Theo các báo cáo y khoa mới nhất, khoảng 84% trường hợp tử vong ở nước ta do các bệnh không lây nhiễm. Thực trạng các bệnh mạn tính không lây ngày càng gia tăng và trẻ hóa, đang đe dọa hệ thống y tế và chất lượng cuộc sống cộng đồng. Lối sống lành mạnh với chế độ dinh dưỡng, vận động hợp lý có thể ngăn ngừa nguy cơ mắc các bệnh lý này.

Các bệnh mạn tính không lây ngày càng gia tăng trong cộng đồng.

Chương trình truyền hình trực tuyến với chủ đề “Vai trò dinh dưỡng trong phòng, chống bệnh không lây nhiễm” được Báo Sức khỏe và Đời sống phối hợp với Cục Bà mẹ trẻ em vừa tổ chức, có sự tham gia của PGS.TS.BS Tạ Mạnh Cường, Phó Viện trưởng Viện Tim mạch, Bệnh viện Bạch Mai và PGS.TS.BS Nguyễn Xuân Ninh, Phó Viện trưởng Viện Y học ứng dụng Việt Nam.

Tại chương trình, các chuyên gia chia sẻ, thời gian qua các chương trình mục tiêu quốc gia về y tế có nhiều đề án phòng, chống các bệnh không lây như tim mạch, hô hấp, sức khỏe tâm thần và các vấn đề dinh dưỡng học đường. Đó là hồi chuông cảnh báo, đồng thời là giải pháp hành động, nhằm nâng cao hiểu biết và thay đổi nhận thức, hành vi của cộng đồng trong việc chủ động phòng, chống và ngăn chặn các bệnh không lây nhiễm.

Các bệnh tim mạch - “Sát thủ” hàng đầu

Trong nhóm bệnh mạn tính, các bệnh tim mạch gây nhiều hệ lụy nghiêm trọng cho sức khỏe, tính mạng bệnh nhân. Theo PGS.TS.BS Tạ Mạnh Cường, các bệnh lý tim mạch được xem là “sát thủ” gây tử vong hàng đầu, hiện nay ngày càng gia tăng và trẻ hóa, là vấn nạn sức khỏe ở nước ta và nhiều quốc gia trên thế giới. Nhiều nghiên cứu chỉ ra mối liên quan giữa lối sống ít vận động thể lực trong xã hội công nghiệp hiện đại cùng chế độ ăn bất hợp lý là nguyên nhân ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tim mạch. Nếu không kiểm soát tốt và điều trị kịp thời, các bệnh tim mạch có thể dẫn đến nhiều biến chứng và biến cố như đột quỵ cấp, nhồi máu cơ tim, suy tim, khiến người bệnh đột ngột tàn phế hoặc tử vong. Những đối tượng nguy cơ cao mắc bệnh tim là người có tiền sử mắc bệnh tăng huyết áp, thể trạng thừa cân, béo phì, rối loạn lipid máu, đái tháo đường và nghiện thuốc lá…

PGS.TS.BS Nguyễn Xuân Ninh cho rằng, chế độ dinh dưỡng tốt xây dựng “nền móng” tốt cho cơ thể, cung cấp năng lượng đến tất cả tế bào các cơ quan trong cơ thể. Ngược lại, chế độ dinh dưỡng bất hợp lý có thể là khởi nguồn bệnh tật. Hiện nay, phần lớn cộng đồng chưa thực hành dinh dưỡng đúng cách. Nhiều người thường xuyên sử dụng thức ăn nhanh, thực phẩm chế biến sẵn giàu chất béo, nhưng lại thiếu cân bằng các vi chất cần thiết, dẫn đến gia tăng tỷ lệ thừa cân, béo phì. Nhóm này đối mặt với nguy cơ cao và biến chứng do bệnh không lây nhiễm. 

Từ thực tế khám chữa bệnh, PGS.TS.BS Tạ Mạnh Cường ghi nhận nhiều trường hợp mắc bệnh tim mạch liên quan đến chế độ ăn uống. Không ít bệnh nhân chia sẻ về việc phải thường xuyên tham gia các buổi tiệc tùng nhiều bia rượu. Đặc biệt, người mắc bệnh tim có thể trạng thừa cân, béo phì đối mặt với vòng lẩn quẩn của tình trạng bệnh ngày càng biến chứng nặng nề, suy giảm sức khỏe. Bởi lẽ, người bệnh cần điều chỉnh chế độ ăn kết hợp với luyện tập thể dục thể thao để giảm cân nhằm kiểm soát vấn đề tim mạch, giảm thiểu các biến chứng do béo phì. Tuy nhiên, việc vận động thể lực sẽ khiến tim gia tăng hoạt động trong khi chức năng tim đã suy giảm, cần ngơi nghỉ. Nhưng nếu không vận động thì người bệnh lại có nguy cơ tiếp tục tăng cân, tiềm ẩn nhiều nguy cơ đồng mắc các bệnh rối loạn chuyển hóa khác. 

Chế độ dinh dưỡng cá thể hóa

PGS.TS.BS Tạ Mạnh Cường cho biết, ngày nay dinh dưỡng được xây dựng cho người bệnh theo hướng cá thể hóa. Nguyên tắc dinh dưỡng chung được áp dụng một cách phổ biến và dễ hiểu: mỗi bữa ăn cần cung cấp cho cơ thể đầy đủ 4 nhóm thực phẩm. Nhóm thứ nhất gồm 1 đơn vị chất đạm, từ nguồn thịt, cá, trứng... Thứ hai gồm 2-3 đơn vị ngũ cốc, là các thực phẩm chế biến từ gạo, nếp. Mỗi bữa ăn cũng cần cung cấp 1-2 đơn vị dầu mỡ và 1-2 đơn vị rau củ quả. Đồng thời, bổ sung thêm 1-2 bữa ăn phụ trong ngày, như: sữa, các chế phẩm từ sữa hay các loại trái cây. Mỗi đơn vị trong khẩu phần ăn tương đương phạm vi và bề dày lòng bàn tay của mỗi người. Một đơn vị đạm trung bình khoảng 100gram thịt cá; mỗi đơn vị tinh bột tương đương nửa chén cơm, mì, bún... Một đơn vị rau tương đương một nắm tay hay một đĩa nhỏ. 

Các bác sĩ lưu ý, bệnh nhân mắc các bệnh mạn tính không lây nói chung, bệnh tim mạch nói riêng, cần tuân thủ chỉ định điều trị của bác sĩ chuyên khoa và tái khám theo hẹn. Nhiều trường hợp chậm trễ thăm khám và phớt lờ việc điều trị khi có nguy cơ hoặc đã xuất hiện các triệu chứng ban đầu. Đến khi bệnh nặng mới tìm bác sĩ thì việc điều trị phức tạp hơn, ảnh hưởng đến hiệu quả đẩy lùi bệnh tật. Nhiều người bệnh bỏ dở việc điều trị hoặc sử dụng lại đơn thuốc cũ trong thời gian dài hoặc là ngưng tái khám khi thấy bệnh tạm ổn. Thông thường, các bác sĩ chỉ định thuốc điều trị cho bệnh nhân trong vài tuần đến tối đa 3 tháng và yêu cầu bệnh nhân tái khám, nhất là các trường hợp mắc bệnh mạn tính không lây. Dịp tái khám, bác sĩ đánh giá lại hiệu quả sử dụng thuốc đối với bệnh mắc phải và ảnh hưởng đến tổng trạng. Nhiều trường hợp bị rối loạn chức năng gan, thận trong khi dùng thuốc, nhưng bệnh nhân không biết. Khi bác sĩ phát hiện tác hại không mong muốn, sẽ kịp thời điều chỉnh, ngăn ngừa bệnh biến chứng, giúp bệnh nhân mau hồi phục.

Bài, ảnh: THU SƯƠNG