Theo thống kê của Viện Chiến lược Thông tin và Truyền thông (Bộ Thông tin và Truyền thông), đến giữa năm 2018, Việt Nam có khoảng 55 triệu người sử dụng mạng xã hội (MXH), chiếm khoảng 57% dân số. Sự phát triển mạnh mẽ của truyền thông xã hội nói chung, MXH nói riêng mở ra nhiều vận hội phát triển lẫn thách thức cho người làm báo khi phải “chạy đua” khốc liệt với thông tin trên MXH. Nhiều nhà báo cho rằng những thách thức trên hoàn toàn có thể vượt qua nếu biết tận dụng những tiện ích từ MXH, đồng thời phát huy thế mạnh vốn có của báo chí chính thống là nội dung chất lượng và thông tin khách quan, trung thực.

Sự dấn thân, xông vào hiện trường để cung cấp thông tin chuẩn xác cho công chúng vẫn là thế mạnh của báo chí chính thống, qua đó góp phần ngăn chặn tin giả và dẫn dắt thông tin trên MXH. Trong ảnh: Phóng viên tác nghiệp tại Bộ Tư lệnh Vùng 5 Hải quân (đóng ở huyện Phú Quốc, tỉnh Kiên Giang). 

► Cơ hội để phát triển

Nhà báo Lê Thế Huy, Trưởng Phòng Thông tin điện tử - Nghiệp vụ truyền thanh, truyền hình, Đài Phát thanh và Truyền hình (PT&TH) TP Cần Thơ, chia sẻ rằng, dù báo chí chính thống gặp nhiều thách thức trước truyền thông xã hội nói chung và MXH nói riêng, nhưng trong dòng chảy phát triển, mỗi cơ quan báo chí cần xem đó là thời cơ để phát triển. Thật vậy, MXH đã trở thành một phần không thể tách rời trong quy trình sản xuất của các cơ quan báo chí cũng như cá nhân mỗi người làm báo. Từ cuối năm 2016, Đài PT&TH TP Cần Thơ đã thiết lập fanpage trên Facebook của Đài, bởi đây là MXH có số lượng người dùng cao nhất nước ta; đồng thời, thử nghiệm việc đăng tải các bản tin, phóng sự truyền hình lên kênh Youtube. Đến năm 2018, Đài có hẳn một kênh Youtube, đăng tải nhiều chương trình truyền hình trên môi trường MXH, góp phần tạo điều kiện cho công chúng tiếp cận thông tin nhanh chóng và thuận tiện nhất.

Các trang MXH này không chỉ giúp Đài dễ dàng tiếp cận khán giả mà còn tạo tương tác, kêu gọi sự tham gia của công chúng vào quá trình làm báo. Đó cũng là xu hướng mà nhiều tòa soạn đang áp dụng. Theo thống kê của nhà báo Thế Huy, fanpage của Đài hiện có hơn 400.000 lượt thích và theo dõi; kênh Youtube có hơn 75.000 lượt đăng ký theo dõi kênh; mỗi tháng có khoảng 2,7 triệu lượt xem và bình quân thời gian xem 5,5 triệu phút/tháng. So với trang thông tin điện tử của Đài, số lượng lượt xem của khán giả chiếm tỷ lệ áp đảo (trang thông tin điện tử của Đài hiện có khoảng 140.000 lượt xem/tháng, trong đó, khoảng 65% xem trên các thiết bị di động). Những con số trên cho thấy, việc tận dụng MXH vào tác nghiệp, sản xuất và truyền tải các chương trình của Đài, góp phần phục vụ công chúng tốt hơn, đồng thời quảng bá thương hiệu của Đài.

Đặc biệt, từ đầu năm 2019, Đài PT&TH TP Cần Thơ cũng đã thiết lập kênh thông tin tổng hợp trên MXH Zalo. Đài lựa chọn những thông tin thời sự diễn ra trên địa bàn thành phố, truyền tải đến công chúng, đồng thời Zalo của Đài sẽ gửi thông tin kịp thời cho những khán giả đăng ký nhận tin. Về nội dung, Đài đã bắt đầu sản xuất các chương trình đăng tải riêng trên MXH, nhất là những lĩnh vực liên quan đến đời sống giới trẻ, văn hóa, du lịch, bước đầu nhận phản hồi tốt từ khán giả.

Báo Cần Thơ đã đầu tư, đưa vào sử dụng phòng thu hiện đại, góp phần đáp ứng nhu cầu phát triển báo chí đa phương tiện, phục vụ công chúng tốt hơn. 

Tận dụng ưu thế, tính năng của MXH, nhiều cơ quan báo chí còn lập các fanpage trên MXH để vừa chuyển tải các bài viết trên báo in theo hướng tiếp cận mới, phù hợp với nhu cầu của độc giả trẻ tuổi, vừa tiếp nhận phản hồi của độc giả về nội dung bài viết một cách nhanh chóng, từ đó nắm bắt sự quan tâm của độc giả đối với nội dung phản ánh. Theo nhà báo Dương Hồ Vũ, Trưởng Phòng Báo điện tử, Báo Cần Thơ, nhờ ứng dụng công nghệ hiện đại và kỹ thuật mới, sau gần 2 năm hoạt động, Báo Cần Thơ điện tử thu hút ngày càng nhiều người xem. Theo thống kê của Google Analytics, bình quân mỗi ngày có trên 11.300 lượt truy cập Báo Cần Thơ điện tử (khoảng 340.000 lượt/tháng và hơn 4,1 triệu lượt/năm) và con số này đang tăng lên. Báo Cần Thơ cũng đã phát huy thế mạnh của MXH đăng tải nhiều tác phẩm báo chí trên Facebook và kênh Youtube của Báo, thu hút hàng ngàn lượt xem. Điển hình như câu chuyện “Gặp người khổng lồ ở Cần Thơ” của tác giả Duy Khôi, thu hút hơn 2,78 triệu lượt xem trên kênh Youtube của Báo Cần Thơ; hay các phóng sự “Săn cá bông lau”, “Đi đào chuột đồng” của Bình Nguyên; các phóng sự ảnh có clip chèn…

Sự phát triển của truyền thông xã hội tạo áp lực rất lớn đối với người làm báo, song báo chí trong thời đại công nghệ số, ngoài việc đại chúng hóa, cần phải tìm ra những lối đi riêng, phản ánh tường tận tâm tư, tình cảm của công chúng; phải cung cấp những thông tin chuẩn xác, thậm chí báo chí đóng vai trò dẫn dắt thông tin trên MXH.

► Ðể không bị MXH chi phối, lấn át

Nhà báo Võ Thanh Sang, phụ trách cơ quan thường trú Thông tấn xã Việt Nam tại An Giang chia sẻ: “MXH là nơi cung cấp thông tin, đề tài một cách rộng rãi giúp các nhà báo phát hiện thông tin nhanh nhất để tiếp tục quy trình tác nghiệp”. Thực tế, nhiều thông tin như: cháy nổ, tai nạn, thiên tai, thậm chí các vụ bạo hành trẻ em, lạm dụng tình dục trẻ em, dâm ô, tham nhũng... cũng một phần từ thông tin MXH. Sau đó, với những thao tác, kỹ năng nghiệp vụ trong thẩm định nguồn tin, nhà báo cung cấp thông tin về những vụ việc, vấn đề đang được xã hội quan tâm, giúp độc giả thấy được bản chất vấn đề, bản chất của vụ việc một cách khách quan, chính xác. Từ đó, báo chí góp phần định hướng thông tin, vấn đề được thảo luận, chia sẻ trên MXH.

Bản thân nhà báo Thanh Sang cũng nhận được rất nhiều nguồn tin ban đầu từ MXH và qua thẩm định nguồn tin, đã có nhiều bài viết có hàm lượng thông tin chính xác đưa đến bạn đọc, như: vụ cháy công ty TNHH Kwong Lung - Meko (Khu công nghiệp Trà Nóc, Cần Thơ); vụ bắt và khống chế con tin ở quận Ô Môn, TP Cần Thơ; hay các vụ tai nạn giao thông, cháy nổ... Nhận được những hình ảnh đầu tiên trên MXH, nhà báo Thanh Sang đến hiện trường, thẩm định, xử lý thông tin, và cho ra đời nhiều tác phẩm báo chí chất lượng, đáp ứng nhu cầu của công chúng.

Nhà báo Trần Quốc Trung, phóng viên Báo Đại đoàn kết (Văn phòng đại diện tại Cần Thơ), chia sẻ: Bên cạnh những tiện ích thì thông tin giả cũng tràn lan trên MXH, đòi hỏi người làm báo bằng nghiệp vụ, kỹ năng nghề nghiệp phải thẩm định, phối kiểm để cung cấp thông tin chính xác cho công chúng. Thực tế, đã có một số trường hợp nhà báo lười tác nghiệp, khai thác thông tin từ MXH, thiếu kiểm chứng, dẫn đến nhiều sai sót, ảnh hưởng không tốt cho xã hội. “Thông tin trên MXH nhanh nhưng không bảo đảm chính xác và nhiều chiều, nhà báo sử dụng thông tin trên mạng phải kiểm chứng nguồn tin, điều tra để bảo vệ sự thật”- nhà báo Quốc Trung cho biết.

Thực tế cho thấy, bên cạnh những nhà báo tâm huyết, vẫn còn một bộ phận nhà báo “máy lạnh”, lười tác nghiệp, thiếu bản lĩnh và cảm quan nghề nghiệp. Thay vì lao vào sự kiện, điều tra làm rõ một vấn đề nóng đã và đang diễn ra thì họ lại lấy thông tin từ MXH, mà không kiểm chứng thông tin, gây nhiều hệ lụy xấu và tác động tiêu cực đến xã hội. Nhà báo Nguyễn Trung Hiếu, Thư ký Chi hội nhà báo Báo Cần Thơ cho rằng, trong môi trường mạng, tin giả ngày càng lan truyền mạnh, tác động rộng đến mọi lĩnh vực của cuộc sống bởi sự phổ biến của MXH. Trong cuộc chiến đó, vai trò của người làm báo là rất quan trọng, đóng vai trò định hướng, dẫn dắt và cung cấp thông tin trung thực, khách quan cho công chúng, góp phần ngăn chặn sự tràn lan của tin giả. Muốn vậy, người làm báo cần có ý thức tu dưỡng, nâng cao đạo đức nghề nghiệp, nhận thức đầy đủ về sự thay đổi thói quen tiêu dùng thông tin của công chúng,... “Yếu tố sống còn của mỗi tờ báo suy cho cùng vẫn là chất lượng thông tin, vì vậy, mỗi nhà báo cần thể hiện lòng yêu nghề bằng sự dấn thân, xông vào hiện trường, luôn có mặt ở những điểm nóng để mang đến cho công chúng những thông tin nhanh nhất có thể, đúng sự thật và khách quan”- nhà báo Trung Hiếu nói. Để làm được điều đó, hơn bao giờ hết, các nhà báo phải nhận thức trách nhiệm với những điều mình viết ra - trách nhiệm với xã hội, với độc giả của mình.

Bài, ảnh: QUỐC THÁI