Cùng với cả nước, ÐBSCL đang nỗ lực chuyển đổi xanh, hướng đến mục tiêu phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) vào năm 2050. Trong hành trình này, ứng dụng khoa học và công nghệ (KH&CN) được các địa phương trong vùng chú trọng và được xem là giải pháp then chốt rút ngắn con đường đến Net Zero.

Trồng rau thủy canh ứng dụng công nghệ cao tại quận Cái Răng, TP Cần Thơ.

Kết quả bước đầu

Ông Dương Tấn Hiển, Phó Chủ tịch Thường trực UBND TP Cần Thơ, cho biết: TP Cần Thơ đã và đang triển khai nhiều nhiệm vụ, giải pháp mang tính bước ngoặt với định hướng phát triển kinh tế xanh trong khu vực: quản lý, sử dụng tiết kiệm, hiệu quả tài nguyên, bảo vệ môi trường theo xu thế chuyển đổi xanh, phát triển kinh tế xanh, carbon thấp, kinh tế tuần hoàn, phục hồi hệ sinh thái hướng đến phát triển bền vững và phát thải ròng bằng 0… Năm 2023, Chỉ số Xanh cấp tỉnh (PGI) của Cần Thơ xếp thứ 17/63 tỉnh, thành, tăng 13 bậc so với năm 2022. Trong khuôn khổ chương trình Thành phố xanh quốc tế (OPCC) 2023-2024, Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn thiên nhiên (WWF) đã công bố và trao danh hiệu “Thành phố Xanh quốc gia” năm 2024 cho TP Cần Thơ. Thành phố đã và đang tích cực phối hợp với các địa phương vùng ÐBSCL triển khai các chương trình, dự án ứng phó với biến đổi khí hậu, bảo vệ tài nguyên, môi trường trong vùng. Ðồng thời, tham gia các chương trình hợp tác, các công ước quốc tế liên quan đến lĩnh vực tài nguyên nước, khí tượng thủy văn, bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu thông qua hoạt động trao đổi, triển khai thực hiện các chương trình, các dự án do tổ chức quốc tế hỗ trợ.

Toàn tỉnh Trà Vinh có 31.800ha sản xuất nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao bao gồm, diện tích sử dụng công nghệ tưới phun tự động 10.029ha; ứng dụng công nghệ nhà lưới và thủy canh 21ha; sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP, Global GAP và hữu cơ 10.280ha; nuôi thủy sản thâm canh và thâm canh mật độ cao 11.047ha... Theo ông Lê Văn Hẳn, Chủ tịch UBND tỉnh Trà Vinh, thời gian qua tỉnh đã triển khai thực hiện nhiều chương trình, dự án, kế hoạch, cơ chế chính sách đầu tư cho nông nghiệp; ưu tiên đưa KH&CN mới vào sản xuất nông nghiệp và đạt được nhiều thành tựu đáng kể. Ðơn cử như nuôi cấy phôi và cấy mô thực vật nhân giống sạch bệnh (dừa sáp), phân bón nano, hệ thống quan trắc - ứng dụng điện toán đám mây, hệ thống tưới nước tự động, bẫy côn trùng thông minh phục vụ công tác dự tính, dự báo sâu bệnh; sử dụng máy bay không người lái phục vụ sản xuất nông nghiệp... Qua đó, góp phần ổn định đời sống của hơn 80% người dân ở khu vực nông thôn và tạo nền tảng vững chắc phát triển nhanh quá trình CNH, HÐH nông nghiệp nông thôn.

Với khẩu hiệu “chính quyền kiến tạo, công dân số, kinh tế tuần hoàn, tăng trưởng xanh”, tỉnh Ðồng Tháp áp dụng hiệu quả mô hình kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn nhằm tạo động lực phát triển bền vững, hướng đến mục tiêu giảm cường độ phát thải khí nhà kính trên GDP ít nhất 15% vào năm 2030 (so với năm 2014) và hướng đến mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Trên địa bàn tỉnh xuất hiện nhiều mô hình mới, cách làm hay trong ứng dụng KH&CN mang lại hiệu quả kinh tế cao gắn với sản xuất an toàn, liên kết chuỗi phát triển kinh tế nông nghiệp, nâng cao thu nhập đời sống người dân trên địa bàn như mô hình canh tác lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh, mô hình sản xuất phân hữu cơ từ vỏ ấu, mô hình tái chế vỏ trấu thành nhiều sản phẩm có kinh tế giá trị cao, mô hình thu chất thải phụ phẩm cá tra làm phân bón…

Hướng đến tương lai xanh

Mặc dù đem lại kết quả bước đầu, song các mô hình ứng dụng KH&CN hướng đến mục tiêu tăng trưởng xanh ở ÐBSCL chưa nhiều, chưa tương xứng với tiềm năng và lợi thế của các địa phương trong vùng. Ðơn cử, lĩnh vực sản xuất nông nghiệp dàn trải, nhỏ lẻ nên khó ứng dụng công nghệ cao (cơ giới hóa, tự động hóa) trên quy mô lớn, vì vậy chi phí cao, hiệu quả sản xuất nông nghiệp chưa như mong muốn. Trình độ sản xuất của phần lớn người dân chưa cao; thiếu kỹ thuật viên, cộng tác viên, chuyên gia có trình độ khoa học - kỹ thuật và kinh nghiệm để hướng dẫn người dân áp dụng các biện pháp sản xuất tiên tiến. Việc tiếp cận nguồn vốn còn hạn chế, nhiều mô hình sản xuất chỉ ứng dụng ở một số công đoạn nên chuỗi sản xuất chưa đồng bộ, vốn đầu tư ban đầu lớn, thời gian thu hồi vốn kéo dài dẫn đến tâm lý e ngại và khó nhân rộng…

Nhằm đẩy mạnh phong trào sáng kiến cải tiến kỹ thuật, ứng dụng các tiến bộ kỹ thuật trong sản xuất nông nghiệp, góp phần phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh, ông  Lê Văn Hẳn đề xuất tăng cường công tác tuyên truyền, vận động để nâng cao nhận thức, trách nhiệm các ngành, các cấp và người dân về vị trí, vai trò, mục đích, ý nghĩa của việc ứng dụng KH&CN mới vào sản xuất nông nghiệp. Ðồng thời, tạo động lực thu hút các doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp công nghệ cao; xây dựng và nhân rộng nhiều mô hình sản xuất nông nghiệp gắn với chuỗi liên kết tiêu thụ sản phẩm; đào tạo nguồn nhân lực, nâng cao chất lượng, thúc đẩy chuyển giao, ứng dụng KH&CN vào sản xuất nông nghiệp, phát triển thị trường và hợp tác quốc tế, chủ động thúc đẩy hình thành quan hệ đối tác công nghệ với các nước tiên tiến để tiếp cận công nghệ mới phục vụ trong nông nghiệp. Cùng với đó, nghiên cứu, học hỏi kinh nghiệm các nước, lựa chọn các mô hình sản xuất nông nghiệp phù hợp, đầu tư xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng nông nghiệp, nông thôn đồng bộ, hiện đại, tạo nền tảng đẩy nhanh quá trình ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất nông nghiệp ở từng địa phương.

Theo các chuyên gia, các ngành nông nghiệp và công nghiệp, vốn là nguồn phát thải khí nhà kính lớn, cần phát triển theo hướng xanh, tiếp cận các công nghệ tiên tiến để triển khai mô hình kinh tế tuần hoàn. Vai trò của các nhà khoa học rất quan trọng trong việc nghiên cứu và chuyển giao công nghệ, hỗ trợ ứng dụng năng lượng xanh, phân bón hữu cơ và công nghệ lưu trữ năng lượng. Bên cạnh đó, nhiều ý kiến cho rằng, Bộ KH&CN cần có cơ chế, chính sách khuyến khích cho khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, hỗ trợ nghiên cứu và phát triển sản phẩm ứng dụng vào một số ngành, lĩnh vực tiềm năng như nông nghiệp, giao thông vận tải, năng lượng và các quá trình công nghiệp, xây dựng, xử lý chất thải. Ðồng thời, việc chuyển giao công nghệ tiên tiến cho doanh nghiệp là rất cần thiết để phục vụ sản xuất theo hướng xanh, bền vững và giảm phát thải.

Mới đây, tại TP Cần Thơ, Bộ KH&CN đã triển khai chương trình KH&CN cấp quốc gia phục vụ mục tiêu đạt mức phát thải ròng bằng 0 tại Việt Nam cho vùng ÐBSCL. Chương trình KH&CN Net Zero là nền tảng quan trọng để thúc đẩy các giải pháp đột phá như công nghệ thu giữ và lưu trữ carbon, giảm phát thải khí nhà kính, chuyển đổi xanh và phát triển kinh tế tuần hoàn. Ðây không chỉ là cơ hội cải thiện chất lượng môi trường sống, bảo vệ đa dạng sinh học mà còn là động lực thúc đẩy đổi mới sáng tạo, tạo việc làm trong ngành công nghệ xanh, nâng cao năng lực cạnh tranh của Việt Nam trên trường quốc tế.

Theo đó, định hướng nghiên cứu của chương trình nhằm vào nhóm ngành năng lượng như nghiên cứu phát triển nguồn năng lượng mới trung hòa carbon và sử dụng nhiên liệu sinh học (phát triển công nghệ đốt/đồng đốt, nghiên cứu động cơ…). Nhóm ngành công nghiệp gồm các giải pháp kỹ thuật, công nghệ thông minh trong tối ưu nhiệt năng, sản xuất sạch hơn, sử dụng và quản lý nhiên liệu cho nhà máy, cụm và khu công nghiệp, các nhóm ngành công nghiệp xi măng, thép, hóa chất, dệt may…; các giải pháp quản lý năng lượng, nhiệt năng, quản lý và kiểm kê phát thải các-bon cho toàn bộ chuỗi quy trình sản xuất của từng nhóm ngành công nghiệp. Về nhóm ngành giao thông vận tải và phát triển hạ tầng sẽ nghiên cứu các công nghệ giúp tăng cường hiệu quả hạ tầng xe điện và giao thông bền vững; nghiên cứu, thiết kế mô hình, quy hoạch hạ tầng giao thông, không gian đô thị xanh, bền vững (self-sufficient city, walkable city…). 