Tập truyện ngắn "Bãi vàng, đá quý, trầm hương" (NXB Trẻ) của tác giả Nguyễn Trí là một trong 4 tác phẩm được trao giải thưởng của Hội Nhà văn Việt Nam năm 2013. Quyển sách vừa được tái bản này chuyển tải những câu chuyện từ trải nghiệm thực tế của tác giả, đưa người đọc bước vào một đời sống khốc liệt của những người phải đánh đổi sinh mạng, máu và nước mắt để có vàng, đá quý và trầm hương.

Nguyễn Trí (sinh năm 1956) có một cuộc đời lạ lùng: ông đào vàng, đá quý, khai thác trầm hương, chặt củi đốt than và… dạy Anh văn. Lối viết của ông đậm chất văn nói, nhưng có đầu- cuối, lớp lang, trình tự. "Bãi vàng, đá quý, trầm hương" được dẫn dắt bằng ngôn ngữ kể chuyện và cách nhập đề lôi cuốn. Tác giả như đang trao đổi, trò chuyện với người đọc bằng những câu hỏi- đáp, nhân vật với người đọc như đang đối thoại. Cách viết phóng khoáng cộng với nội dung đặc sắc đã tạo nên cái chất riêng cho tập truyện.

Trong 16 truyện ngắn, có phân nửa là những câu chuyện về nghề đào vàng, khai thác đá quý và trầm hương. Đây cũng là phần hấp dẫn nhất thỏa trí tò mò của người đọc về những nghề nguy hiểm và một thế giới khác với đời thường. Dù biết trước rằng bối cảnh của tác phẩm là những nơi "rừng thiêng, nước độc", nhân vật giang hồ tứ chiếng, nhưng những trang viết của Nguyễn Trí vẫn làm người đọc rùng mình vì sự trần trụi, khốc liệt. Đôi lúc, đọc truyện mà cứ ngỡ đang đọc phóng sự điều tra của báo chí bởi nó quá chân thực, quá cụ thể. Từ cách đào vàng, cách nhận mặt đá quý, cách phân biệt trầm hương cho đến cách ăn chia, cách gian lận, hay những vụ tai nạn, tranh giành, thanh trừng đẫm máu… đều được miêu tả chi tiết. Trong chất phóng sự ấy vẫn có chất tiểu thuyết nên câu chuyện vừa đời thực, vừa hấp dẫn nhờ cách xây dựng nhân vật. Bên cạnh những tay anh chị khét tiếng, những gái bán hoa sống kiếp phù du, những kẻ chăn dắt, những tên gian thương; vẫn có những "anh hùng Lương Sơn Bạc" tạo dựng danh tiếng bằng tài năng và sự chính trực như Thành trong "Bãi vàng", Minh Tàn trong "Giã từ vàng", Thu râu kẽm trong "Đá quý"… Chính những nhân vật này đem lại sự cân bằng cho tác phẩm. Giữa những đâm chém, lọc lừa, gian dối thì một hành động nghĩa hiệp, một cách cư xử tử tế, một sự bao dung… bỗng khiến cuộc sống ý nghĩa và ấm áp hơn. Đó là khi Minh Tàn đánh cược với số phận, vào hầm bị sập đưa xác của người xấu số ra ngoài; là lúc Thu Râu kẽm và các thành viên trong nhóm tha thứ cho kẻ đã ăn cắp viên đá quý và giúp đỡ gia đình hắn qua cơn hoạn nạn…

Trong "Bãi vàng, đá quý, trầm hương", ngoài luật rừng, luật giang hồ thì "luật nhân quả" cũng có uy lực không kém. Hàng loạt những kẻ ác tuy không bị pháp luật trừng trị nhưng đều phải trả giá cho những việc mà họ đã làm. Điển hình nhất là gia đình Bảy Biển trong truyện "Tiền rừng". Họ không chỉ khai thác rừng đến trơ trụi mà còn bóc lột công sức và ăn chặn tiền của nhân công đến tận cùng. Cuối cùng, "của thiên trả địa", những thành viên trong gia đình lần lượt bị quả báo, người bị pháp luật trừng trị, người bị tai nạn, kẻ tán gia bại sản…

Không chỉ viết những gì mình có, những điều đã từng trải; Nguyễn Trí còn khiến người đọc bất ngờ khi khai thác các đề tài xã hội, nhất là về số phận những người phụ nữ bất hạnh. Các truyện: "Nín lặng khóc, "Trại viên cũ quay lại đông lắm", "Đoạn trường"… là góc nhìn nhân văn về những kiếp má hồng phận bạc. Các truyện này được viết mềm mại hơn, có tình hơn, góp phần làm nên sự đa dạng và đặc sắc của tập truyện "Bãi vàng, đá quý, trầm hương".

CÁT ĐẰNG