, chất lượng hạn chế, mía nguyên liệu lúc thiếu lúc thừa, giá thành sản xuất đường cao hơn các nước trong khu vực.

Mặt khác, dù đang trong thời hạn bảo hộ thương mại cho ngành mía đường trong nước (Thuế nhập khẩu ưu đãi đặc biệt của Việt Nam thực hiện Hiệp định thương mại ASEAN, trong đó mặt hàng đường có mức thuế nhập khẩu 5% trong giai đoạn 2018 -2022) vậy nhưng khả năng cạnh tranh đường nội vẫn èo ọt trong thế yếu.

Giám đốc một doanh nghiệp mía đường ở ĐBSCL, phân tích: Nếu ước lượng với 500.000 tấn đường nhập lậu, tránh được thuế nhập khẩu 5% và 5% thuế VAT tương đương 10%, Nhà nước thất thu 500 tỉ đồng. Đó là chưa kể chi phí khác. Vậy  sao đường nhập lậu vẫn thừa sức cạnh tranh đường nội? Như vậy muốn cạnh tranh với đường nhập lậu thì không còn con đường nào khác đường nội phải bán rẻ hơn 1.000 đồng/kg. Điều này đồng nghĩa với việc giảm giá thu mua mía 100 đồng/kg, (tính theo sản lượng mía/năm) tương đương nông dân mất 1.500 tỉ đồng do giá mía giảm.

Liệu rằng khi mất thế cạnh tranh thì làm sao giữ vùng mía đường ĐBSCL, thậm chí có ý kiến tiêu cực cho rằng cạnh tranh không lại thì ĐBSCL nên bỏ hẳn công nghiệp mía đường. Thế nhưng nông dân trồng mía sẽ ra sao? Đã qua một thời gian dài mía trong vùng dao động mức giá 1.000-1.200 đồng/kg. Các nhà máy đường đang tính toán giải pháp trước mắt hạ giá mía với mức bảo hiểm 900 đồng/kg (mía 10 chữ đường mua tại nhà máy). Đồng thời nhà máy đường phải xây dựng vùng nguyên liệu ổn định, hỗ trợ nông dân trồng mía hàng loạt các biện pháp như: Chọn thay giống mía phù hợp, có đặc tính lưu gốc và cho năng suất và chữ đường cao; hỗ trợ các giải pháp kỹ thuật canh tác, liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm; áp dụng cơ giới hóa, giảm tổn thất sau thu hoạch… nhằm tăng năng suất, chất lượng mía đường bù đắp lợi nhuận cho nông dân.

Theo nhận xét của các nhà nông học, Trường Đại học Cần Thơ nghiên cứu về đất trồng mía, ở ĐBSCL có điều kiện đất đai, thời tiết và nguồn nước tương đối thuận lợi cho sản xuất mía. Nông dân có kinh nghiệm trồng mía lâu đời. Năng suất mía vùng này cao hơn bình quân cả nước khoảng 20 tấn/ha (bình quân của cả nước 65 tấn/ha). Cây mía là loại cây dễ trồng, phù hợp đất phèn, mặn và có thể phát triển được trong điều kiện khắc nghiệt như biến đổi khí hậu (hạn hán, xâm nhập mặn)... Nhiều năm qua trên 90% diện tích mía được các nhà máy đường bao tiêu. Cây mía trong vùng vẫn có lợi thế cạnh tranh so với một số cây trồng khác.

Bài, ảnh: HỮU ĐỨC