Theo Hiệp hội Tiểu đường Quốc tế (IDF), hiện có khoảng 589 triệu người đang sống chung với bệnh tiểu đường. Đáng lo là người mắc bệnh tiểu đường ngày càng trẻ hóa, khi số trẻ em và trẻ vị thành niên được chẩn đoán bệnh này đang tăng ở mức báo động trên toàn cầu.

Tỷ lệ trẻ dưới 14 tuổi mắc T1D trên toàn cầu đã tăng 13% so với năm 2021. Ảnh: Shutterstock

Tiểu đường tuýp 1 “tấn công” trẻ vị thành niên

Theo thống kê năm 2025, thế giới hiện có khoảng 9,5 triệu người sống chung với bệnh tiểu đường tuýp 1 (T1D), trong đó có gần 1 triệu trẻ dưới 14 tuổi và 800.000 thanh thiếu niên trong độ tuổi 15-19. 

IDF là tổ chức phi lợi nhuận quốc tế hướng tới nâng cao nhận thức, ngăn ngừa và giúp cải thiện cuộc sống của hàng triệu người đang sống chung với bệnh tiểu đường. IDF cho biết con số 1 triệu trẻ dưới 14 tuổi mắc T1D là rất cao và là một mối lo ngại lớn. Dạng bệnh này có thể gây ra những biến chứng nguy hiểm và ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần cũng như chất lượng cuộc sống của trẻ về sau.

Bệnh T1D xuất hiện khi hệ miễn dịch của cơ thể tấn công nhầm và phá hủy các tế bào beta vốn có nhiệm vụ sản xuất hormone insulin trong tuyến tụy. Do thiếu insulin, glucose không thể đi vào tế bào, khiến lượng đường trong máu tăng cao. Phản ứng tự miễn này được kích hoạt bởi các yếu tố di truyền hoặc môi trường. Tuy nhiên, thuyết “cơn bão hoàn hảo” cho rằng T1D bắt nguồn từ cả 2 yếu tố này - quan điểm được củng cố bởi số ca bệnh tăng qua các năm.

Ngoài yếu tố di truyền, giới nghiên cứu đã chỉ ra một số tác nhân dẫn đến bệnh, chẳng hạn như virus (Coxsackie nhóm B, Rota), chế độ ăn (thực phẩm chế biến sẵn) và độc tố (thuốc trừ sâu, ô nhiễm không khí). 

Bằng cách nhận diện và giảm thiểu các tác nhân gây bệnh, chúng ta có thể hạ thấp nguy cơ mắc bệnh ở những người có yếu tố di truyền. Ngoài ra, các chuyên gia cho biết trẻ nhỏ được nuôi bằng sữa mẹ hoàn toàn trong ít nhất 6 tháng đầu đời cũng làm giảm đáng kể nguy cơ mắc T1D.

Tỷ lệ tiểu đường tuýp 2 ở trẻ em tăng nhanh

Vào giữa thập niên 1990, tiểu đường tuýp 2 (T2D) chỉ chiếm 1-2% số người trẻ mắc bệnh tiểu đường. Nhưng hiện nay, tỷ lệ này đã tăng lên 25%. Độ tuổi trung bình mắc bệnh tiểu đường giảm xuống còn gần 13. 

Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến nguy cơ mắc T2D ở trẻ em, bao gồm cân nặng, di truyền và chế độ ăn uống. Tuy nhiên, nghiên cứu mới của Trường Y khoa Charles E. Schmidt thuộc Đại học Florida Atlantic (Mỹ) còn phát hiện môi trường sống cũng đóng vai trò quan trọng.

Nhóm nghiên cứu đã phân tích thông tin của hơn 174.000 trẻ em được thu thập trong giai đoạn 2016-2020, bao gồm khoảng 50.000 trẻ dưới 6 tuổi. Tất cả các yếu tố đều được xem xét nhằm tìm hiểu cách thức môi trường sống ban đầu của trẻ ảnh hưởng đến nguy cơ mắc T2D ra sao.

Kết quả nghiên cứu cho thấy mặc dù số ca mắc bệnh tiểu đường ở nhóm trẻ dưới 5 tuổi ở mức thấp nhưng vẫn có những xu hướng cần lưu ý. Trong đó, việc sống gần thư viện có liên quan đến tỷ lệ mắc bệnh cao hơn. Mối liên hệ này có thể do thư viện thường nằm trong các khu đô thị có ít công viên hoặc không gian xanh hơn. Các xu hướng khác liên quan đến tình trạng xả rác, phá hoại và sự xuống cấp của khu dân cư tại những nơi trẻ sinh sống và lớn lên.

Điều kiện môi trường sống kém có thể giảm khả năng vui chơi và hoạt động ngoài trời của trẻ, từ đó hình thành lối sống ít vận động. Lối sống ít vận động đã được chứng minh làm tăng nguy cơ mắc các rối loạn chuyển hóa, trong đó có T2D.

Dù vậy, béo phì vẫn là yếu tố nguy cơ hàng đầu dẫn tới bệnh tiểu đường. Trẻ thừa cân có nguy cơ mắc T2D trước 25 tuổi cao gấp 4 lần so với trẻ có cân nặng hợp lý. Gần 70% trẻ từ 2-5 tuổi tiêu thụ thức uống có đường hằng ngày. Do vậy, mục tiêu phòng ngừa quan trọng là giúp trẻ hạn chế nước ngọt và thực phẩm bổ sung đường.

MINH DŨNG (Theo Earth, Liv Hospital)