Theo các bác sĩ Bệnh viện (BV) Bạch Mai, suy giảm nhận thức thường gặp ở người cao tuổi và dân gian thường xem như tất yếu trong quá trình lão hóa tự nhiên. Tuy nhiên, có một số dấu hiệu cảnh báo về tình trạng suy giảm nhận thức, nếu được kịp thời nhận diện, can thiệp và điều trị sớm, có thể giúp làm chậm diễn tiến, góp phần cải thiện chất lượng cuộc sống bệnh nhân.

Bác sĩ khuyến cáo mọi người nên chủ động tầm soát sức khỏe, kịp thời nhận ra các dấu hiệu cảnh báo tình trạng suy giảm nhận thức. Ảnh minh họa.

Quên đường về nhà

Trong chương trình tư vấn sức khỏe trực tuyến với chủ đề Suy giảm nhận thức ở người cao tuổi, ThS.BS. Nguyễn Văn Hải, Viện Sức khỏe tâm thần BV Bạch Mai, cho biết khi não bộ suy yếu sẽ phát ra những tín hiệu đầu tiên. Trước hết là giảm khả năng ghi nhớ các thông tin mới. Người bệnh quên ngay những thông tin vừa đọc, hỏi đi hỏi lại một câu hỏi hoặc kể nhiều lần về một câu chuyện. Người bệnh còn gặp khó trong việc lập kế hoạch, giải quyết vấn đề và giảm khả năng phán đoán. Một dấu hiệu quan trọng khác là người bệnh khó hoàn thành các công việc quen thuộc hằng ngày, như nấu ăn hay dọn dẹp nhà cửa. Người bệnh thường xuyên thất lạc đồ vật hoặc để quên ở những nơi bất thường, ví như đặt ví tiền trong lò vi sóng hay tủ lạnh.

Người bệnh suy giảm khả năng định hướng về thời gian và không gian, cụ thể như không biết hôm nay là ngày tháng năm nào và đang ở đâu. Người bệnh bị lạc ở những nơi chốn quen thuộc, thậm chí quên đường về nhà. Một dấu hiệu đặc trưng khác là người bệnh không thể nhận ra hình ảnh của mình trong gương. Bệnh nhân còn gặp các triệu chứng bất thường về ngôn ngữ, khó diễn đạt…

Một số dấu hiệu sớm khác là người bệnh dễ cáu kỉnh, nóng nảy vô cớ; hoặc có các biểu hiện của bệnh trầm cảm như buồn bã kéo dài, chán ăn, mất ngủ. Thậm chí, người bệnh nghi ngờ người thân chống lại mình hoặc có ý định xấu với mình…

ThS.BS. Nguyễn Văn Hải lưu ý, tùy tình trạng, mức độ bệnh, mỗi người có biểu hiện khác nhau. Giai đoạn đầu, thông thường chỉ xuất hiện 1-2 vấn đề nhỏ, sau đó tăng dần. Đôi khi, người bệnh không nhận ra sự thay đổi của chính mình. Đây cũng là dấu hiệu phổ biến của suy giảm nhận thức.

Khi xuất hiện nhiều triệu chứng, người bệnh có xu hướng cô lập bản thân. Họ sợ người khác nhận ra, nên rút lui khỏi công việc hoặc các hoạt động xã hội. Họ dần mất hứng thú với những sở thích, thói quen. Vì vậy, sự quan sát tinh tế từ người thân, bạn bè vô cùng quý giá, giúp bệnh nhân nhận được sự trợ giúp kịp thời.

6 nguyên tắc dự phòng suy giảm nhận thức

ThS.BS. Nguyễn Văn Hải cho biết, lượng bệnh nhân đến khám và điều trị bệnh suy giảm nhận thức tại BV Bạch Mai ngày càng tăng. Nhiều trường hợp bị bỏ qua dấu hiệu sớm, trong khi việc phát hiện sớm có ý nghĩa rất quan trọng, giúp người bệnh có cơ hội được can thiệp điều trị hiệu quả, giảm nguy cơ và chậm tiến triển sang giai đoạn nặng hơn là sa sút trí tuệ.

Các yếu tố gây suy giảm nhận thức gồm 2 nhóm. Nhóm thứ nhất bao gồm tuổi tác và di truyền, là các yếu tố không thể thay đổi. Tuổi càng cao thì nguy cơ suy giảm nhận thức càng cao. Về di truyền, các nhà khoa học tìm thấy hơn 70 đoạn gen có thể làm tăng nguy cơ phát triển các bệnh sa sút trí tuệ. Những trường hợp mắc Alzheimer trước tuổi 65 thường có người thân mắc bệnh này.

Các yếu tố khác có thể thay đổi và kiểm soát được, bao gồm bệnh mạn tính và lối sống không lành mạnh. Sức khỏe tim mạch quan hệ mật thiết với não bộ, nên huyết áp và đường huyết tăng, có thể gây tổn thương thành mạch máu, gây suy giảm nhận thức. Hút thuốc lá, uống bia rượu thường xuyên làm tổn thương tế bào, dẫn đến teo não. Các chế độ ăn không khoa học và lối sống ít vận động cũng làm tăng nguy cơ béo phì, tăng huyết áp, đái tháo đường và tăng cholesterol, gián tiếp gây suy giảm nhận thức. Bên cạnh đó, trầm cảm, lo âu hoặc rối loạn giấc ngủ không được điều trị cũng là những yếu tố nguy cơ. Thiếu các hoạt động xã hội cũng ảnh hưởng đến quá trình nhận thức. Ngoài ra, một số bệnh khác như Parkison, HIV/AIDS hoặc các bệnh tự miễn cũng ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương.

ThS.BS. Nguyễn Văn Hải khuyến cáo 6 nguyên tắc đơn giản và hiệu quả giúp ngăn ngừa tình trạng suy giảm nhận thức. Trước hết, thực hiện lối sống vận động như tập thể dục, đi bộ, dưỡng sinh, yoga, làm vườn… tối thiểu 30 phút mỗi ngày. Thực hiện chế độ ăn lành mạnh, giàu rau xanh, cá, hạn chế đường, mỡ động vật. Ngủ đủ giấc, chú trọng chất lượng giấc ngủ, duy trì giấc ngủ sâu; hạn chế thức khuya và hạn chế dùng các thiết bị điện tử trước khi ngủ. Kiểm soát tốt bệnh lý mạn tính và các loại rối loạn tâm thần khác. Tham gia các hoạt động rèn luyện trí não như đọc sách, chơi cờ, học một ngôn ngữ mới hoặc đơn giản là chơi trò chơi giải ô chữ. Cuối cùng, tham gia các hoạt động cộng đồng; gắn kết tình cảm, thường xuyên trò chuyện với người thân, bạn bè.

Người bệnh đừng ngần ngại tìm kiếm sự giúp đỡ từ chuyên gia y tế khi nhận thấy các dấu hiệu bất thường của bản thân. Việc thăm khám sớm cực kỳ quan trọng, giúp can thiệp kịp thời, làm chậm tiến triển bệnh và người bệnh, gia đình có thời gian chuẩn bị tốt nhất. 

Bài, ảnh: THU SƯƠNG